Reynaert in tweevoud. Deel 1. Van den vos Reynaerde

[p. 92]

Veroordeling en verzoeningaant.

Doe in sconinx hof was vernomen

Dat Reynaert ware te hove comen
Met Grimbeerde den das,
Ic wane daer niemene ne was¹⁷⁵⁶
So arem no van so crancken maghen,¹⁷⁵⁷
Hi ne ghereedde hem up een claghen.¹⁷⁵⁸
Dit was al jeghen Reynaerde.¹⁷⁵⁹
Nochtan dedi als die onvervaerde,¹⁷⁶⁰
Hoe so hem te moede was,¹⁷⁶¹
Ende hi sprac te Grimbeerte den das:
‘Leedet ons die hoechste strate.’¹⁷⁶³
Reynaerd ghinc in dien ghelate¹⁷⁶⁴
Ende in also bouden ghebare¹⁷⁶⁵
Ghelijc of hi sconinx sone ware¹⁷⁶⁶
Ende hi niet en hadde mesdaen.¹⁷⁶⁷
Boudeliken ghinc hi staen¹⁷⁶⁸
Voer Nobele dien coninc
Ende sprac: ‘God die alle dinc^1770-
Gheboet, hi gheve hu, coninc heere,
Langhe bliscap ende eere!
Ic groet hu, coninc, ende hebbe recht.¹⁷⁷³aant.
En hadde nye coninc eenen knecht¹⁷⁷⁴
So ghetrauwe jeghen hem¹⁷⁷⁵
Als ic oyt was ende bem.¹⁷⁷⁶

1756 was er, denk ik, niemand

1757 hoe arm of gering van afkomst ook

1758 die zich niet gereed maakte om een aanklacht in te dienen

1759 jeghen: contra

1760 toch gedroeg hij zich onbevreesd

1761 hoe hij zich ook voelde

1763 leid ons over de hoofdweg

1764 ghinc in dien ghelate: mat zich zo'n houding aan (te verbinden met 1766)

1765 en toonde zich zo fier

1766 Ghelijc of: alsof

1767 niet: niets

1768 Boudeliken: onverschrokken

1770- alle dinc Gheboet: alles geschapen heeft

1773 terecht groet ik u, koning

1774 nooit had een koning een onderdaan

1775 die hem zo trouw was

1776 oyt: steeds

[p. 93]

 

Dat es dicken worden anschijn.¹⁷⁷⁷

 

Nochtan die sulke die hier zijn,¹⁷⁷⁸

 

Souden mi nochtan gherne roven^1779-

1780

Huwer hulden, wilde ghi hem gheloven.¹⁷⁸⁰

 

Maer neen, ghi niet. God moete hu lonen!¹⁷⁸¹

 

Het ne betaemt niet der cronen¹⁷⁸²

 

Dat si den scalken ende den fellen¹⁷⁸³

 

Te lichte gheloven dat si vertellen.¹⁷⁸⁴

1785

Nochtan willics Gode claghen:¹⁷⁸⁵

 

Dier es te vele in onsen daghen¹⁷⁸⁶

 

Der scalke die wroughen connen,¹⁷⁸⁷

 

Die nu ter rechter hant hebben ghewonnen¹⁷⁸⁸

 

Overal in rike hove.¹⁷⁸⁹

1790

Dien sal men niet gheloven.¹⁷⁹⁰

 

Die scalcheit es hem binnen gheboren,¹⁷⁹¹

 

Dat si den goeden lieden doen toren.¹⁷⁹²

 

Dat wreke God up haer leven¹⁷⁹³

 

Ende moete hem eewelike gheven¹⁷⁹⁴

1795

Al sulken loen als si zijn waert!’¹⁷⁹⁵

 

Die coninc sprac: ‘O wy, Reynaert!¹⁷⁹⁶

 

O wy, Reynaert, onreyne quaet,¹⁷⁹⁷

 

Wat condi al scone ghelaet!¹⁷⁹⁸

1777 dat is dikwijls gebleken

1778 die sulke: sommigen

1779- roven Huwer hulden: beroven van uw gunst

1780 wilde... gheloven: als u hen zou willen geloven

1781 God moete hu lonen: moge God u belonen

1782 het past de kroon (d.i. de koning) niet

1783 scalken: intriganten; fellen: booswichten

1784 Te lichte: lichtzinnig

1785 willics Gode claghen: wil ik over het volgende klagen tegenover God

1786 er zijn er teveel heden ten dage

1787 kwaadsprekers die valse beschuldigingen kunnen uiten

1788 ter... ghewonnen: de overhand hebben

1789 in rike hove: aan machtige hoven

1790 men moet hen niet geloven

1791 zij zijn slecht van nature

1792 Dat si: zodat zij; doen toren: leed berokkenen

1793 moge God dat met hun leven vergelden

1794 moete hem: moge (Hij) hun

1795 zijn waert: verdienen

1796 O wy: o wee

1797 onreyne quaet: smerige schurk

1798 wat kunt u zich mooi voordoen

[p. 94]

 

Dat en can hu niet ghehelpen een caf.¹⁷⁹⁹

1800

Nu comt huwes smeekens af.¹⁸⁰⁰

 

In werde bi smeekene niet hu vrient.¹⁸⁰¹

 

Hets waer, ghi sout mi hebben ghedient¹⁸⁰²

 

Van eere saken in den woude,

 

Daer ghi qualic in hebt ghehouden¹⁸⁰⁴

1805

Die eede die ic hadde ghezworen.’¹⁸⁰⁵

 

‘O wy, wat hebbic al verloren!’¹⁸⁰⁶

 

Sprac Canticleer, die daer stont.

 

Die coninc sprac: ‘Hout huwen mont,

 

Heere Canticleer, nu laet mi spreken;

1810

Laet mi antwoerden sinen treken.¹⁸¹⁰

 

Ay, heere dief Reynaert,

 

Dat ghi mi lief hebt ende waert,¹⁸¹²

 

Dat hebdi sonder huwe pine^1813-

 

Mine boden laten anschine:

1815

Arem man Tybeert, heere Brune,

 

Die noch bloedich es zijn crune.

 

Ic ne sal hu niet scelden,¹⁸¹⁷

 

Ic waent hu kele sal ontghelden¹⁸¹⁸

 

Noch heden al up eene wijle.’¹⁸¹⁹

1820

‘Nomine patrum, christum filye!’¹⁸²⁰aant.

 

Sprac Reynaert, ‘of mijn heere Brune¹⁸²¹

 

Noch al bloedich es die crune,¹⁸²²

1799 dat kan u geen zier helpen

1800 staak uw mooie praatjes

1801 bi smeekene: door zoete broodjes te bakken

1802 Hets waer: de waarheid luidt

1804 waarbij u zich niet hebt gehouden

1805 aan de eed die door mijn toedoen gezworen was (d.i. het uitroepen van de vrede, de koningsvrede)

1806 wat hebbic al verloren: hoe groot is mijn verlies

1810 antwoerden sinen treken: reageren op zijn sluwe misdrijven

1812 mi... waert: voor mij genegenheid en achting koestert

1813- sonder... anschine: moeiteloos aan mijn boden duidelijk gemaakt

1817 ik zal er tegenover u geen woorden aan vuil maken

1818 ik vermoed dat uw keel ervoor zal boeten

1819 al up eene wijle: binnenkort

1820 (verhaspeld Latijn) in naam van de vaders en Christus de zoon

1821 of: als

1822 al bloedich: geheel bebloed

[p. 95]

a

Her coninc, wat bestaet mi dat?^1822a

b

Of hi Lamfreits honich at

c

Ende hem die dorper laster dede,^1822c

d

Noch heft Brune so grote lede,^1822d

 

Was hi teblauwen of versproken,¹⁸²³

 

Waer hi goet, hi ware ghewroken¹⁸²⁴

1825

Eer hi noint vloe int water.¹⁸²⁵

 

Banderzijde, Tybeert die cater,¹⁸²⁶

 

Dien ic herberghede ende ontfinc,

 

Of hi hute om stelen ghinc

 

Tes papen sonder minen raet¹⁸²⁹

1830

Ende hem die pape dede quaet,¹⁸³⁰

 

Bi Gode, soudic dat ontghelden?¹⁸³¹

 

So mochtic mijn gheluc wel scelden!’¹⁸³²

 

Voert sprac Reynaert: ‘Coninc lyoen,¹⁸³³

 

Wien twifelt des, ghi ne moghet doen^1834-

1835

Dat ghi ghebiet over mi?

 

Hoe groot mine sake zi,¹⁸³⁶

 

Ghi moghet mi vromen ende scaden.¹⁸³⁷

 

Wildi mi zieden ofte braden¹⁸³⁸

 

Ofte hanghen ofte blenden,¹⁸³⁹

1840

Ic ne mach hu niet ontwenden.¹⁸⁴⁰

 

Alle diere zijn in hu bedwanc.¹⁸⁴¹

1822a wat bestaet mi dat: wat heb ik daarmee van doen

1822c en de dorpelingen hem te pakken namen

1822d B. is toch zo'n bonk spieren

1823 werd hij geslagen of bespot

1824 dan had hij zich zonder meer kunnen wreken

1825 Eer hi noint vloe: voordat hij uiteindelijk vluchtte

1826 Banderzijde: en verder

1829 sonder minen raet: buiten mijn advies

1830 dede quaet: slecht behandelde

1831 soudic dat ontghelden: moet ik daarvoor boeten

1832 dan heb ik het wel heel slecht getroffen

1833 lyoen: leeuw

1834- wie zou eraan kunnen twijfelen dat u met mij kunt doen wat u wilt

1836 hoe sterk mijn zaak ook is

1837 vromen ende scaden: maken en breken

1838 zieden ofte braden: in de kokende olie werpen of roosteren

1839 hanghen: ophangen; blenden: blind maken

1840 ik kan niet aan u ontkomen

1841 hu bedwanc: uw macht

[p. 96]

Reynaert is gevangen (r: lxxviii recto)

[p. 97]

 

Ghi zijt groet ende ic bem cranc.¹⁸⁴²

 

Mine hulp es cleene ende dhuwe groet.¹⁸⁴³

 

Bi Gode, al slouchdi mi doot,¹⁸⁴⁴

1845

Dat ware eene crancke wrake.’¹⁸⁴⁵

 

Recht in dese selve sprake¹⁸⁴⁶aant.

 

Doe spranc up Belin de ram

 

Ende sine hye, die met hem quam;¹⁸⁴⁸

 

Dat was dame Hawy.

1850

Belin sprac: ‘Gawy^1850-

 

Alle voert met onser claghen.’

 

Bruun spranc up met sinen maghen¹⁸⁵²

 

Ende Tybeert die felle¹⁸⁵³

 

Ende Ysingrijn sijn gheselle,¹⁸⁵⁴

1855

Fortadent dat everzwijn

 

Ende die raven Tyecelijn,¹⁸⁵⁶

 

Pancer die bever, och Bruneel,¹⁸⁵⁷

 

Dat watervar, dat butseel,¹⁸⁵⁸

 

Ende dat eencoren, heere Rosseel,¹⁸⁵⁹

1860

Die wesel, mijn vrauwe Fine,

 

- Cantecleer ende die kindre zine

 

Makeden groten vederslach -¹⁸⁶²

 

Dat foret Cleenebejach,¹⁸⁶³

 

Liepen alle in dese scare.¹⁸⁶⁴

1865

Alle dese ghinghen openbare¹⁸⁶⁵

 

Voer haren heere den coninc staen

1842 cranc: nietig

1843 Mine hulp: de bijstand waarop ik kan rekenen

1844 al... doot: als u mij ter dood bracht

1845 dan zou dat een armzalige vergelding zijn (want: een machtige koning onwaardig)

1846 terwijl dit gezegd werd

1848 hye: echtgenote, wijfje

1850- Gawy... claghen: laten we allen onze aanklachten presenteren

1852 maghen: verwanten

1853 Tybeert die felle: de gemene T.

1854 gheselle: vriend

1856 raven: raaf

1857 och: ook

1858 de roerdomp, die vetzak

1859 eencoren: eekhoren

1862 sloegen heftig met hun vleugels

1863 foret: fret

1864 liepen allen mee op

1865 openbare: publiekelijk

[p. 98]

 

Ende daden Reynaerde vaen.¹⁸⁶⁷

 

Nu ghinct ghindre up een playdieren.¹⁸⁶⁸

 

Nye hoerde man van dieren

1870

So scone tale als nu es hier¹⁸⁷⁰

 

Tusschen Reynaerde ende dandre dier

a

Orconde den ghenen die dat horden.^1871a

b

Soudic die tale entie worden^1871b

 

Voertbringhen die men brochte daer,¹⁸⁷²

 

Het ware mi pijnlic ende zwaer.¹⁸⁷³

 

Daeromme corte ic hu de woort.¹⁸⁷⁴

1875

Die beste redenen ghinghen daer voort.¹⁸⁷⁵

 

Die claghen die de dieren ontbonden¹⁸⁷⁶

 

Proufden si met goeden orconden,¹⁸⁷⁷

 

Als si sculdich waren te doene.¹⁸⁷⁸

 

Die coninc dreef die hoeghe baroene¹⁸⁷⁹

1880

Te vonnesse van Reynaerts saken.¹⁸⁸⁰

 

Doe wijsden si dat men soude maken¹⁸⁸¹

 

Eene galghe, sterc ende vast,¹⁸⁸²

 

Ende men Reynaerde den fellen gast¹⁸⁸³

 

Daeran hinghe bi ziere kelen.

1885

Nu gaet Reynaerde al huten spele.¹⁸⁸⁵

 

Doe Reynaert verordeelt was,aant.

 

Orlof nam Grimbeert die das¹⁸⁸⁷

 

Met Reynaerts naeste maghen:

1867 daden Reynaerde vaen: lieten R. gevangennemen

1868 toen begon men daar te pleiten

1870 So scone tale: zulke gloedvolle betogen; es hier: hier het geval is

1871a getuige degenen die het hoorden

1871b Soudic: moest ik

1872 Voertbringhen: weergeven

1873 dan zou me dat moeite kosten en zwaar vallen

1874 corte: bekort

1875 de overtuigendste argumenten werden daar naar voren gebracht

1876 ontbonden: presenteerden

1877 staafden zij met betrouwbare getuigen

1878 zoals zij dat behoorden te doen

1879 dreef: maande

1880 van Reynaerts saken: in R.'s proces

1881 wijsden: vonnisten

1882 vast: stevig

1883 gast: kerel

1885 nu is de situatie voor R. kritiek

1887 Orlof nam: vertrok

[p. 99]

 

Si ne consten niet verdraghen¹⁸⁸⁹

1890

No si ne consten niet ghedoghen,¹⁸⁹⁰

 

Dat men Reynaerde voer haren oghen

 

Soude hanghen alse eenen dief.

 

Nochtan waest hem somen lief.¹⁸⁹³

 

Die coninc, hi was arde vroet.¹⁸⁹⁴

1895

Doe hi mercte ende verstoet¹⁸⁹⁵

 

Dat so menich jonghelinc

 

Met Grimbeerte huten hove ghinc,¹⁸⁹⁷

 

Die Reynaerde na bestoet,¹⁸⁹⁸

 

Doe peinsdi in sinen moet:¹⁸⁹⁹

1900

‘Hier mach inloepen andren raet.¹⁹⁰⁰

 

Al es Reynaert selve quaet,¹⁹⁰¹

 

Hi hevet meneghen goeden maech.’¹⁹⁰²

 

Doe sprac hi: ‘Twi sidi traech,¹⁹⁰³

 

Ysingrijn ende heere Bruun?

1905

Reynaerde es cont menich tuun¹⁹⁰⁵

 

Ende hets den avonde bi.¹⁹⁰⁶aant.

 

Hier es Reynaert; ontsprinct hi,¹⁹⁰⁷

 

Comt hi iii voete huter noot,¹⁹⁰⁸

 

Sinen lust die es so groot¹⁹⁰⁹

1910

Ende hi weet so meneghen keer,¹⁹¹⁰

 

Hi ne wert ghevanghen tsjaermeer.¹⁹¹¹

1889 verdraghen: aanzien

1890 ghedoghen: dulden

1893 toch vonden sommigen het uitstekend

1894 arde vroet: zeer verstandig

1895 mercte ende verstoet: zich realiseerde

1897 huten hove ghinc: het hof verliet

1898 (jongeling, 1896) die met R. nauw verwant was

1899 peinsdi in sinen moet: dacht hij bij zichzelf

1900 hier moet iets gebeuren

1901 quaet: slecht

1902 goeden: deugdelijke, voorname

1903 Twi sidi traech: waarom bent u langzaam

1905 es cont menich tuun: kent menige haag (nl. om zich in te verschuilen)

1906 en het loopt tegen de avond (d.i. het einde van de tijd waarin een vonnis voltrokken mocht worden)

1907 ontsprinct: ontsnapt

1908 III voete huter noot: drie voet (d.i. een meter) uit de gevarenzone

1909 lust: listigheid

1910 en hij kent zo vele uitwegen, en hij zit zo vol streken

1911 dat hij nog in geen jaar gevangen wordt

[p. 100]

 

Sal men hanghen, twi ne doet ment dan?¹⁹¹²

 

Eer men nu ghereeden can¹⁹¹³

 

Eene galghe, so eist nacht.’

1915

Ysingrijn was wel bedacht¹⁹¹⁵

 

Ende sprac: ‘Hier es een galghe bi.’¹⁹¹⁶

 

Ende mettien woerde versuchte hi.¹⁹¹⁷

 

Doe sprac die cater, heere Tybeert:

 

‘Heere Ysingrijn, hu es verzeert^1919-

1920

Hu herte, in wanconst hu niet.¹⁹²⁰

 

Nochtan Reynaert diet al beriet¹⁹²¹

 

Ende selve mede ghinc

 

Daer men huwe twee broeders hinc,aant.

 

Rumen ende Wijdelancken.

1925

Hets tijt, wildijs hem dancken.¹⁹²⁵

 

Waerdi goet, het ware ghedaen,¹⁹²⁶

 

Hi ne ware noch niet onverdaen.’¹⁹²⁷

 

Ysingrijn sprac tote Tybeert:

 

‘Wat ghi ons algader leert!¹⁹²⁹

1930

Ne ghebrake ons niet een strop,¹⁹³⁰

 

Langhe heden wist zijn crop¹⁹³¹

 

Wat zijn achterhende mochte weghen.’¹⁹³²

 

Reynaerd, die langhe hadde ghesweghen,

 

Sprac: ‘Ghi heeren, cort mine pine.¹⁹³⁴

1935

Tybeert heeft eene vaste lijne,¹⁹³⁵

1912 Sal men: moet men hem; twi... dan: waarom doet men het dan niet

1913 ghereeden: oprichten

1915 was wel bedacht: wist raad

1916 bi: in de buurt

1917 versuchte: zuchtte

1919- hu... herte: uw hart bloedt

1920 in wanconst hu niet: daar heb ik begrip voor

1921 ook was het R. die het allemaal bedacht had

1925 dit is de gelegenheid om het hem betaald te zetten

1926 stond u uw man, dan zou het voorbij zijn

1927 dan zou hij nu niet meer in leven zijn

1929 wat u ons toch allemaal bijbrengt (d.i. wat een kletskoek)

1930 ontbeerden wij geen strop

1931 dan wist zijn keel al lang

1932 achterhende: achterste

1934 cort mine pine: laat mij niet zo lijden

1935 vaste lijne: stevig touw

[p. 101]

 

Die hi bejaghede, an sine kele,¹⁹³⁶

 

Daer hi vernoys hadde vele¹⁹³⁷

 

Int huus daer hi den pape beet,

 

Die voer hem stont al sonder cleet.¹⁹³⁹

1940

Her Ysingrijn, nu maect hu voren;¹⁹⁴⁰

 

Ende sidi nu daertoe vercoren,¹⁹⁴¹

 

Ende ghi, Brune, dat ghi sult dooden

 

Reynaert huwen neve, den fellen roden!’¹⁹⁴³

 

Doe so sprac die coninc saen:aant.

1945

‘Doet Tybeerte mede gaen.¹⁹⁴⁵

 

Hi mach clemmen. Hi mach de lijne¹⁹⁴⁶

 

Updraghen sonder huwe pijne.¹⁹⁴⁷

 

Tybeert, gaet voren ende maect ghereet.¹⁹⁴⁸

 

Dat ghi yet let, dats mi leet.’¹⁹⁴⁹

1950

Doe sprac Ysingrijn tote Brune:

 

‘So helpe mi de cloestercrune^1951-aant.

 

Die boven up mijn hoeft staet,

 

In hoerde nye so goeden raet¹⁹⁵³

 

Alse Reynaert selve ghevet hier.

1955

Hem langhet omme cloesterbier.¹⁹⁵⁵aant.

 

Nu gaen wi voeren ende bruwen hem!’¹⁹⁵⁶

 

Bruun sprac: ‘Neve Tybeert, nem

 

Die lijne. Du salt mede loepen.¹⁹⁵⁸

 

Reynaert die salt nu becoepen,

1960

Mijn scone liere ende dine hoghe.¹⁹⁶⁰

1936 bejaghede: buitmaakte

1937 toen hij zeer leed

1939 al sonder cleet: naakt

1940 nu maect hu voren: maak nu voort

1941 u bent er toch voor aangewezen

1943 neve: neef (als aanduiding van vriendschappelijke gezindheid); fellen roden: boosaardige rooie

1945 laat T. meegaan

1946 mach clemmen: kan klimmen

1947 naar boven brengen zonder dat het u (d.i. Y. en B.) moeite kost

1948 gaet... ghereet: schiet op en breng het in orde

1949 het verdriet me dat u treuzelt

1951- cloestercrune... staet: kloosterkruin bovenop mijn hoofd (d.i. de tonsuur)

1953 In hoerde nye: ik hoorde nooit

1955 hij verlangt naar kloosterbier

1956 laten we nu voortmaken en het hem brouwen

1958 Du salt: jij moet

1960 liere: wangen; hoghe: oog

[p. 102]

 

Ghawi ende hanghene so hoghe¹⁹⁶¹

 

Dats lachter hebben al sine vrient.’¹⁹⁶²

 

‘Ghawi, hi heves wel verdient,’¹⁹⁶³

 

Sprac Tybeert ende nam de lijne.

1965

Hi ne dede nye so lieve pine.¹⁹⁶⁵

 

Nu waren die drie heeren ghereet

a

Die Reynaerde hadden harde leit.^1966a

 

Dat was die wulf ende Tybeert¹⁹⁶⁷

 

Ende der Bruun, die hadde gheleert¹⁹⁶⁸

 

Honich stelen te zinen scaden.

1970

Ysingrijn was so beraden,¹⁹⁷⁰

 

Eer hi van den hove sciet,

 

Hi ne wilde des laten niet,¹⁹⁷²

 

Hi ne vermaende nichten ende neven¹⁹⁷³

 

Ende alle die binnen den hove bleven,

1975

Beede ghebuere ende gaste,¹⁹⁷⁵

 

Dat si Reynaerde hilden vaste.

 

Vrauwe Arsenden, zinen wive,¹⁹⁷⁷aant.

 

Beval hi bi haren live¹⁹⁷⁸

 

Dat so stonde bi Reynaerde¹⁹⁷⁹

1980

Ende soene name bi den baerde¹⁹⁸⁰

 

Ende van hem niet ne sciede,

 

No dor goet no dor miede,¹⁹⁸²

 

No dor niet no dor noet,¹⁹⁸³

1961 Ghawi: laten we gaan; hanghene: hem ophangen

1962 dat het een schande zal zijn voor al zijn vrienden

1963 wel: beslist

1965 nooit spande hij zich met meer genoegen in

1966a hadden harde leit: zeer haatten

1967 Dat was: te weten

1968 der: (

1970 so beraden: erop gespitst

1972 dat hij niet wilde nalaten

1973 Hi ne vermaende: om op het hart te drukken

1975 zowel bekenden als vreemden

1977 wive: echtgenote

1978 live: (dubbelzinnig) leven, geliefde (d.i. R.)

1979 Dat so stonde: dat zij moest staan

1980 soene: zij hem

1982 voor goed noch geld

1983 voor gunst noch gevaar

[p. 103]

 

No dor zorghe van der doot.¹⁹⁸⁴

1985

Reynaert andwoerde in corten woorden,¹⁹⁸⁵

 

Dat alle die daer waren horden:

 

‘Heere Ysingrijn, half ghenade!¹⁹⁸⁷

 

Al ware hu lief mijn grote scade¹⁹⁸⁸

 

Ende al brincdi mi in vernoye,¹⁹⁸⁹

1990

Ic weet wel, soude mijn moye¹⁹⁹⁰

 

Te rechte ghedincken ouder daet,¹⁹⁹¹

 

So ne dade mi nemmermeer quaet.¹⁹⁹²

 

Maer her Ysingrijn, soete oem,

 

Ghi neemt huwes neven crancken goem,¹⁹⁹⁴

1995

Ende heere Brune ende heere Tybeert,

 

Dat ghi mi dus hebt onneert!¹⁹⁹⁶

 

Ghi drie, ghi hebbet ghedaen al¹⁹⁹⁷

 

Dat men mi ontliven sal.¹⁹⁹⁸

 

Daertoe hebdi ghemaket¹⁹⁹⁹

2000

Dat sowie die mi ghenaket,²⁰⁰⁰

 

Sceldet mi dief of hevet leet.²⁰⁰¹

 

Daeromme moetti, God weet,

 

Gheonneert werden alle drie,

 

Ghi ne haest dat ghescie²⁰⁰⁴

2005

Al dat ghi begaert te doene.²⁰⁰⁵

1984 zorghe: vrees

1985 andwoerde in corten woorden: reageerde snel

1987 half ghenade: schenk mij halve vergiffenis (vergeving door Y.'s wederhelft is namelijk onnodig, vgl. 1990-2)

1988 (dubbelzinnig) al was mijn ondergang u lief, al was uw geliefde mijn ondergang

1989 brincdi mi in vernoye: brengt u mij in een lastig parket

1990 moye: tante

1991 in alle eerlijkheid het verleden voor de geest halen

1992 dan zou zij mij nooit kwaad berokkenen

1994 u zorgt slecht voor uw neef

1996 onneert: in het verderf gestort

1997 ghi hebbet ghedaen al: u bent er volledig voor verantwoordelijk

1998 ontliven: doden

1999 bovendien hebt u ervoor gezorgd

2000 mi ghenaket: in mijn buurt komt

2001 mij uitmaakt voor misdadiger of mij haat

2004 als u er niet snel voor zorgt dat uitgevoerd wordt

2005 begaert: begeert

[p. 104]

 

Mi es dat herte noch also coene,²⁰⁰⁶

 

Ic dar wel sterven eene waerf.²⁰⁰⁷

 

Ne wart mijn vader doe hi staerf

 

Van alle sinen zonden vry?²⁰⁰⁹

2010

Gaet, ghereet die galghe! Of ghi^2010-

 

Een twint nu langher niet ne spaert,

 

Of varen moetti inderwaert²⁰¹²

 

Alle huwe voete ende huwe been!’²⁰¹³

 

Doe sprac Ysingrijn: ‘Ameen.’²⁰¹⁴

2015

‘Amen,’ sprac Brune, ‘ende hinderwaert²⁰¹⁵

 

Moet hi varen die langher spaert.’

 

Tybeert sprac: ‘Nu haesten wy.’

 

Ende mettien woerde spronghen zi²⁰¹⁸

 

Ende liepen voert arde blide²⁰¹⁹

2020

Ende pijnden hem ten strijde²⁰²⁰

 

Te springhene over meneghen tuun,²⁰²¹

 

Ysingrijn ende heere Bruun.

 

Tybeert volchde hem naer,²⁰²³

 

Hem was die voet een lettel zwaer²⁰²⁴

2025

Van der lijnen die hi drouch.

 

Nochtan was hi rasch ghenouch.²⁰²⁶

 

Dat dede hem al die goede wille.²⁰²⁷

 

Reynaert stont ende zweech al stille

 

Ende sach sine viande loepen

2030

Die hem dat strec an waenden cnoepen.²⁰³⁰

 

‘Maer het sal bliven,’ sprac Reynaert,²⁰³¹

2006 ik blijf er rustig onder

2007 ik sterf (toch maar) één keer

2009 bevrijd van alle zonden

2010- Of... spaert: als u nu nog een ogenblik treuzelt

2012 loop dan naar de hel

2013 met al uw voeten en benen (d.i. snel)

2014 Ameen: amen (d.i. dat zij zo)

2015 hinderwaert: naar de hel

2018 spronghen zi: sprongen zij op

2019 voert: weg; arde blide: zeer verheugd

2020 pijnden... strijde: (Y. en B., vgl. 2022) probeerden elkaar af te troeven

2021 in het springen over menige haag

2023 volchde hem naer: volgde hen op een afstand

2024 het lopen viel hem een beetje zwaar

2026 rasch ghenouch: snel

2027 goede wille: blije gemoed

2030 die hem dachten op te knopen

2031 bliven: uitblijven

[p. 105]

 

Die staet ende scauwet daerwaert²⁰³²

 

Ende si springhen ende si keeren.²⁰³³

 

Hi peinsde: ‘Deus, wat joncheeren!²⁰³⁴

2035

Nu laetse springhen ende loepen.

 

Levic, si sullent noch becoepen²⁰³⁶

 

Hare overdaet ende hare scampye,²⁰³⁷

 

Mi ne ghebreke reynaerdye.²⁰³⁸

 

Nochtanne zijn si mi^2039-aant.

2040

Liever verre danne bi,

 

Dieghene die ic meest ontsach.²⁰⁴¹

 

Nu willic prouven dat ic mach²⁰⁴²

 

Te hove bringhen een baraet²⁰⁴³

 

Dat ic voer de dagheraet

2045

In groter zorghen vant te nacht.²⁰⁴⁵

 

Hevet mine lust sulke cracht²⁰⁴⁶

 

Alsic noch hope dat so doet,

 

Al es hi lustich ende vroet,²⁰⁴⁸

 

Ic wane den coninc noch verdoren.’²⁰⁴⁹

2050

Die coninc dede blasen eenen horen

 

Ende hiet Reynaerde huutwaert leeden.²⁰⁵¹

 

Reynaert sprac: ‘Laet teerst ghereeden

 

Die galghe daer ic an hanghen sal.

 

Ende daerbinnen so sal ic al^20542054-aant.

2055

Den volcke mine biechte conden

2032 die naar hen staat te kijken

2033 terwijl zij springen en wenden

2034 Deus, wat joncheeren: God, wat een kereltjes

2036 Levic: blijf ik in leven

2037 overdaet: overmoed, schanddaad; scampye: smaad

2038 als ik sluw genoeg ben

2039- zijn... bi: zie ik ze liever ver weg dan dichtbij

2041 ontsach: vreesde

2042 prouven: proberen

2043 baraet: list

2045 vant: bedacht

2046 als mijn list net zo goed werkt

2048 al is hij (d.i. de koning) slim en verstandig

2049 ik denk de koning toch te kunnen misleiden

2051 hiet... leeden: gaf opdracht R. naar buiten (d.i. van het hof naar de galg) te voeren

2054 daerbinnen: intussen

2054- al... conden: publiekelijk schuld bekennen

[p. 106]

 

In verlanessen van minen zonden.²⁰⁵⁶

 

Hets beter dat al tfolc verstaet²⁰⁵⁷

 

Mine diefte ende mine ondaet,²⁰⁵⁸

 

Dan si namaels eeneghen man^2059-

2060

Mine overdaet teghen an.’

 

Die coninc sprac: ‘Nu segghet dan.’

 

Reynaert stont als een drouve man²⁰⁶²

 

Ende sach al omme harenthare.²⁰⁶³

 

Daer so sprac hi al openbare:²⁰⁶⁴

2065

‘Helpe,’ seit hi, ‘Dominus!²⁰⁶⁵

 

Nu en es hier niemen in dit huus,

 

No vrient no viant, ic ne bem^2067-

 

Een deel mesdadich jeghen hem.

 

Nochtan horet alle, ghi heeren.

2070

Laet wijsen ende leeren²⁰⁷⁰aant.

 

Hoe ic, Reynaert, aermijnc,²⁰⁷¹

 

Eerst an die boesheit vinc.²⁰⁷²

 

In allen tijden spade ende vroe,^2073-

 

Was ic een hovesch kint noch doe.

2075

Doe men mi spaende van der mammen,²⁰⁷⁵

 

Ghinc ic spelen metten lammen²⁰⁷⁶

 

Dor te hoerne dat ghebleet,²⁰⁷⁷

 

Sodat ic een verbeet.²⁰⁷⁸

 

Ten eersten lapedic dat bloet.²⁰⁷⁹

2080

Het smaecte so wel, het was so goet,

2056 In verlanessen: ter vergeving

2057 verstaet: verneemt

2058 mijn schurkenstreken en misdaden

2059- dan dat men later iemand mijn wandaden ten laste legt

2062 stont... man: zag er bedroefd uit

2063 sach... harenthare: keek om zich heen

2064 al openbare: luid

2065 Helpe [...] Dominus: moge de Heer mij bijstaan

2067- ic... hem: of ik heb hem iets misdaan

2070 laat u duidelijk worden

2071 aermijnc: ellendige

2072 voor het eerst tot het kwaad verviel

2073- als kind was ik altijd en eeuwig aardig

2075 spaende van der mammen: van de borst afnam

2076 lammen: lammetjes

2077 om het geblaat te horen

2078 totdat ik er een dood beet

2079 voor het eerst likte ik bloed op

[p. 107]

 

Dat ic dat vleesch mede ontgan.²⁰⁸¹

 

Daer leerdic leckernie an^2082-

 

So vele dat ic ghinc ten gheeten²⁰⁸³

 

Int wout daer icse hoerde bleeten.

2085

Daer verbeet ic hoekine twee.²⁰⁸⁵

 

So dedic des derdes daghes mee²⁰⁸⁶

 

Ende ic wart bouder ende coene²⁰⁸⁷

 

Ende verbeet haenden ende hoene²⁰⁸⁸

 

Ende gansen daer icse vant.²⁰⁸⁹

2090

Doe mi bloedich wert mijn tant,²⁰⁹⁰

 

Was ic so fel ende so wreet²⁰⁹¹

 

Dat ic zuver up verbeet²⁰⁹²

 

Al dat ic vant ende wat mi dochte^2093-

 

Dat mi bequam ende dat ic vermochte.²⁰⁹⁴

2095

Daerna quam ic ende Ysingrineaant.

 

Te wintre in eenen couden rijme²⁰⁹⁶

 

Bi Belsele onder eenen boem.

 

Hi rekende dat hi ware mijn oem²⁰⁹⁸

 

Ende began eene sibbe tellen.²⁰⁹⁹

2100

Aldaer worden wi ghesellen.²¹⁰⁰

 

Dat mach mi te rechte rauwen!²¹⁰¹

 

Daer gheloofden wi bi trauwen²¹⁰²

 

Recht gheselscap manlic andren.²¹⁰³

2081 mede ontgan: ook proefde

2082- Daer... vele: daarvan leerde ik zo goed wat smakelijk is

2083 ten gheeten: naar de geiten

2085 hoekine: bokjes

2086 mee: ook

2087 bouder ende coene: steeds vermeteler

2088 haenden ende hoene: eenden en kippen

2089 daer icse vant: overal waar ik ze aantrof

2090 toen ik de smaak van bloed te pakken had

2091 fel ende [...] wreet: woest en kwaadaardig

2092 zuver up: alles

2093- wat... bequam: waarvan ik dacht dat het me zou smaken

2094 vermochte: aan kon

2096 in een strenge winter

2098 rekende: rekende voor

2099 eene sibbe tellen: onze verwantschap te bepalen

2100 worden wi ghesellen: werden we kameraden

2101 ik heb alle reden om dat te betreuren

2102 gheloofden wi bi trauwen: beloofden wij op ons erewoord

2103 elkaar trouwe kameraadschap

[p. 108]

 

Doe begonsten wi tegader wandelen.²¹⁰⁴aant.

2105

Hi stal tgroete ende ic dat cleene.

 

Dat wi bejaechden wart ghemeene.²¹⁰⁶

 

Ende als wi deelen souden doe,²¹⁰⁷

 

Ic was in hueghen ende vroe,^2108-

 

Mochtic mijn deel hebben half.

2110

Alse Ysingrijn bejaghede een calf²¹¹⁰

 

Of eenen weder of eenen ram,²¹¹¹

 

So grongierdi ende maecte hem gram²¹¹²

 

Ende toechde mi een ghelaet^2113-

 

Dat so zuer was ende so quaet

2115

Dat hi mi daermet van hem verdreef²¹¹⁵

 

Ende hem mijn deel algader bleef.²¹¹⁶

 

Nochtan hachtic niet van dien.²¹¹⁷

 

So menich waerven hebbic versien,²¹¹⁸

 

Alse wi een groete proye lagheden²¹¹⁹

2120

Die ic ende mijn oem bejagheden,²¹²⁰

 

Eenen osse of eenen bake,²¹²¹

 

Doe ghinc hi sitten met ghemake²¹²²

 

Met sinen wive vrauwe Harsenden

 

Ende met sinen vii kindren.

2125

So ne mochtic cume deene hebben^2125-

 

Van den alremintsten rebben

2104 tegader wandelen: samen rond te trekken

2106 wat we buitmaakten was gemeenschappelijk

2107 Ende: maar

2108- mocht ik heel blij zijn als ik de helft van mijn deel kreeg

2110 bejaghede een calf: een kalf te pakken kreeg

2111 weder: hamel (d.i. een gesneden ram)

2112 grongierdi: gromde hij; maecte hem gram: werd hij woest

2113- toechde... quaet: gedroeg hij zich dermate onaangenaam en gemeen

2115 daermet: daarmee; verdreef: verjoeg

2116 en mijn deel (van de buit) hem geheel toeviel

2117 dat deerde me echter niet

2118 ik heb vaak meegemaakt

2119 lagheden: belaagden

2120 bejagheden: vingen

2121 bake: varken

2122 dan ging hij rustig zitten (eten)

2125- dan kreeg ik hooguit een van de allerkleinste ribben

[p. 109]

 

Die sine kindre hadden ghecnaghet.²¹²⁷

 

Dus nauwe hebbic mi bejaghet.²¹²⁸

 

Nochtan dat was mi lettel noot.²¹²⁹

2130

Ne waer dat mijn zin so groot^2130-

 

Die lieve drouch te minen oem,

 

Die mijns nemet crancken goem,²¹³²

 

Ic hadde ghewonnen wel tetene.²¹³³

 

Coninc, dit doe ic hu te wetene:

2135

Ic hebbe noch selver ende gout²¹³⁵

 

Dat al es in mier ghewout²¹³⁶

 

So vele dat cume een waghen^2137-

 

Te vii waerven soude ghedraghen!’

 

Alse die coninc dit verhoerde,²¹³⁹aant.

2140

Gaf hi Reynaerde felle andwoerde:²¹⁴⁰

 

‘Reynaert, wanen quam hu die scat?’²¹⁴¹

 

Reynaert andwoerde: ‘Ic segghu dat,

 

Wijldijt weten also ict weet,²¹⁴³

 

No dor lief no dor leet^2144-

2145

So ne salt danne bliven verholen.

 

Coninc, dien scat was bestolen.²¹⁴⁶

 

Ne waer hi oec ghestolen niet,

 

Daer ware die moert bi ghesciet²¹⁴⁸

 

An hu lijf, in rechter trauwen,²¹⁴⁹

2127 ghecnaghet: afgekloven

2128 zo weinig had ik om van te leven

2129 toch vond ik dat niet erg

2130- als ik niet zo'n genegenheid had gevoeld voor mijn oom

2132 die weinig om mij geeft

2133 dan had ik ruim aan eten kunnen komen

2135 noch: nog altijd; selver: zilver

2136 dat geheel tot mijn beschikking staat

2137- dat... ghedraghen: dat een wagen het nauwelijks in zeven keer zou kunnen vervoeren

2139 verhoerde: hoorde

2140 felle: scherp

2141 wanen... scat: hoe kwam u aan die schat

2143 als u wilt weten wat ik weet

2144- om liefde noch om verdriet (d.i. om niets ter wereld) zal het dan verborgen blijven

2146 bestolen: gestolen

2148 dan zou de moordaanslag erdoor gepleegd zijn

2149 An hu lijf: op uw leven; in rechter trauwen: op mijn erewoord

[p. 110]

2150

Dat alle huwen vrienden mochte rauwen.’²¹⁵⁰

 

Die coninghinne wart vervaert²¹⁵¹

 

Ende sprac: ‘O wy, lieve Reynaert!²¹⁵²

 

O wy, Reynaert, o wy, o wy!

 

O wy, Reynaert, wat sechdi?

2155

Ic mane hu bi der selver vaert^21552155-

 

Dat ghi nu ons secht, Reynaert,

 

Die hu ziele varen sal,

 

Dat ghi ons secht de waerheit al^2158-

 

Openbare ende brinct voort²¹⁵⁹

2160

Of ghi weet van eenegher moort²¹⁶⁰

 

Of eenen mordeliken raet²¹⁶¹

 

Die jeghen minen heere gaet.²¹⁶²

 

Dat laet hier openbare horen.’²¹⁶³

 

Nu hoert hoe Reynaert sal verdoren²¹⁶⁴aant.

2165

Den coninc entie coninghinne

 

Ende hi bewerven sal met zinne²¹⁶⁶

 

Des coninx vrienscap ende sine hulde²¹⁶⁷

 

Ende hi, buten haerre sculde,²¹⁶⁸

 

Brune ende Ysingrijn beede^2169-

2170

Uphief in groter onghereede

 

Ende in veeten ende in ongheval²¹⁷¹

 

Jeghen den coninc bringhen sal.

 

Die heeren die nu waren so fier²¹⁷³

2150 Dat: hetgeen; mochte rauwen: zou verdrieten

2151 wart vervaert: raakte van streek

2152 wy: wee

2155 mane hu: bezweer u

2155- bi... vaert [...] Die... sal: bij niets minder dan de reis die uw ziel zal ondernemen

2158- al Openbare: publiekelijk

2159 brinct voort: vertelt

2160 moort: moordaanslag

2161 mordeliken raet: moordplan

2162 gaet: gericht is

2163 laat dat hier openlijk (of: overtuigend) horen

2164 verdoren: misleiden

2166 bewerven: verwerven; met zinne: op vernuftige wijze

2167 hulde: gunst

2168 buten haerre sculde: buiten hun schuld

2169- beede... onghereede: beiden in grote moeilijkheden bracht

2171 in... ongheval: in vete en ongenade

2173 fier: trots

[p. 111]

 

Dat si Reynaerde waenden bier²¹⁷⁴

2175

Te sinen lachtre hebben ghebrauwen,²¹⁷⁵

 

Ic wane wel in rechter trauwen²¹⁷⁶

 

Dat hi sal weder mede blanden²¹⁷⁷

 

Dien si sullen drincken met scanden.

 

In eenen ghelate met drouven zinne²¹⁷⁹

2180

Sprac Reynaert: ‘Edele coninghinne,aant.

 

Al haddi mi nu niet ghemaent,

 

Ic bem een die sterven waent.²¹⁸²

 

In laet niet ligghen up mijn ziele.²¹⁸³

 

Ende waert so dat mi gheviele,²¹⁸⁴

2185

Mi stonder omme in de helle te sine²¹⁸⁵

 

Daer die torment es entie pine!²¹⁸⁶

 

Indien dat die coninc milde²¹⁸⁷

 

Een ghestille maken wilde,²¹⁸⁸

 

Ic soude segghen met ghenaden²¹⁸⁹

2190

Hoe jammerlike hi was verraden^2190-

 

Te mordene van zinen lieden.

 

Nochtan diet alremeest berieden,²¹⁹²

 

Sijn som van minen liefsten maghen,²¹⁹³

 

Die ic noede soude bedraghen,²¹⁹⁴

2195

Ne daet die zorghe van der hellen,²¹⁹⁵

 

Daer men seit dat si in quellen²¹⁹⁶

2174 Dat si: omdat zij

2175 lachtre: schande

2176 ik meen te kunnen verzekeren

2177 sal... blanden: op zijn beurt honingdrank zal bereiden

2179 met een bedroefd voorkomen

2182 ik kijk de dood in de ogen

2183 ik wil mijn ziel er niet mee belasten

2184 waert... gheviele: als ik dat wel deed

2185 dan zou ik erdoor in de hel belanden

2186 waar kwelling en pijniging heersen

2187 coninc milde: edelmoedige koning

2188 het stil zou willen laten worden

2189 met ghenaden: met (zijn) toestemming

2190- hoe door onderdanen van hem het verraderlijke plan gesmeed werd om hem te vermoorden

2192 diet alremeest berieden: de ergste samenzweerders

2193 som... maghen: sommigen van mijn dierbaarste familieleden

2194 die ik zeker niet zou beschuldigen

2195 als ik de hel niet vreesde

2196 quellen: lijden

[p. 112]

 

Die hier sterven ende moort^2197-

 

Weten, si ne bringhense voort.’

 

Dien coninc wart die herte zwaer²¹⁹⁹

2200

Ende sprac: ‘Reynaerd, sechstu mi waer?’²²⁰⁰

 

‘Waer?’ sprac Reynaert, ‘vraechdi mi des?²²⁰¹

 

Ja ne weet ghi wel hoet met mi es?²²⁰²

 

Ne bewaent niet, edel coninc:²²⁰³

 

Al bem ic een aermijnc,²²⁰⁴

2205

Hoe mochtic sulke moert ghetemen?²²⁰⁵

 

Waendi dat ic wille nemen²²⁰⁶

 

Eene loghene up mine langhe vaert?²²⁰⁷

 

Entrauwen, neen ic!’ sprac Reynaert.²²⁰⁸

 

Bi der coninghinnen rade,²²⁰⁹

2210

Die zeere ontsach des sconinx scade,²²¹⁰

 

Gheboet die coninc openbare²²¹¹

 

Dat daer niemen so coene en ware²²¹²

 

Dat hi een wordekijn yet sprake²²¹³

 

Tote dien dat Reynaert met ghemake²²¹⁴

2215

Hadde vulseit al sinen wille.²²¹⁵

 

Doe zweghen si allegader stille.

 

Die coninc hiet Reynaerde spreken.²²¹⁷

 

Reynaert was van fellen treken,²²¹⁸

2197- hier: d.i. op aarde; moort... voort: van een moordcomplot op de hoogte zijn zonder dat te openbaren

2199 wart... zwaer: raakte bedrukt

2200 sechstu mi waer: zeg je me de waarheid

2201 vraechdi mi des: vraagt u me dat

2202 weet u dan niet hoe ik ervoor sta

2203 Ne bewaent niet: begrijp goed (negatie loopt onnodig vooruit op het niet op het geweten nemen van sulke moert, 2205)

2204 aermijnc: ongelukkige

2205 hoe zou ik zo'n misdaad (d.i. liegen) op m'n geweten kunnen nemen

2206 nemen: meenemen

2207 up mine langhe vaert: op mijn lange reis, d.i. in de dood

2208 Entrauwen: waarlijk

2209 op advies van de koningin

2210 ontsach... scade: vreesde voor het ongeluk van de koning

2211 beval de koning luid (d.i. ambtshalve)

2212 niemen... ware: niemand het moest wagen

2213 om ook maar één woordje te spreken

2214 met ghemake: ongestoord

2215 alles gezegd had wat hij wilde

2217 hiet: beval

2218 was... treken: zat vol gemene streken

[p. 113]

 

Hem dochte scone zijn gheval.²²¹⁹

2220

Hi sprac: ‘Nu zwighet overal,²²²⁰

 

Nadien dat es den coninc lief.²²²¹

 

Ic sal hu lesen sonder brief^2222-

 

Die verraderen openbare,

 

Sodat ic niemene en spare²²²⁴

2225

Dien ic te wroughene sculdich bem.²²²⁵

 

Dies lachter hevet, scaems hem!’²²²⁶

 

Nu verneemt allegader²²²⁷aant.

 

Hoe Reynaerd sinen erdschen vader²²²⁸

 

Met verradenessen sal bedragen,²²²⁹

2230

Ende eenen van sinen liefsten maghen,²²³⁰

 

Dat was Grimberte den das,

 

Die hem hout van herten was.²²³²

 

Dat dede Reynaert omme dat,

 

Dat hi wilde dat men te bat²²³⁴

2235

Sinen woerden gheloeven soude^2235-

 

Van sinen vianden, of hi woude^2236-

 

Die verranesse tyen an.

 

Nu hoert hoe hi dies began.

 

Reynaert sprac: ‘Wilen teer stonden²²³⁹

2240

Hadde mine heere mijn vader vonden²²⁴⁰

 

Des coninx Hermeliken scataant.

 

In eene verholnen stat.²²⁴²

2219 hij dacht dat zijn geluk groot was

2220 overal: op alle plaatsen (d.i. iedereen)

2221 omdat de koning het wil

2222- lesen... openbare: uit het hoofd (d.i. nauwkeurig) de verraders publiekelijk beschrijven

2224 spare: ontzie

2225 die ik moet beschuldigen

2226 wie de schande aangaat, moge zich ervoor schamen

2227 verneemt allegader: hoort allen

2228 erdschen vader: eigen vader (i.t.t. de hemelse vader van alle mensen)

2229 van verraad zal beschuldigen

2230 liefsten maghen: dierbaarste verwanten

2232 die zeer op hem (d.i. R.) gesteld was

2234 te bat: des te meer

2235- Sinen... vianden: geloof zou hechten aan zijn beweringen over zijn vijanden

2236- of... an: als hij hen van verraad zou beschuldigen

2239 Wilen teer stonden: vroeger op een zeker moment

2240 vonden: gevonden

2242 verholnen stat: verborgen plaats

[p. 114]

 

Doe mijn vader hadde vondenaant.

 

Den scat, wart hi in corten stonden²²⁴⁴

2245

So overdadich ende so fier²²⁴⁵

 

Dat hi veronweerde alle dier²²⁴⁶

 

Die sine ghenote te voren waren.²²⁴⁷

 

Hi dede Tyberte den kater varen²²⁴⁸

 

In Arttinen, dat wilde lant,²²⁴⁹

2250

Aldaer hi Brunen den beere vant.

 

Hi ontboet Brune grote Gods houde²²⁵¹

 

Ende hi in Vlaendren commen soude²²⁵²

 

Ende hi coninc wilde wesen.²²⁵³

 

Bruun wart vro van desen:²²⁵⁴

2255

Hi hadt meneghen dach begaert.²²⁵⁵

 

Daer maecte hi hem te Vlaendren waert²²⁵⁶

 

Ende quam in Waes, int soete lant,

 

Daer hi minen vader vant.

 

Mijn vader ontboet Grimbeerte den wysen

2260

Ende Ysingrijn den grijsen,

 

Tybeert die kater was die vijfste,

 

Ende quamen teenen dorpe, hiet Hijfte.

 

Tusschen Hijfte ende Ghend

 

Hilden si haer paerlement^2264-

2265

In eere belokenre nacht.

 

Daer quamen si bi sduvels cracht^2266-

 

Ende bi sduvels ghewelt

2244 stonden: tijd

2245 zo vermetel en zo trots

2246 veronweerde: minachtte

2247 die eerder zijn gelijken waren

2248 varen: reizen

2249 Arttinen: Ardennen; wilde lant: woeste streek

2251 ontboet... houde: wenste (via T.) B. de zegen van de almachtige God

2252 en hij vroeg hem naar Vlaanderen te komen

2253 als hij (d.i. B.) koning wilde worden

2254 vro van desen: hierover verheugd

2255 hadt... begaert: had dat al lang gewild

2256 maecte hi hem: ging hij

2264- overlegden zij in een donkere nacht

2266- daar kwamen zij samen door duivelse machten

[p. 115]

 

Ende zwoeren daer an twoeste velt²²⁶⁸

 

Alle vive des coninx doot.

2270

Nu hoert wonder alle groot:²²⁷⁰

a

Si swoeren op Ysegrims crune,aant.

b

Alle vive, dat si Brune

c

Souden bringe op den stoel tAken^2270c

d

Ende souden geweldich coninc maken.^2270d

 

Wat si noch overeendraghen:²²⁷¹

 

Wilde yement van sconincx maghen

 

Dat wedersegghen, mijn vader soude²²⁷³

 

Met sinen selvere, met zinen goude

2275

So denghenen steken achtre²²⁷⁵

 

Dat sijs souden hebben lachtre.²²⁷⁶

 

Dit weetic ende segghe hu hoe.²²⁷⁷

 

Eens morghins arde vroe²²⁷⁸

 

Gheviel dat mijn neve die das²²⁷⁹

2280

Van wine een lettel droncken was²²⁸⁰

 

Ende lyet in verholnen rade minen²²⁸¹

 

Wive, miere vrauwen Hermelinen,

 

Ende al van pointe te pointe seide²²⁸³

 

Daer si liepen an die heyde.²²⁸⁴

2285

Mijn wijf es eene vremde vrouwe²²⁸⁵

 

Ende gaf Grimberte hare trauwe²²⁸⁶

 

Dat verholen bliven soude.²²⁸⁷

2268 an twoeste velt: op de verlaten vlakte

2270 alle: allen

2270c stoel: troon

2270d souden: zouden hem; geweldich: machtige

2271 het volgende spraken zij ook af

2273 Dat wedersegghen: zich ertegen verzetten

2275 steken achtre: tegenwerken

2276 dat zij erdoor te schande gemaakt zouden zijn

2277 ende segghe hu hoe: en (ik) vertel u waarom

2278 arde vroe: zeer vroeg

2279 Gheviel: gebeurde het

2280 lettel: beetje

2281 lyet... rade: bekende het in goed vertrouwen

2283 en vertelde het tot in de details

2284 Daer: terwijl; an: op

2285 vremde: bijzondere

2286 gaf... trauwe: verzekerde G.

2287 Dat verholen: dat het geheim

[p. 116]

 

Ten eersten dat so quant ten woude²²⁸⁸

 

Daer ic was ende so mi vant,

2290

So telde zoet mi tehant,²²⁹⁰

 

Ne waer het was al stillekine.²²⁹¹

 

Oec seide zoet bi sulken lijcteekine²²⁹²

 

Dat ict kende so waer²²⁹³

 

Dat mi alle mine haer

2295

Upwaert stonden van groten vare.²²⁹⁵

 

Mine herte wart mi openbare^2296-

 

Also caut als een hijs.

 

Dies zijt seker ende wijs:²²⁹⁸

 

Die pude wijlen waren vry²²⁹⁹aant.

2300

Ende oec so beclaechden hem zij²³⁰⁰

 

Dat si waren sonder bedwanc.²³⁰¹

 

Ende si maecten een ghemanc²³⁰²

 

Ende so groet ghecray up Gode²³⁰³

 

Dat hi hem gave, bi sinen ghebode,²³⁰⁴

2305

Eenen coninc diese dwonghe.²³⁰⁵

 

Dies baden die houde entie jonghe²³⁰⁶

 

Met groten ghecraye, met groten ghelude.

 

God ghehoerde die pude²³⁰⁸

 

Teenen tijde van den jare²³⁰⁹

2310

Ende sende hem den coninc hodevare,²³¹⁰

 

Diese verbeet ende verslant²³¹¹

2288 Ten... so: zodra zij

2290 vertelde zij mij het direct

2291 maar zij deed het zachtjes

2292 bi sulken lijcteekine: met zulke bewijzen

2293 dat ik dermate overtuigd was van de waarheid

2295 Upwaert: rechtop; vare: angst

2296- mijn hart werd echt zo koud als ijs

2298 besef het volgende terdege

2299 pude: kikkers; wijlen: vroeger

2300 maar toch beklaagden zij zich erover

2301 bedwanc: overheersing

2302 maecten een ghemanc: kwamen samen

2303 en kwaakten luid tot God

2304 hem gave: hun zou geven; bi sinen ghebode: door zijn gebod

2305 diese dwonghe: die over hen zou heersen

2306 Dies baden: dit smeekten

2308 ghehoerde: verhoorde

2309 op een zeker moment

2310 sende hem: zond hun; hodevare: ooievaar

2311 die hen doodbeet en verslond

[p. 117]

 

In allen landen daer hise vant,

 

Beede in water ende in velt

 

Daer hise vant in sine ghewelt.²³¹⁴

2315

Hi dede hem emmer onghenade.²³¹⁵

 

Doe claechden si; het was te spade.²³¹⁶

 

Het was te spade, ic secht hu twy:²³¹⁷

 

Sij die voren waren vry,

 

Sullen sonder wederkeer²³¹⁹

2320

Sijn eyghin bliven emmermeer²³²⁰

 

Ende leven eewelike in vare

 

Van den coninc hodevare.²³²²

 

Ghi heeren, aerme ende rike,

 

Ic vruchte oec dies ghelike^2324-

2325

Dat nu van hu soude ghevallen.

 

Doe droughic zorghe voer ons allen.²³²⁶

 

Dus hebbic ghezorghet voer hu;²³²⁷

 

Dies dancti mi lettel nu!²³²⁸

 

Ic kenne Brunen valsch ende quaet²³²⁹

2330

Ende vul van alre overdaet.²³³⁰

 

Ic peinsde, worde hi onse heere,²³³¹

 

Dat ontvruchtic arde zeere,^2332-

 

Dat wi alle waren verloren.

 

Ic kende den coninc welgheboren²³³⁴

2335

Ende soete ende goedertiere²³³⁵

 

Ende ghenadich allen dieren,

2314 waar hij hen in zijn macht kreeg

2315 hij kende voor hen geen genade

2316 te spade: te laat

2317 twy: waarom

2319 sonder wederkeer: onherroepelijk

2320 voor altijd aan hem onderworpen blijven

2322 Van: voor

2324- ik was bang dat u iets dergelijks zou overkomen

2326 toen ging ik gebukt onder de zorg voor ons allemaal

2327 Dus: zo; ghezorghet: zorg gedragen

2328 daarvoor beloont u mij nu slecht

2329 valsch ende quaet: als boosaardig en slecht

2330 en zeer gewelddadig (of: misdadig)

2331 peinsde: overwoog,

2332- dan vreesde ik echt dat wij allen verloren zouden zijn

2334 welgheboren: als edel

2335 soete: zachtaardig; goedertiere: vriendelijk

[p. 118]

 

Het dochte mi bi allen dinghen²³³⁷

 

Eene quade manghelinghe,²³³⁸

 

Die ons ne mochte comen^2339-

2340

Noch theeren noch te vromen.

 

Hieromme peinsdic ende poghede.²³⁴¹

 

Mine herte grote zorghe ghedoghede²³⁴²

 

Hoe so erghe eene zake,^2343-

 

Dat so ghescort worde ende brake^2344-

2345

Mijns vaders bosen raet,

 

Die eenen dorper, eenen vraet,²³⁴⁶

 

Coninc ende heere maken waende.

 

Emmer badic Gode ende maende²³⁴⁸

 

Dat hi den coninc, minen heere,

2350

Behilde sine warelteere.²³⁵⁰

 

Bedi ic kenne wel dat,²³⁵¹

 

Behilde mijn vader sinen scat,

 

Si souden wel des raets ghetelen²³⁵³

 

Onder hem ende sinen ghespelen,²³⁵⁴

2355

Dat die coninc worde verstoten.

 

In diepen ghepeinse ende in groten²³⁵⁶

 

Was ic dicken, hoe ic dat²³⁵⁷

 

Soude vinden waer die scat

 

Lach die mijn vader hadde vonden.

2360

Ic wachte nauwe tallen stonden^2360-

2337 bi allen dinghen: in alle opzichten

2338 een slechte ruil

2339- die ons eer noch voordeel zou brengen

2341 poghede: hield me er mee bezig

2342 ik maakte me grote zorgen

2343- Hoe... worde: hoe zo'n vreselijke onderneming gedwarsboomd kon worden

2344- brake... raet: mijn vaders slechte plan verijdeld kon worden

2346 dorper: lomperik; vraet: vreetzak

2348 Emmer: onophoudelijk; maende: smeekte

2350 zijn heerschappij zou laten behouden

2351 want ik realiseerde me terdege

2353 des raets ghetelen: het plan ten uitvoer brengen

2354 hij en zijn medestanders

2356 in groten: in hevig (gepeins)

2357 dicken: vaak

2360- Ic... vader: ik hield nauwgezet mijn vader ononderbroken in de gaten

[p. 119]

 

Minen vader ende leide laghen²³⁶¹

 

In meneghen bosch, in meneghe haghen,

 

Beede in velde ende in woude,

 

Waer mijn vader, die lusteghe houde,²³⁶⁴

2365

Henen trac ende henen liep.²³⁶⁵

 

Was het droghe, was het diep,²³⁶⁶

 

Waest bi nachte, waest bi daghe,

 

Ic was emmer in die laghe.

 

Waest bi daghe, waest bi nachte,

2370

Ic was emmer in die wachte.²³⁷⁰

 

Up eene stont gheviel daernare²³⁷¹

 

Dat ic mi decte met groten vare²³⁷²

 

Ende lach ghestrect neven dheerde²³⁷³

 

Ende van den scatte die ic begheerde

2375

Gherne yewer hadde vernomen.²³⁷⁵

 

Doe saghic minen vader comen

 

Hute eenen hole gheloepen.

 

Doe began ic ten scatte hopen,²³⁷⁸

 

Bi den barate als ic hem sach^2379-

2380

Dryven, als ic hu segghen mach.²³⁸⁰

 

Want hi huten holle quam,

 

Sach ic wel, ende vernam²³⁸²

 

Dat hi ommesach ende merkedi²³⁸³

 

Of hem yemene ware bi.²³⁸⁴

2385

Ende als hi niemene en sach,

2361 leide laghen: lag op de loer

2364 lusteghe houde: listige oude, d.i. (letterlijk en figuurlijk) oude vos

2365 trac: ging

2366 diep: drassig

2370 ik lette altijd op

2371 Up eene stont gheviel: op een keer gebeurde het

2372 decte met groten vare: bedekte met grote varens

2373 neven dheerde: langs de grond, d.i. plat

2375 yewer: ergens, iets

2378 ten scatte hopen: hoop op de schat te krijgen

2379- Bi... Dryven: door de manier waarop hij zich gedroeg

2380 als... mach: zoals ik u zal vertellen

2382 vernam: (ik) zag

2383 ommesach... merkedi: om zich heen keek om te zien

2384 of er iemand in zijn buurt was

[p. 120]

 

Doe queddi den sconen dach²³⁸⁶

 

Ende stoppede dat hol met sande²³⁸⁷

 

Ende maectet ghelijc den andren lande.²³⁸⁸

 

Dat ic dit sach, ne wiste hi niet.

2390

Doe saghic, eer hi danen sciet,²³⁹⁰

 

Dat hi den steert liet mede gaen²³⁹¹

 

Daer sine vote hadde ghestaen

 

Ende decte sijn spore metter mouden.²³⁹³

 

Daer leerdic an den vroeden houden²³⁹⁴

2395

Een lettel meesterlike liste²³⁹⁵

 

Die ic te voren niet ne wiste.²³⁹⁶

 

Aldus voer mijn vader danen

 

Ten dorpe waert, daer die hanen

 

Ende die vette hinnen waren.

2400

Teerst dat ic mi durste baren,²⁴⁰⁰

 

Spranc ic up ende liep ten hole.

 

In wilde niet langher zijn in dole²⁴⁰²

 

Ende ic gheraecter doe tehant.²⁴⁰³

 

Sciere scraefdic up dat zant²⁴⁰⁴

2405

Met minen voeten ende croep in.²⁴⁰⁵

 

Aldaer vandic groet ghewin.²⁴⁰⁶

 

Daer vandic selver ende goud.

 

Hier nes niemen nu so houd^2408-

 

Dies nye so vele tegader sach!

2410

Doe ne spaerdic nacht no dach,²⁴¹⁰

2386 queddi: begroette hij

2387 stoppede: stopte dicht

2388 ghelijc... lande: gelijk met de grond eromheen

2390 eer hi danen sciet: voordat hij vertrok

2391 mede gaen: slepen

2393 decte... mouden: wiste zijn sporen met aarde uit

2394 an: van; vroeden: slimme

2395 een subtiele meestertruc

2396 wiste: kende

2400 zodra ik mij durfde te vertonen

2402 dole: onzekerheid

2403 gheraecter doe tehant: was er toen snel

2404 direct krabde ik het zand weg

2405 in: naar binnen

2406 ghewin: buit

2408- hier is niemand hoe oud ook die ooit zoveel bij elkaar zag

2410 ne... dach: aarzelde ik geen moment

[p. 121]

 

Ic en ghinc trecken ende draghen²⁴¹¹

 

Sonder karre ende waghen²⁴¹²

 

Over dach ende over nacht²⁴¹³

 

Met algader miere cracht.²⁴¹⁴

2415

Mi halp mijn wijf, vrouwe Hermeline.

 

Des dogheden wi grote pine²⁴¹⁶

 

Eer wi den overgroeten scat

 

Brochten in een ander gat,

 

Daer hi bet lach tonsen ghelaghe.²⁴¹⁹

2420

Wij droughene onder eenen haghe²⁴²⁰

 

In een hol verholenlike.²⁴²¹

 

Doe was ic van scatte rike.

 

Nu hoert wat si hierbinnen daden²⁴²³

 

Die den coninc hadden verraden.

2425

Brune die beere sendde huut

 

Verholenlike zijn saluut²⁴²⁶

 

Achter lande ende omboet²⁴²⁷

 

Al denghenen rijcheit groet

 

Die dienen wilden omme tsout.²⁴²⁹

2430

Hi beloofde hem selver ende gout

 

Te ghevene met milder hant.

 

Mijn vader liep in al dat lant

 

Ende drouch des Brunen brieve

 

Hoe lettel wiste hi dat de dieve

2435

Te sinen scatte waren gheraect,²⁴³⁵

 

Dies hem so quite hadden ghemaect.²⁴³⁶

2411 om te gaan slepen en sjouwen

2412 ende: of

2413 zowel overdag als 's nachts

2414 met inspanning van al mijn krachten

2416 we moesten ons vreselijk inspannen

2419 waar hij meer binnen ons bereik lag

2420 haghe: struik

2421 hol verholenlike: verborgen hol

2423 hierbinnen: intussen

2426 Verholenlike: in het geheim; saluut: groet, d.i. brief

2427 Achter lande: door het land; omboet: beloofde

2429 omme tsout: tegen betaling (soldij)

2435 bij zijn schat gekomen waren

2436 die zij hem afhandig hadden gemaakt

[p. 122]

 

En ware die scat niet ontgonnen,²⁴³⁷

 

Hi hadder met die stat van Lonnen²⁴³⁸

 

Al tegader moghen coepen.

2440

Dus wan hi an zijn ommeloepen!²⁴⁴⁰

 

Doe mijn vader al omme ende omme

 

Tusschen dier Elve entier Zomme²⁴⁴²

 

Hadde gheloepen al dat lant

 

Ende hi meneghen coenen serjant²⁴⁴⁴

2445

Hadde ghewonnen met sinen goude,²⁴⁴⁵

 

Die hem te hulpen commen soude

 

Alse die zomer quame int lant,²⁴⁴⁷

 

Keerde mijn vader daer hi vant²⁴⁴⁸

 

Brune entie ghesellen zine.

2450

Doe teldi die groete pine²⁴⁵⁰

 

Ende die menichfoudeghe zorghe²⁴⁵¹

 

Die hi voer de hoghe borghe²⁴⁵²

 

Int lant van Sassen hadde leden,²⁴⁵³

 

Daer die jagheren hadden gheleden²⁴⁵⁴

2455

Alle daghe met haren honden,

 

Die hem vervaerden te meneghen stonden.²⁴⁵⁶

 

Dit telde hi te spele algader.²⁴⁵⁷

 

Daerna so toghede mijn vader²⁴⁵⁸

 

Brieve die Brunen wel bequamen,²⁴⁵⁹

2460

Daer xii^c al bi namen^2460-

 

Sheere Ysingrijns maghe in stonden,

2437 ontgonnen: bewerkt, d.i. weggenomen

2438 hadder met: had ermee; Lonnen: Londen

2440 dit leverde het rondlopen hem op

2442 tussen de Elbe en de Somme (d.i. het Nederduitse gebied)

2444 coenen serjant: stoere soldaat

2445 ghewonnen: geworven

2447 quame int lant: zou aanbreken

2448 Keerde... daer: keerde mijn vader terug naar de plaats waar

2450 toen vertelde hij over de grote moeite

2451 menichfoudeghe zorghe: vele gevaren

2452 hoghe borghe: machtige kastelen

2453 Sassen: Saksen; leden: doorstaan

2454 toen de jagers passeerden

2456 die hem vaak angst aanjoegen

2457 dit alles vertelde hij alsof het een kleinigheid was

2458 toghede: toonde

2459 wel bequamen: zeer bevielen

2460- XII^c... maghe: twaalfhonderd bij name genoemde verwanten van heer Y.

[p. 123]

 

Met scerpen claeuwen, met diepen monden,²⁴⁶²

 

Sonder die catren ende die baren²⁴⁶³

 

Die alle in Bruuns souden waren,²⁴⁶⁴

2465

Ende die vosse metten dassen

 

Van Doringhen ende van Sassen.²⁴⁶⁶

 

Dese hadden alle ghezworen,

 

Indien dat men hem tevoren^2468-

 

Van xx daghen ghave haer sout,

2470

Si souden Brunen met ghewout²⁴⁷⁰

 

Seker wesen tsinen ghebode.²⁴⁷¹

 

Dit benam ic al, danct Gode!²⁴⁷²

 

Doe mijn vader hadde ghedaen^2473-

 

Sine bodscap, hi soude gaen

2475

Ende scauwen zinen scat.²⁴⁷⁵

 

Ende als hi quam ter selver stat²⁴⁷⁶

 

Daer hine ghelaten hadde te voren,²⁴⁷⁷

 

Was die scat al verloren²⁴⁷⁸

 

Ende sijn hol was uptebroken.²⁴⁷⁹

2480

Wat holpe vele hieraf ghesproken?²⁴⁸⁰

 

Doe mijn vader dat vernam,²⁴⁸¹

 

Wart hi zeerich ende gram,²⁴⁸²

 

Dat hi van torne hem selven hinc.²⁴⁸³

 

Dus bleef achter Brunen dinc^2484-

2485

Bi miere behendichede al.

2462 diepen monden: grote bekken

2463 Sonder: buiten; baren: beren

2464 in Bruuns souden waren: door B. betaald werden

2466 Doringhen: Thüringen

2468- als men hun twintig dagen soldij vooruit betaalde

2470 met ghewout: naar vermogen

2471 gehoorzamen

2472 benam: verijdelde

2473- hadde... bodscap: zijn opdracht vervuld had

2475 scauwen: bekijken

2476 ter selver stat: op de betreffende plaats

2477 waar hij hem eerder achtergelaten had

2478 al verloren: volledig verdwenen

2479 uptebroken: opengebroken

2480 wat zou het helpen hier meer over te zeggen

2481 vernam: zag

2482 zeerich ende gram: treurig en boos

2483 zodat hij zich uit spijt verhing

2484- zo mislukte B.'s plan geheel en al door mijn slimheid

[p. 124]

Het leeuwenpaar neemt Reynaert terzijde (r: xcii verso)

[p. 125]

 

Nu meerct hier mijn ongheval:²⁴⁸⁶

 

Heere Ysingrine ende Brune de vraet

 

Hebben nu den nauwen raet^2488-

 

Metten coninc openbare

2490

Ende arem man Reynaerd es die blare!’²⁴⁹⁰

 

Die coninc entie coninghinne,aant.

 

Die beede hopeden ten ghewinne,²⁴⁹²

 

Si leedden Reynaerde buten te rade²⁴⁹³

 

Ende baden hem dat hi wel dade^2494-

2495

Ende hi hem wijsde sinen scat.

 

Ende alse Reynaerd horde dat,

 

Sprac hi: ‘Soudic hu wijsen mijn goet,²⁴⁹⁷

 

Heere coninc, die mi hanghen doet?²⁴⁹⁸

 

So waer ic huut minen zinne!’²⁴⁹⁹

2500

‘Neen, Reynaert,’ sprac die coninghinne,

 

‘Mine heere sal hu laten leven

 

Ende sal hu vriendelike vergheven^2502-

 

Allegader sinen evelen moet

 

Ende ghi sult voertmeer sijn vroet²⁵⁰⁴

2505

Ende goet ende ghetrauwe.’²⁵⁰⁵

 

Reynaerd sprac: ‘Dit doe ic, vrauwe,

 

Indien dat mi de coninc nu^2507-

 

Vaste ghelove hier voer hu

 

Dat hi mi gheve sine hulde²⁵⁰⁹

2486 zie hier nu mijn ongeluk

2488- zijn nu duidelijk de meest vertrouwde raadslieden van de koning

2490 en de ongelukkige R. is de sigaar

2492 die beiden op (geldelijk) voordeel uit waren

2493 namen R. apart voor overleg

2494- baden: vroegen; dat... scat: of hij zo goed wilde zijn hun zijn schat te wijzen

2497 goet: bezit

2498 hanghen doet: laat ophangen

2499 ik zou wel gek zijn

2502- sal... moet: zal goedgunstig tegenover u zijn slechte gezindheid geheel laten varen

2504 en u zult (anderzijds) voortaan verstandig zijn

2505 goet: rechtschapen; ghetrauwe: trouw

2507- Indien... hu: als de koning mij nu hier in uw aanwezigheid verzekert

2509 gheve sine hulde: zijn steun wil geven

[p. 126]

2510

Ende hi al mine sculde

 

Wille vergheven ende omme dat

 

So willic hem wijsen den scat,

 

Den coninc, aldaer hi leghet.’

 

Die coninc sprac: ‘Ic ware ontweghet,²⁵¹⁴

2515

Wildic Reynaerde vele gheloven.²⁵¹⁵

 

Hem es dat stelen ende dat roven

 

Ende dat lieghen gheboren int been.’²⁵¹⁷

 

Die coninghinne sprac: ‘Heere, neen!

 

Ghi moghet Reynaerde gheloven wel.

2520

Al was hi hier tevoren fel,²⁵²⁰

 

Hi nes nu niet dat hi was.²⁵²¹

 

Ghi hebt ghehoert hoe hi den das

 

Ende sinen vader hevet bedreghen^2523-

 

Met morde, die hi wel beteghen^2524-

2525

Mochte hebben andren dieren,

 

Wildi meer zijn argertieren²⁵²⁶

 

Ofte fel ofte onghetrauwe.’

 

Doe sprac die coninc: ‘Gentel vrauwe,²⁵²⁸

 

Al waendic dat mi soude scaden,²⁵²⁹

2530

Eist dat ghijt mi dorret raden,²⁵³⁰

 

So willict laten up hu ghenent^2531-

 

Dese vorworde ende dit covent

 

Up Reynaerts trauwe staen.

 

Ne waer ic segghe hem sonder waen:²⁵³⁴

2514 Ic ware ontweghet: ik zou op een dwaalspoor zijn

2515 als ik R. volop zou willen geloven

2517 gheboren int been: aangeboren

2520 fel: slecht

2521 hij is niet meer degene die hij was

2523- hevet bedreghen Met morde: van een moordcomplot beschuldigd heeft

2524- die... dieren: dat hij best andere dieren ten laste had kunnen leggen

2526 meer: nog; argertieren: kwaadaardig

2528 Gentel vrauwe: edele vrouwe

2529 ook al zou ik denken dat het me geen goed zou doen

2530 als u het mij durft aan te raden

2531- dan wil ik vertrouwend op u deze overeenkomst laten afhangen van R.'s trouw

2534 maar ik zeg hem onomwonden

[p. 127]

2535

Doet hi meer eerchede,²⁵³⁵

 

Alle die hem ten tienden lede^2536-

 

Sijn belanc, sullent becoepen.’

 

Reynaerd sach den coninc beloepen²⁵³⁸

 

Ende wart blide in sinen moet²⁵³⁹

2540

Ende sprac: ‘Heere, ic ware onvroet,²⁵⁴⁰

 

Ne gheloofdic hu niet also.’²⁵⁴¹

 

Doe nam die coninc een stro²⁵⁴²aant.

 

Ende vergaf Reynaerde algader²⁵⁴³

 

Die wanconst van sinen vader²⁵⁴⁴

2545

Ende zijns selves mesdaet toe.²⁵⁴⁵

 

Al was Reynaert blide doe,²⁵⁴⁶

 

Dat en dinct mi gheen wonder wesen.²⁵⁴⁷

 

Ja ne was hi van der doot ghenesen?²⁵⁴⁸

 

Doe Reynaert quite was ghelaten,²⁵⁴⁹

2550

Was hi blide utermaten

 

Ende sprac: ‘Coninc, edel heere,

 

God moete hu loenen al die eere²⁵⁵²

 

Die ghi mi doet ende mijn vrauwe.²⁵⁵³

 

Ic secht hu wel bi miere trauwe²⁵⁵⁴

2555

Dat ghi mi vele eeren doet,

 

So groet eere ende so groet goet²⁵⁵⁶

 

Dat niemen nes onder die zonne²⁵⁵⁷

2535 bedrijft hij weer kwaad

2536- dan zullen allen die tot in de tiende graad met hem verwant zijn ervoor boeten

2538 den coninc beloepen: dat de koning zich liet overhalen

2539 wart...moet: verheugde zich

2540 ic ware onvroet: ik zou dom zijn

2541 als ik u dat niet beloofde

2542 stro: strohalm

2543 vergaf Reynaerde algader: schold R. volledig kwijt

2544 de vijandschap van de kant van zijn vader

2545 en bovendien zijn eigen misdaden

2546 als R. toen blij was

2547 lijkt me dat niet verbazingwekkend

2548 was hij niet van de dood gered

2549 quite was ghelaten: kwijtschelding gekregen had

2552 moge God u lonen voor alle eer

2553 doet: bewijst; ende mijn vrauwe: zinsdeel verbinden met hu, 2552

2554 ik verzeker u op mijn woord van trouw

2556 goet: weldaad

2557 dat er niemand ter wereld is

[p. 128]

 

Dien ic also wale jonne²⁵⁵⁸

 

Mijns scats ende miere trauwen

2560

Als ic hu doe ende miere vrauwen.’

 

Reynaert nam een stroe voer hem²⁵⁶¹aant.

 

Ende sprac: ‘Heere coninc, nem.²⁵⁶²

 

Hier gheve ic di up den scat²⁵⁶³

 

Die wijlen Ermelinc besat.’²⁵⁶⁴

2565

Die coninc ontfinc dat stroe

 

Ende dancte Reynaerde zoe²⁵⁶⁶

 

Als quansijs: ‘Dese maect mi heere.’²⁵⁶⁷

 

Reynaerts herte louch so zeere²⁵⁶⁸

 

Dat ment wel na an hem vernam,²⁵⁶⁹

2570

Doe die coninc so gheorsam^2570-

 

Algader was te sinen wille.

 

Reynaert sprac: ‘Heere, zwighet stille.²⁵⁷²

 

Merket waer mine redene gaet:²⁵⁷³

 

Int oesthende van Vlaendren staet²⁵⁷⁴aant.

2575

Een bosch, ende heet Hulsterloe.²⁵⁷⁵

 

Coninc, ghi moghet wesen vroe,²⁵⁷⁶

 

Mochti onthouden dit:

 

Een borne, heet Kriekepit,²⁵⁷⁸

 

Gaet zuutwest niet verre danen.²⁵⁷⁹

2580-

Heere coninc, ghi ne dorst niet wanen^2580-

 

Dat ic hu de waerheit yet messe.

2558 die ik zozeer gun

2561 nam... hem: hield een strohalm voor zich

2562 nem: aanvaard (de halm)

2563 hier overhandig ik je de schat

2564 wijlen: vroeger

2566 zoe: zozeer

2567 Als quansijs: alsof hij bij zichzelf dacht; Dese... heere: hierdoor ben ik meester (van de schat)

2568 R. moest inwendig zo lachen

2569 wel... vernam: bijna aan hem merkte

2570- so... wille: geheel aan zijn wensen voldeed

2572 zwighet stille: stil graag, d.i. luister

2573 let op wat ik te zeggen heb

2574 Int oesthende: aan de oostkant

2575 ende heet Hulsterloe: dat H. heet

2576 ghi moghet wesen vroe: u kunt blij zijn

2578 borne: bron

2579 stroomt niet ver daarvandaan (d.i. van H.) in zuidwestelijke richting

2580- ghi... messe: u hoeft niet te vrezen dat ik tegenover u de waarheid ook maar enigszins geweld aandoe

[p. 129]

 

Dats een de meeste wildernesse²⁵⁸²

 

Die men hevet in eenich rike.

 

Ic segghe hu oec ghewaerlike²⁵⁸⁴

2585

Dat somwijlen es een half jaer²⁵⁸⁵

 

Dat toten borne commet daer

 

No weder man no wijf²⁵⁸⁷

 

No creature die hevet lijf,²⁵⁸⁸

 

Sonder die hule entie scuvuut²⁵⁸⁹

2590

Die daer nestelen in dat cruut,²⁵⁹⁰

 

Of eenich ander voghelijn²⁵⁹¹

 

Dat elwaer gherne wilde zijn²⁵⁹²

 

Ende daer bi avontuere lijdet.²⁵⁹³

 

Ende daerin leghet mijn scat ghehidet.²⁵⁹⁴

2595

Verstaet wel, ditte es hu nutte:²⁵⁹⁵

 

Die stede heetet Kriekeputte.²⁵⁹⁶

 

Ghi sult daer gaen ende mijn vrauwe.

 

Ne wetet oec niemene so ghetrauwe²⁵⁹⁸

 

Die ghi sult laten wesen hu bode.²⁵⁹⁹

2600

Verstaet mi wel, coninc, dor Gode,²⁶⁰⁰

 

Maer gaet daer selve ende alse ghi

 

Dien selven putte commet bi,²⁶⁰²

 

Ghi sult vinden jonghe baerken.²⁶⁰³

 

Heere coninc, dit suldi maerken:²⁶⁰⁴

2605

Die alrenaest den putte staet,²⁶⁰⁵

2582 een de meeste wildernesse: een van de meest woeste streken

2584 ghewaerlike: naar waarheid

2585 somwijlen: soms

2587 man noch vrouw

2588 noch een ander levend wezen

2589 behalve de uil en de nachtuil

2590 cruut: struikgewas

2591 voghelijn: vogeltje

2592 dat graag ergens anders zou zijn

2593 bi avontuere lijdet: bij toeval passeert

2594 ghehidet: verborgen

2595 luister goed dit is nuttig voor u

2596 stede: plaats

2598 beschouw niemand als betrouwbaar genoeg

2599 om hem uw bode te laten zijn

2600 Verstaet mi wel: begrijp me goed; dor Gode: om Gods wil

2602 bij de betreffende poel komt

2603 baerken: berken

2604 dit suldi maerken: hier moet u op letten

2605 alrenaest: het dichtst bij

[p. 130]

 

Coninc, tote dier baerken gaet.

 

Daer leghet die scat onder begraven.

 

Daer suldi delven ende scraven^26082608-

 

Een lettel mos in deene zijde.

2610

Daer suldi vinden menich ghesmide²⁶¹⁰

 

Van goude, rijkelijc ende scone.²⁶¹¹

 

Daer suldi vinden die crone

 

Die Ermelijnc die coninc drouch

 

Ende ander chierheit ghenouch:²⁶¹⁴

2615

Edele steene, guldin waerc;²⁶¹⁵

 

Men cocht niet omme dusent maerc.²⁶¹⁶

 

Ay coninc, als ghi hebt dat goet,²⁶¹⁷

 

Hoe dicken suldi peinsen in huwen moet:²⁶¹⁸

 

“Ay Reynaert, ghetrauwe vos,

2620

Die hier grouves in dit mos²⁶²⁰

 

Desen scat bi dijnre lust,²⁶²¹

 

God gheve di goet waer du best.”’²⁶²²

 

Doe andwoerde die coninc saen:aant.

 

‘Reynaert, sal ic die vaert bestaen,²⁶²⁴

2625

Ghi moet zijn mede in die vaert

 

Ende ghi moet ons, Reynaert,

 

Helpen den scat ontdelven.²⁶²⁷

 

Ic ne wane bi mi selven^2628-

 

Aldaer nemmermeer gheraken.

2630

Ic hebbe ghehoort nomen Aken²⁶³⁰

2608 delven: graven

2608- scraven... zijde: een beetje mos wegkrabben aan één kant

2610 ghesmide: sieraad

2611 rijkelijc ende scone: kostbaar en mooi

2614 ander chierheit ghenouch: vele andere kostbaarheden

2615 guldin waerc: goudsmeedwerk

2616 nog voor geen duizend marken zou men het kunnen kopen

2617 goet: bezit

2618 hoe vaak zult u dan bij uzelf denken

2620 grouves: begroef

2621 bi dijnre lust: door je listigheid

2622 gheve... best: zij met je waar je ook bent

2624 sal... bestaen: als ik de reis onderneem

2627 ontdelven: opgraven

2628- ik denk dat ik er alleen nooit kom

2630 nomen: noemen

[p. 131]

 

Ende Parijs. Eist daer yet na?²⁶³¹

 

Ende also als ic versta,²⁶³²

 

So smeekedi, Reynaert, ende roomt.²⁶³³

 

Kriekeputte dat ghi hier noomt,

2635

Wanic es een gheveinsde name.’²⁶³⁵

 

Dit was Reynaerde ombequame²⁶³⁶

 

Ende verbalch hem ende seide: ‘Ja, ja,²⁶³⁷

 

Coninc, ghi zijter also na^2638-

 

Alse van Colne tote meye.

2640

Waendi dat ic hu die Leye^2640-

 

Wille wijsen in die flume Jordane?

 

Ic sal hu wel toeghen, dat ic wane,²⁶⁴²

 

Orconde ghenouch al openbare.’²⁶⁴³

 

Lude riep hi: ‘Cuwaert, comt hare!²⁶⁴⁴

2645

Comet voer den coninc, Cuwaert.’

 

Die diere saghen dese vaert;²⁶⁴⁶

 

Hem allen wonderde wat daer ware.²⁶⁴⁷

 

Cuwaert die ghinc met vare.²⁶⁴⁸

 

Hem wonderde wat die coninc woude.

2650

Reynaert sprac: ‘Cuwaert, hebdi coude?²⁶⁵⁰

 

Ghi bevet. Zijt blide al sonder vaer²⁶⁵¹

 

Ende secht minen heere den coninc waer.²⁶⁵²

 

Dies manic hu bi der trauwen²⁶⁵³

 

Die ghi ver Genten miere vrauwen²⁶⁵⁴

2631 Eist daer yet na: is het daar in de buurt

2632 maar zoals ik het begrijp

2633 bent u, R., aan het vleien en bluffen

2635 gheveinsde: verzonnen

2636 dit beviel R. niets

2637 verbalch hem: hij raakte geïrriteerd

2638- ghi... meye: u bent er even dicht bij als Keulen bij de maand mei

2640- denkt u dat ik de Leie zou willen laten doorgaan voor de rivier de Jordaan

2642 toeghen: geven; dat ic wane: naar ik meen

2643 voldoende bewijs in het openbaar

2644 comt hare: kom hier

2646 vaert: reis (d.i. de beweging van C.)

2647 allen vroegen zich af wat er daar aan de hand was

2648 vare: angst

2650 hebdi coude: hebt u het koud

2651 Zijt... vaer: wees niet bang

2652 waer: de waarheid

2653 Dies manic hu: hiertoe roep ik u op

2654 ver: vrouwe

[p. 132]

a

Ende hem selven sculdich sijt.’^2654a

b

Doe sprac Cuwart: ‘Vermaledijt^2654b

c

So moetic werden, al wistic wel^2654c-d

d

Dat mi costen soude mijn vel,^2654c-d

e

Oftic liege enich wort,^2654e

f

Al waert van enige mort,^2654f

g

Want gi mi manet bider trouwen

h

Die ic miere liever vrouwen

2655

Ende den coninc sculdich bem.’

 

Doe sprac Reynaert: ‘So secht hem:

 

Weetstu waer Kriekeputte steet?’²⁶⁵⁷

 

Cuwaert sprac: ‘Of ict weet?

 

Ja ic, hoe sout wesen soe?²⁶⁵⁹

2660

Ne staet hi niet bi Hulsterloe,

 

Up dien moer in die wostine?²⁶⁶¹

 

Ic hebber ghedoghet groete pine²⁶⁶²aant.

 

Ende meneghen hongher ende menigh coude

 

Ende aermoede so menichfoude

2665

Up Kriekenputte so meneghen dach

 

Dat ics vergheten niet ne mach.²⁶⁶⁶

 

Hoe mochte ic vergheten dies,

 

Dat aldaer Reynout de ries²⁶⁶⁸

 

Die valsche penninghe slouch²⁶⁶⁹

2670

Daer hi hem mede bedrouch²⁶⁷⁰

 

Entie ghesellen sine.²⁶⁷¹

 

Dat was tevoren eer ic met Rijne²⁶⁷²

 

Mijn gheselscap makede vast,²⁶⁷³

2654a hem selven: d.i. de koning

2654b Vermaledijt: vervloekt

2654c-d al... vel: al wist ik dat het mijn leven zou kosten

2654c-d al... vel: al wist ik dat het mijn leven zou kosten

2654e Oftic liege: als ik zou liegen

2654f enige mort: een of andere misdaad

2657 Weetstu: weet jij

2659 jazeker, kan het anders

2661 bij dat moeras in de wildernis

2662 ik heb er veel leed te verduren gehad

2666 ics: ik het

2668 de ries: de gewetenloze

2669 de valsemunterij bedreef

2670 waarvan hij leefde

2671 ghesellen: medeplichtigen

2672 tevoren eer: voordat

2673 een hechte vriendschap onderhield

[p. 133]

 

Die mi ghequijtte meneghen past.’²⁶⁷⁴

2675

‘O wy,’ sprac Reynaert, 'soete Rijn,²⁶⁷⁵

 

Lieve gheselle, scone hondekijn,

 

Vergave God waerdi nu hier!²⁶⁷⁷

 

Ghi sout toeghen vor desen dier²⁶⁷⁸

 

Met scone rijme, waers te doene,²⁶⁷⁹

2680

Dat ic noint wart so coene^2680-

 

Dat ic eeneghe saken dede

 

Daer ic den coninc mochte mede^2682-

 

Te mi waert belghen doen met rechte.

 

Gaet weder onder ghene knechte,’²⁶⁸⁴

2685

Sprac Reynaert, ‘haestelic, Cuwaert.

 

Mijn heere de coninc ne heeft thu waert²⁶⁸⁶

 

Gheene sake te sprekene meer.’

 

Cuwaert dede eenen wederkeer²⁶⁸⁸

 

Ende ghinc van sconincx rade daer.²⁶⁸⁹

2690

Reynaert sprac: ‘Coninc, eist waer²⁶⁹⁰

 

Dat ic seide?’ ‘Reynaert, jaet.²⁶⁹¹

 

Verghevet mi, ic dede quaet^2692-

 

Dat ic hu mestroude yet.

 

Reynaert, goede vrient, nu siet^2694-

2695

Den raet dat ghi met ons gaet

 

Ten putte aldaer dien berke staet

 

Daer die scat leghet begraven onder.’

2674 die zo vaak het schoolgeld voor mij betaald heeft

2675 soete: lieve

2677 zou God er maar voor willen zorgen dat u hier zou zijn

2678 toeghen: aantonen; vor: ten overstaan van

2679 scone rijme: fraaie verzen; waers te doene: als het nodig zou zijn

2680- dat ik nooit zo vermetel was om iets te doen

2682- waarmee ik terecht de woede van de koning kon opwekken

2684 keer terug naar het volk daar

2686 thu waert: tot u

2688 dede eenen wederkeer: keerde terug

2689 en verliet het beraad van de koning

2690 eist: is het

2691 jaet: ja zeker

2692- ic... yet: het was onjuist dat ik u enigszins wantrouwde

2694- siet... gaet: probeer met ons mee te gaan

[p. 134]

 

Reynaert sprac: ‘Ghi secht wonder.²⁶⁹⁸

 

Waendi, in waers arde vro,²⁶⁹⁹

2700

Coninc, oft mi stonde also^2700-

 

Dat ic met hu wandelen mochte

 

Also als ons beeden dochte²⁷⁰²

 

Ende ghi, heere, waert al sonder zonde?²⁷⁰³

 

Neent, het es also ic hu orconde²⁷⁰⁴

2705

Ende ict hu segghe, al eist scame:²⁷⁰⁵

 

Doe Ysingrijn in sduvels name²⁷⁰⁶aant.

 

In de ordine ghinc hier tevoren²⁷⁰⁷

 

Ende hi te moonke wart bescoren,²⁷⁰⁸

 

Doe ne conste hem de provende niet ghenoughen²⁷⁰⁹

2710

Daer vi moonke hem bi bedroughen.²⁷¹⁰

 

Hi claghede van honghere ende carmede²⁷¹¹

 

So zeere dats mi ontfaermede.²⁷¹²

 

Doe hi carmede ende wart traech,²⁷¹³

 

Doe haddics rauwe als een zijn maech²⁷¹⁴

2715

Ende gaf hem raet dat hi ontran.²⁷¹⁵

 

Daeromme bem ic in spaeus ban.²⁷¹⁶

 

Maerghin als die zonne upgaet,

 

Willic te Roeme om aflaet.²⁷¹⁸

 

Van Roeme willic overzee;²⁷¹⁹

2698 Ghi secht wonder: u zegt iets vreemds

2699 denkt u dat ik niet zeer blij zou zijn

2700- oft... mochte: als ik in de gelegenheid zou zijn met u op te trekken

2702 zoals wij beiden zouden willen

2703 waert al sonder zonde: zou er niet door zondigen

2704 orconde: verklaar

2705 al eist scame: al is het schandelijk

2706 in sduvels name: in naam van de duivel, d.i. onoprecht

2707 In de ordine ghinc: kloosterling werd

2708 en hij de kloosterkruin kreeg

2709 toen had hij niet genoeg aan het rantsoen

2710 waarvan zes monniken leefden

2711 claghede... carmede: klaagde en kermde van de honger

2712 dats mi ontfaermede: dat ik medelijden kreeg

2713 wart traech: slap werd

2714 toen deed me dat als zijn verwant verdriet

2715 gaf... ontran: raadde hem aan weg te lopen

2716 in spaeus ban: in de pauselijke ban

2718 aflaet: vergiffenis

2719 overzee: de zee over, d.i. naar het Heilig Land

[p. 135]

2720

Danen ne keeric nemmermee²⁷²⁰

 

Eer ic so vele hebbe ghedaen,

 

Coninc, dat ic met hu mach gaen²⁷²²

 

Thuwer eeren ende thuwer vromen,²⁷²³

 

Of ic te lande wedercome.²⁷²⁴

2725

Het ware een onscone dinc,²⁷²⁵aant.

 

Souddi, heere coninc,

 

Maken huwe wandelinghe^2727-

 

Met eenen verwatenen ballinghe

 

Als ic nu bem, God betere mi!’²⁷²⁹

2730

Die coninc sprac: ‘Reynaert, zidi

 

Yet langhe verbannen?’ Doe sprac Reynaert:²⁷³¹

 

‘Ja ic, hets iii jaer dat ic wart^27322732-

 

Voer den deken Hermanne

 

In vullen zeinde tebannen.’

2735

Die coninc sprac: ‘Reynaert, nadat ghi zijt²⁷³⁵

 

Tebannen, men souts mi doen verwijt,²⁷³⁶

 

Reynaert, liet ic hu met mi wandelen.

 

Ic sal Cuwaerde ofte eenen andren

 

Toten scatte doen gaen met mi

2740

Ende ic rade hu, Reynaert, dat ghi

 

Niet ne laet, ghi ne vaert^2741-

 

Dat ghi hu van den banne claert.’

 

‘So ne doe ic,’ sprac Reynaert.²⁷⁴³

 

‘Ic ga morghin te Rome waert,

2720 Danen... Eer: daarvandaan keer ik niet terug voordat

2722 gaen: omgaan

2723 ten gunste van uw eer en uw belang

2724 als ik hier terugkeer

2725 een onscone dinc: afkeurenswaardig

2727- in gezelschap verkeren van een geëxcommuniceerde

2729 God betere mi: moge God me bijstaan

2731 Yet langhe verbannen: al lang getroffen door de kerkelijke ban

2732 III jaer: drie jaar geleden

2732- dat... tebannen: dat ik door deken Herman voor de voltallige kerkelijke rechtbank in de ban gedaan werd

2735 nadat: omdat

2736 men... verwijt: zou men het mij verwijten

2741- niet nalaat te vertrekken om u van de ban te verlossen

2743 So ne doe ic: dat zal ik niet nalaten

[p. 136]

De verzoening (r: cii recto)

[p. 137]

2745

Gaet na den wille mijn.’²⁷⁴⁵

 

Die coninc sprac: ‘Ghi dinct mi zijn^2746-

 

Bevaen in arde goeden dinghen.

 

God jonne hu dat ghijt moet vulbringhen,²⁷⁴⁸

 

Reynaert, alse hu ende mi^2749-

2750

Ende ons allen nutte zi.’

 

Doe dese tale was ghedaen,²⁷⁵¹aant.

 

Doe ghinc Nobel die coninc staen

 

Up eene hoghe stage van steene,²⁷⁵³

 

Daer hi up plach te stane alleene²⁷⁵⁴

2755

Als hi sat in zijn hof te dinghe.²⁷⁵⁵

 

Die dieren saten teenen ringhe²⁷⁵⁶

 

Al omme ende omme in dat gras,²⁷⁵⁷

 

Nadien dat elc gheboren was.²⁷⁵⁸

 

Reynaerd stont bi der coninghinne,

a

Die hi te recht wel mochte mynnen.^2759a

2760

‘Bidt voer mi, edele vrauwe,

 

Dat ic hu met lieve wederscauwe.’²⁷⁶¹

 

Soe sprac: ‘Die Heere daert al an staet,²⁷⁶²

 

Doe hu van zonden vul aflaet.’²⁷⁶³

 

Die coninc entie coninghinne

2765

Ghinghen met eenen bliden zinne²⁷⁶⁵

 

Voer haer diere aerme ende rike.

 

Die coninc die sprac vriendelike:²⁷⁶⁷

 

‘Reynaert es hier commen te hoveaant.

2745 als ik mijn zin krijg

2746- Ghi... dinghen: u lijkt me vervuld te zijn van goede voornemens

2748 jonne: gunne

2749- alse... zi: tot nut van u en mij en ons allen

2751 toen dit gesprek beëindigd was

2753 op een stenen verhoging

2754 alleene: uitsluitend

2755 als hij aan het hof een rechtszitting hield

2756 teenen ringhe: in een kring

2757 Al omme ende omme: rondom

2758 in overeenstemming met hun afkomst

2759a die hij met recht dankbaar mocht zijn

2761 met lieve wederscauwe: in gezondheid terugzie

2762 daert al an staet: die almachtig is

2763 geve u volledige vergeving van uw zonden

2765 met eenen bliden zinne: opgewekt

2767 vriendelike: minzaam

[p. 138]

 

Ende wille, dies ic Gode love,²⁷⁶⁹

2770

Hem betren met al zinen zinnen,²⁷⁷⁰

 

Ende mijn vrauwe de coninghinne

 

Hevet so vele ghebeden voer hem²⁷⁷²

 

Dat ic zijn vrient worden bem

 

Ende hi versoent es jeghen mi²⁷⁷⁴

2775

Ende ic hem hebbe ghegheven vry^2775-

 

Beede lijf ende lede.

 

Reynaerde ghebiedic vullen vrede.²⁷⁷⁷

 

Anderwaerf ghebiedic hem vrede²⁷⁷⁸

 

Ende derde waerven mede,

2780

Ende ghebiede hu allen bi huwen live²⁷⁸⁰

 

Dat ghi Reynaerde ende zinen wive

 

Ende zinen kindren eere doet,²⁷⁸²

 

Waer si commen in hu ghemoet,²⁷⁸³

 

Sijt bi nachte, zijt bi daghe.

2785

In wille meer gheene claghe²⁷⁸⁵

 

Van Reynaerts dinghen horen.²⁷⁸⁶

 

Al was hi rouckeloes hiervoren,²⁷⁸⁷

 

Hi wille hem betren, ic segghe hu hoe:

 

Reynaert wille maerghin vroe

2790

Palster ende scerpe ontfaen²⁷⁹⁰

 

Ende wille te Roeme gaen

 

Ende van Rome danen wille hi overzee²⁷⁹²

 

Ende dan commen nemmermee²⁷⁹³

2769 dies: waarvoor

2770 van ganser harte zijn leven beteren

2772 heeft het dermate voor hem opgenomen

2774 jeghen: met

2775- hebbe... lede: de vrije beschikking over lichaam en ledematen gegeven heb (d.i. ontslagen van rechtsvervolging)

2777 ik leg R. volledige vrede op (d.i. het verbod om geweld tegen hem te gebruiken)

2778 Anderwaerf: voor de tweede maal

2780 bi huwen live: op straffe des doods

2782 eere doet: eert

2783 waar u hen ook ontmoet

2785 ik wil voortaan geen klachten

2786 Van Reynaerts dinghen: over R.'s zaken

2787 rouckeloes: verdorven

2790 pelgrimsstaf en pelgrimstas ontvangen

2792 en van Rome uit wil hij naar het Heilig Land

2793 commen nemmermee: in geen geval terugkeren

[p. 139]

 

Eer hi heeft vul aflaet

2795

Van alre zondeliker daet.’