Reynaert in tweevoud. Deel 1. Van den vos Reynaerde

(2002)–Anoniem Van den vos Reynaerde– rechtenstatus


Hofdagaant. Het was in eenen tsinxen dagheGa naar voetnoot41 aant. Dat beede bosch ende hagheGa naar voetnoot42 Met groenen loveren waren bevaen.Ga naar voetnoot43 Nobel die coninc hadde ghedaenGa naar voetnoot44- 45[regelnummer] Sijn hof crayeren overal, Dat hi waende, hadde hijs gheval,Ga naar voetnoot46
[pagina 13]
Houden ten wel groeten love.Ga naar voetnoot47 Doe quamen tes sconinx hoveGa naar voetnoot48 Alle die diere, groet ende cleene, 50[regelnummer] Sonder vos Reynaert alleene.Ga naar voetnoot50 Hi hadde te hove so vele mesdaenGa naar voetnoot51 Dat hire niet dorste gaen.Ga naar voetnoot52 Die hem besculdich kent, ontsiet!Ga naar voetnoot53 Also was Reynaerde ghescietGa naar voetnoot54 55[regelnummer] Ende hieromme scuwedi sconinx hof,Ga naar voetnoot55 Daer hi in hadde crancken lof.Ga naar voetnoot56 Doe al dat hof versamet was,Ga naar voetnoot57 Was daer niemen, sonder die das, Hi ne hadde te claghene over Reynaerde,Ga naar voetnoot59 60[regelnummer] Den fellen metten grijsen baerde.Ga naar voetnoot60 Nu gaet hier up eene claghe.Ga naar voetnoot61 Isingrijn ende sine magheGa naar voetnoot62 aant. Ghinghen voer den coninc staen. Ysengrijn begonste saenGa naar voetnoot64 65[regelnummer] Ende sprac: ‘Coninc heere, Dor hu edelheit ende dor hu eereGa naar voetnoot66 Ende dor recht ende dor ghenade, Ontfaerme hu miere scadeGa naar voetnoot68 Die mi Reynaert heeft ghedaen, 70[regelnummer] Daer ic af dicken hebbe ontfaenGa naar voetnoot70- Groeten lachter ende verlies.
[pagina 14]
Hofdag (r: xxxvii verso)
[pagina 15]
Voer al dandre ontfaerme hu diesGa naar voetnoot72 aant. Dat hi mijn wijf hevet verhoertGa naar voetnoot73 Ende mine kindre so mesvoertGa naar voetnoot74 75[regelnummer] Dat hise beseekede daer si laghen,Ga naar voetnoot75 Datter twee noint ne saghenGa naar voetnoot76 Ende si worden staerblent.Ga naar voetnoot77 Nochtan hoendi mi sent.Ga naar voetnoot78 Het was sint so verre comenGa naar voetnoot79 aant. 80[regelnummer] Datter eenen dach af was ghenomenGa naar voetnoot80 Ende Reynaerd soude hebben ghedaenGa naar voetnoot81- Sine onsculde. Ende also saenGa naar voetnoot82- Alse die heleghe waren brocht,Ga naar voetnoot83 Was hi andersins bedochtGa naar voetnoot84 85[regelnummer] Ende ontfoer ons in sine veste.Ga naar voetnoot85 Heere, dit kennen noch die besteGa naar voetnoot86 Die te hove zijn commen hier. Mi hevet Reynaert, dat felle dier, So vele te leede ghedaen,Ga naar voetnoot89 90[regelnummer] Ic weet wel al sonder waen,Ga naar voetnoot90 Al ware al tlaken paerkementGa naar voetnoot91- Dat men maket nu te Ghent, Inne ghescreeft niet daeran.Ga naar voetnoot93 Dies zwijghics nochtan,Ga naar voetnoot94
[pagina 16]
95[regelnummer] Ne ware mijns wives lachterGa naar voetnoot95 Ne mach niet bliven achter,Ga naar voetnoot96 No onversweghen no onghewroken.’Ga naar voetnoot97 Doe Ysengrijn dit hadde ghesproken, Stont up een hondekijn, hiet Cortoys,Ga naar voetnoot99 100[regelnummer] Ende claghede den coninc in Francsoys Hoet so arem was wijlen eereGa naar voetnoot101 Dat alles goets en hadde meereGa naar voetnoot102 In eenen winter, in eene vorst,Ga naar voetnoot103 Dan alleene eene worst 105[regelnummer] Ende hem Reynaert, die felle man,Ga naar voetnoot105 Die selve worst stal ende nam.Ga naar voetnoot106 Tybeert die cater die wart gram.Ga naar voetnoot107 aant. Aldus hi sine tale beganGa naar voetnoot108 Ende spranc midden in den rincGa naar voetnoot109 110[regelnummer] Ende seide: ‘Heere coninc, Dordat ghi Reynaerde zijt onhout,Ga naar voetnoot111 So en es hier jonc no hout,Ga naar voetnoot112 Hi ne hebbe te wroughene jeghen hu.Ga naar voetnoot113 Dat Cortoys claghet nu,Ga naar voetnoot114 115[regelnummer] Dats over menich jaer ghesciet.Ga naar voetnoot115 Die worst was mine, al en claghic niet. Ic hadse bi miere lust ghewonnenGa naar voetnoot117 Daer ic bi nachte quam gheronnenGa naar voetnoot118
[pagina 17]
Omme bejach in eene molen,Ga naar voetnoot119 120[regelnummer] Daer ic die worst in hadde ghestolenGa naar voetnoot120 Eenen slapenden molenman.Ga naar voetnoot121 Hadder Cortoys yewet an,Ga naar voetnoot122 Dan was bi niemene dan bi mi.Ga naar voetnoot123 Hets recht dat omberecht ziGa naar voetnoot124- 125[regelnummer] Die claghe die Cortoys doet.’ Pancer de bever sprac: ‘Dinct hu goet,Ga naar voetnoot126 Tybeert, dat men die claghe ombeere?Ga naar voetnoot127 Reynaert es een recht mordeneereGa naar voetnoot128 Ende een trekere ende een dief.Ga naar voetnoot129 130[regelnummer] Hi ne heeft oec niemene so lief,Ga naar voetnoot130 No den coninc, minen heere, Hi ne wilde dat hi lijf ende eereGa naar voetnoot132- Verlore, mochtire an winnen Een vet morzeel van eere hinnen.Ga naar voetnoot134 135[regelnummer] Wat sechdi van eere laghe?Ga naar voetnoot135 En dedi ghistren in den dagheGa naar voetnoot136 Eene die meeste overdaetGa naar voetnoot137 An Cuwaerde den hase, die hier staet, Die noyt eenich dier ghedede?Ga naar voetnoot139 140[regelnummer] Want hi hem binnen sconinx vredeGa naar voetnoot140 aant. Ende binnen des coninx gheleedeGa naar voetnoot141
[pagina 18]
Ghelovede te leerne sinen credeGa naar voetnoot142 aant. Ende soudene maken capelaen.Ga naar voetnoot143 Doe dedine sitten gaenGa naar voetnoot144 145[regelnummer] Vaste tusschen sine beene.Ga naar voetnoot145 Doe begonsten si overeeneGa naar voetnoot146 Spellen ende lesen beedeGa naar voetnoot147 Ende lude te zinghene crede. Mi gheviel dat ic te dien tijdenGa naar voetnoot149 150[regelnummer] Ter selver stede soude lijden.Ga naar voetnoot150 Doe hoerdic haerre beeder sancGa naar voetnoot151 Ende maecte daerwaert minen gancGa naar voetnoot152 Met eere arde snelre vaerde.Ga naar voetnoot153 Doe vandic daer meester Reynaerde,Ga naar voetnoot154 155[regelnummer] Die ziere lessen hadde beghevenGa naar voetnoot155 Die hi tevoren up hadde gheheven,Ga naar voetnoot156 Ende diende van sinen houden spelenGa naar voetnoot157 Ende hadde Coewaerde bi der kelen Ende soude hem thoeft af hebben ghenomen,Ga naar voetnoot159 160[regelnummer] Waer ic hem niet te hulpen comen Bi avontueren in dien stonden.Ga naar voetnoot161 Siet hier noch die verssche wondenGa naar voetnoot162-aant. Ende die teekine, heere coninc, Die Coewaert van hem ontfinc. 165[regelnummer] Laetti dit bliven onghewroken,Ga naar voetnoot165 Dat hu verde dus es tebroken,Ga naar voetnoot166
[pagina 19]
Ghi ne wreket als huwe mannen wijsen,Ga naar voetnoot167 Men saelt huwen kindren mesprijsenGa naar voetnoot168 Hiernaer over wel menich jaer.’ 170[regelnummer] ‘Bi Gode, Pancer, ghi secht waer,’ Sprac Ysengrijn daer hi stoet. ‘Heere, waer Reynaerd doot, het waer ons goet,Ga naar voetnoot172 Also behoude mi God mijn leven.Ga naar voetnoot173 Ne ware wert hem dit vergheven,Ga naar voetnoot174 175[regelnummer] Hi sal noch hoenen binnen eere maentGa naar voetnoot175 Sulken dies niet ne bewaent.’Ga naar voetnoot176 Doe spranc up Grinbert die das,aant. Die Reynaerts broedersone was,Ga naar voetnoot178 Met eere verbolghenlike tale:Ga naar voetnoot179 180[regelnummer] ‘Heere Ysengrijn, men weet dat waleGa naar voetnoot180 Ende hets een hout bijspel:Ga naar voetnoot181 Viants mont seit selden wel.Ga naar voetnoot182 Verstaet, neemt miere talen goem:Ga naar voetnoot183 Ic wilde, hi hinghe an eenen boemGa naar voetnoot184 185[regelnummer] Bi ziere kelen als een dief Die andren heeft ghedaen meest grief.Ga naar voetnoot186 Heere Ysengrijn, wildi angaenGa naar voetnoot187- Soendinc ende dat ontfaen, Daertoe willic helpen gherne. 190[regelnummer] Mijn oem en saelt hem oec niet wernen.Ga naar voetnoot190 Entie meest andren heeft mesdaenGa naar voetnoot191
[pagina 20]
Sal den andren in baten staenGa naar voetnoot192 Van minen oem ende van hu.Ga naar voetnoot193 Al comt hi niet claghen nu, 195[regelnummer] Ware mijn oem wel te hoveGa naar voetnoot195 Ende stonde in sconinx love,Ga naar voetnoot196 Heere Ysengrijn, als ghi doet,Ga naar voetnoot197 En soude den coninc niet dincken goetGa naar voetnoot198 Ende ghi ne bleves heden onbegrepen,Ga naar voetnoot199 200[regelnummer] Dat ghi sijn vel so hebt ghenepenGa naar voetnoot200 So dicwile met huwen scerpen tanden, Dat hi niet ne conde ghehanden.’Ga naar voetnoot202 Ysengrijn sprac: ‘Hebdi gheleert An huwen oem dus lieghen apeert?’Ga naar voetnoot204 205[regelnummer] ‘In hebbe daeran niet gheloghen. Ghi hebt minen oem bedroghen Arde dicke in menegher wijsen.Ga naar voetnoot207 Ghi mesleettene van den pladijseGa naar voetnoot208 aant. Die hi hu warp van der kerren,Ga naar voetnoot209 210[regelnummer] Doe ghi hem volghet van verrenGa naar voetnoot210 Ende ghi die beste pladijse uplaset,Ga naar voetnoot211 Daer ghi hu ane hadt versadet. Ghi ne gaeft hem no goet no quaet,Ga naar voetnoot213 Sonder alleene eenen pladijsengraetGa naar voetnoot214 215[regelnummer] Dat ghi hem te jeghen brocht,Ga naar voetnoot215 Dordat ghine niet en mocht.Ga naar voetnoot216
[pagina 21]
Sint hoendine van eenen bakeGa naar voetnoot217 aant. Die vet was ende van goeder smake, Dien ghi leit in huwen muzeele.Ga naar voetnoot219 220[regelnummer] Doe Reynaert heesschede zijn deeleGa naar voetnoot220 Andwoerdi hem in scerne:Ga naar voetnoot221 ‘Hu deel willic hu gheven gherne, Reynaert, scone jonghelinc! Die wisse daer die bake an hinc,Ga naar voetnoot224 225[regelnummer] Becnause, so es so vet.’Ga naar voetnoot225 Reynaerde waes lettel te betGa naar voetnoot226 Dat hi den goeden bake ghewan In sulker zorghen, dattene een manGa naar voetnoot228 Vinc ende warpene in sinen zac. 230[regelnummer] Dese pine ende dit onghemacGa naar voetnoot230 Hevet hi leden dor YsengrijneGa naar voetnoot231 Ende ondert waerven meer dan ic hu rijme.Ga naar voetnoot232 Ghi heeren, dinct hu dit ghenouch? Nochtan om meer onghevouchGa naar voetnoot234 235[regelnummer] Dat hi claghet om sijn wijf, Die Reynaerde hevet al haer lijfGa naar voetnoot236 Ghemint; so doet hi hare.Ga naar voetnoot237 Al ne makeden zijt niet mare,Ga naar voetnoot238 Ic dart wel segghen over waerGa naar voetnoot239 240[regelnummer] Dat langher es dan vii jaerGa naar voetnoot240 Dat Reynaert hevet hare trauwe.
[pagina 22]
Omdat Haersint, die scone vrouwe,Ga naar voetnoot242 Dor minne ende dor quade zedeGa naar voetnoot243 aant. Reynaert sinen wille dede,Ga naar voetnoot244 245[regelnummer] Wattan? So was sciere ghenesen.Ga naar voetnoot245 Wat talen mach daeromme wesen?Ga naar voetnoot246 Nu maket heere Cuwaert, die hase, Eene claghe van eere blase.Ga naar voetnoot248 Of hi den credo niet wel en las,Ga naar voetnoot249 250[regelnummer] Reynaerd, die zijn meester was, Mochte hi sinen clerc niet blauwen?Ga naar voetnoot251 Dat ware onrecht, entrauwen.Ga naar voetnoot252 Cortoys claghet om eene worst Die hi verloes in eene vorst.Ga naar voetnoot254 255[regelnummer] Die claghe ware bet verholen:Ga naar voetnoot255 Ende hoerdi dat so was ghestolen?Ga naar voetnoot256 Male quesite male perdite:Ga naar voetnoot257 Over recht wert men qualike quiteGa naar voetnoot258 Dat men hevet qualic ghewonnen.Ga naar voetnoot259 260[regelnummer] Wie sal Reynaerde dat verjonnenGa naar voetnoot260 Of hi ghestolen goet ghinc an?Ga naar voetnoot261 Niemen die recht versceeden can.Ga naar voetnoot262 Reynaert es een gherecht man.Ga naar voetnoot263
[pagina 23]
Sint dat die coninc sinen banGa naar voetnoot264- 265[regelnummer] Hevet gheboden ende sinen vrede, So weetic wel dat hi ne dede Dinc negheene dan of hi wareGa naar voetnoot267 Hermite ofte clusenare.Ga naar voetnoot268 Naest siere huut draecht hi een hare.Ga naar voetnoot269 270[regelnummer] Binnen desen naesten jareGa naar voetnoot270 So ne hat hi vleesch, no wilt no tam. Dat seidi die ghistren danen quam.Ga naar voetnoot272 Malcroys hevet hi begheven,Ga naar voetnoot273 aant. Sinen casteel, ende hevet uphevenGa naar voetnoot274 275[regelnummer] Eene cluse daer hi leghet in.Ga naar voetnoot275 Ander bejach no ander ghewinGa naar voetnoot276 So wanic wel dat hi ne hevet Dan karitate die men hem ghevet.Ga naar voetnoot278 Bleec es hi ende magher van pinen.Ga naar voetnoot279 280[regelnummer] Hongher, dorst, scerpe karijnenGa naar voetnoot280 Doghet hi voer sine zonden.’Ga naar voetnoot281 Recht te desen selven stonden,Ga naar voetnoot282 Doe Grimbert stont in dese tale,Ga naar voetnoot283 Saghen si van berghe te daleGa naar voetnoot284 285[regelnummer] Canticler commen ghevaren, Ende brochte up eene bareGa naar voetnoot286 Eene doode hinne ende hiet Coppe,Ga naar voetnoot287 Die Reynaert hadde bi den croppeGa naar voetnoot288
[pagina 24]
De aankomst van Coppe (r: xvii recto)
[pagina 25]
Hoeft ende hals afghebeten. 290[regelnummer] Dit moeste nu de coninc weten. Canteclere quam voer de bare gaende,Ga naar voetnoot291 Sine vederen zeere slaende.Ga naar voetnoot292 In wederzijden van der barenGa naar voetnoot293 aant. Ghinc een hane wijde mare.Ga naar voetnoot294 295[regelnummer] Die een hane hiet Cantaert, Daer wijlen na gheheeten waertGa naar voetnoot296 Vrauwe Alenten goeden hane.Ga naar voetnoot297 Die ander hiet, na minen wane,Ga naar voetnoot298 Die goede hane Crayant, 300[regelnummer] Die scoenste hane die men vant Tusschen Portaengen ende Polane.Ga naar voetnoot301 Elkerlijc van desen hanen Drouch eene berrende stallicht,Ga naar voetnoot303 Dat lanc was ende richt.Ga naar voetnoot304 305[regelnummer] Dat waren Coppen broeders twee, Die riepen: ‘O wy ende wee!’ Om haerre sustre Coppen doot Dreven si claghe ende jammer groot.Ga naar voetnoot308 Pinte ende Sproete droughen die bare. 310[regelnummer] Hem was te moede zwareGa naar voetnoot310 Van haerre suster die si hadden verloren. Men mocht arde verre horenGa naar voetnoot312 Haerre tweer carminghe.Ga naar voetnoot313 Dus sijn si commen int ghedinghe.Ga naar voetnoot314 315[regelnummer] Canticler spranc in den rijncGa naar voetnoot315
[pagina 26]
Ende seide: ‘Heere coninc, Dor God ende dor ghenade,Ga naar voetnoot317 Nu ontfaermet miere scadenGa naar voetnoot318 Die mi Reynaert heeft ghedaen 320[regelnummer] Ende minen kinderen die hier staen Ende seere hebben haren onwille.Ga naar voetnoot321 Ten ingane van aprille,aant. Doe die winter was vergaenGa naar voetnoot323 Ende men siet die bloumen staen 325[regelnummer] Over al die velde groene, Doe was ic fier ende coeneGa naar voetnoot326 Van minen groten gheslachte.Ga naar voetnoot327 Ic hadde jongher zonen achteGa naar voetnoot328 Ende jongher dochtren zevene, 330[regelnummer] Dien wel lusten te levene,Ga naar voetnoot330 Die mi Roede die vroedeGa naar voetnoot331 Hadde brocht tenen broede.Ga naar voetnoot332 Si waren alle vet ende staerc Ende ghinghen in een scone paerc,Ga naar voetnoot334 335[regelnummer] Dat was beloken in eenen muere.Ga naar voetnoot335 Hierbinnen stoet eene scuere Daer vele honden toe hoorden,Ga naar voetnoot337 Dat si menich dier fel scoorden.Ga naar voetnoot338 Dies waren mine kindre onvervaert.Ga naar voetnoot339 340[regelnummer] Dit benijdde dus ReynaertGa naar voetnoot340
[pagina 27]
Dat siere waren so vaste binnenGa naar voetnoot341 Dat hire negheen conste ghewinnen.Ga naar voetnoot342 Hoe dicken ghinc hi om den muere, Reynaert, die felle ghebuere,Ga naar voetnoot344 345[regelnummer] Ende leide om ons sine laghen!Ga naar voetnoot345 Alsene dan die honde saghen,Ga naar voetnoot346 Liepen si na met haerre cracht.Ga naar voetnoot347 Eene waerf wart hi up de grachtGa naar voetnoot348 Bi avontueren daer belopen,Ga naar voetnoot349 350[regelnummer] Dat ic hem sach een deel becoepenGa naar voetnoot350 Sine diefte ende sinen roef, Dat hem die pelse zeere stoef.Ga naar voetnoot352 Noch ontquam hi bi baraten.Ga naar voetnoot353 Dattene God moete verwaten!Ga naar voetnoot354 355[regelnummer] Doe waerwi zijns langhe quijte.Ga naar voetnoot355 Sint quam hi als een hermijte,Ga naar voetnoot356 Reynaerd, die mordadeghe dief, Ende brochte mi zeghele ende briefGa naar voetnoot358 Te lesene, heere coninc, 360[regelnummer] Daer hu seghele ane hinc.Ga naar voetnoot360 Doe ic die letteren began lesen,aant. Dochte mi daeran ghescrevenGa naar voetnoot362 Dat ghi haddet coninclikeGa naar voetnoot363 Over alle huwen rikeGa naar voetnoot364
[pagina 28]
De vos als kluizenaar (r: xviii verso)
[pagina 29]
365[regelnummer] Alle dieren gheboden vredeGa naar voetnoot365 Ende oec allen voghelen mede. Oec brochte hi mi ander niemareGa naar voetnoot367 Ende seide dat hi wareGa naar voetnoot368- Een begheven clusenare 370[regelnummer] Ende hi hadde ghedaen vele zwareGa naar voetnoot370 Voer sine zonden meneghe pine.Ga naar voetnoot371 Hi toechde mi palster ende slavine,Ga naar voetnoot372 Die hi brochte van der Elmare,Ga naar voetnoot373 aant. Daeronder eene scerpe hare.Ga naar voetnoot374 375[regelnummer] Doe sprac hi: ‘Heere Cantecleer, Nu mooghdi wel vorwaertmeerGa naar voetnoot376 Van mi sonder hoede leven.Ga naar voetnoot377 Ic hebbe bi der stolen verghevenGa naar voetnoot378 aant. Al vleesch ende vleesch smout.Ga naar voetnoot379 380[regelnummer] Ic bem voertmeer so hout,Ga naar voetnoot380 Ic moet miere zielen telen.Ga naar voetnoot381 Gode willic hu bevelen;Ga naar voetnoot382 Ic ga daer ic hebbe te doene.Ga naar voetnoot383 Ic hebbe middach ende noeneGa naar voetnoot384-aant. 385[regelnummer] Ende priemen te segghene van den daghe.’ Doe nam hi neven eere hagheGa naar voetnoot386
[pagina 30]
Sinen wech; te dien ghesceedeGa naar voetnoot387 Ghinc hi lesen sinen crede.Ga naar voetnoot388 Ic wart blide ende onvervaert 390[regelnummer] Ende ghinc te minen kindren waert Ende was so wel al sonder hoedeGa naar voetnoot391 Dat ic al met minen broede Sonder zorghe ghinc buten muere. Daer gheviel mi quade avontuere,Ga naar voetnoot394 395[regelnummer] Want Reynaert, die felle saghe,Ga naar voetnoot395 Was ghecropen dor de haghe Ende hadde ons die porte ondergaen.Ga naar voetnoot397 Doe wart miere kindre saen Een ghepronden huten ghetale;Ga naar voetnoot399 400[regelnummer] Dat leide Reynaert in sine male.Ga naar voetnoot400 Quade avontuere mi doe nakede,Ga naar voetnoot401 Want sint dat hise smakede In sinen ghiereghen mont,Ga naar voetnoot403 Ne conste ons wachtre no onse hont 405[regelnummer] No bewachten no bescaermen.Ga naar voetnoot405 Heere, dat laet hu ontfaermen:Ga naar voetnoot406 Reynaert leide sine lagheGa naar voetnoot407 Beede bi nachte ende bi daghe Ende roefde emmer mine kindre.Ga naar voetnoot409 410[regelnummer] So vele es tghetal nu mindre Dant ghewone was te zineGa naar voetnoot411 Dat die xv kindre mine
[pagina 31]
Sijn ghedeghen al tote vieren;Ga naar voetnoot413 So zuver heefse die onghiereGa naar voetnoot414 415[regelnummer] Reynaert in sinen mont verslonden. Noch ghistren wart hem metten hondenGa naar voetnoot416-aant. Ontjaghet Coppe die mare, Die hier leghet up dese bare. Dit claghic hu met groeten zeere.Ga naar voetnoot419 420[regelnummer] Ontfaremt hu mijns, wel soete heere!’Ga naar voetnoot420 Die coninc sprac: ‘Grimbeert die das, Hu oem, die clusenare was, Hi hevet ghedaen so goede carine,Ga naar voetnoot423 Levic een jaer, het sal hem scinen!Ga naar voetnoot424 425[regelnummer] Nu hoert hier, Canticleer, Wat sal der talen meer?Ga naar voetnoot426 Hu dochter leghet al hier versleghen.Ga naar voetnoot427 God moet haerre zielen pleghen.Ga naar voetnoot428 Wi ne moghense niet langher houdenGa naar voetnoot429 430[regelnummer] - God moeter al ghewouden -Ga naar voetnoot430 Ende sullen onse vygelyen zinghen.Ga naar voetnoot431 Daerna sullen wise bringhen,Ga naar voetnoot432 Den lichame, ter eerden met eeren. Dan sullen wi met desen heeren 435[regelnummer] Ons beraden ende bespreken Hoe wi best ghewrekenGa naar voetnoot436 An Reynaerde dese moort.’
[pagina 32]
De vigilie voor Coppe (r: xxi recto)
[pagina 33]
Doe hi ghesprac dese woort,Ga naar voetnoot438 aant. Beval hi jonghe ende houden 440[regelnummer] Dat si vygelyen zinghen souden. Dat hi gheboet, was sciere ghedaen.Ga naar voetnoot441 Doe mochte men horen aneslaenGa naar voetnoot442 Ende beghinnen harde hoGa naar voetnoot443 Dat placebo dominoGa naar voetnoot444 445[regelnummer] Ende die verse die daertoe horen.Ga naar voetnoot445 Ic seit oec in waren worden,Ga naar voetnoot446 aant. Ne ware oec ware ons te lanc,Ga naar voetnoot447 Wie daer der zielen vers zancGa naar voetnoot448 Ende wie die zielen lesse las.Ga naar voetnoot449 450[regelnummer] Doe die vygelye ghehent was, Doe leide men Coppen in dat graf, Dat bi engiene ghemaect was,Ga naar voetnoot452 Onder die linde in een gras.Ga naar voetnoot453 Van maerbersteene slecht wasGa naar voetnoot454- 456[regelnummer] Die saerc die daerup lach. 455[regelnummer] Die letteren die men daeran sach,Ga naar voetnoot455 Deden an tgraf bekinnenGa naar voetnoot457 Wie daer lach begraven binnen. Dus spraken die boucstaveGa naar voetnoot459 460[regelnummer] An den zaerc up den grave: ‘Hier leghet Coppe begraven,
[pagina 34]
Die so wale conste scraven,Ga naar voetnoot462 Die Reynaert die vos verbeetGa naar voetnoot463 Ende haren gheslachte was te wreet.’Ga naar voetnoot464 465[regelnummer] Nu leghet Coppe onder mouden.Ga naar voetnoot465 Die coninc sprac tsinen houdenGa naar voetnoot466 aant. Dat si hem alle bespraken,Ga naar voetnoot467 Hoe si alrebest ghewrakenGa naar voetnoot468 Dese groete overdade.Ga naar voetnoot469 470[regelnummer] Doe waren si alle te radeGa naar voetnoot470 Dat si daer den coninc rieden,Ga naar voetnoot471 Dat hine dan soude ombiedenGa naar voetnoot472 Dat hi te hove soude comen, No dor scaden no dor vromenGa naar voetnoot474- 475[regelnummer] Ne lette, hi ne quame int ghedinghe, Ende men Brune van dien dingheGa naar voetnoot476 Die bodscap soude laden.Ga naar voetnoot477 Dies was die coninc sciere beraden,Ga naar voetnoot478 Dat hi dus sprac te Bruun den beere:Ga naar voetnoot479 480[regelnummer] ‘Heere Bruun, dit segghic voer dit heere,Ga naar voetnoot480 Dat ghi dese bodscap doet. Oec biddic hu dat ghi zijt vroet,Ga naar voetnoot482 Dat ghi hu wacht van baraet;Ga naar voetnoot483 Reynaert es fel ende quaet.Ga naar voetnoot484
[pagina 35]
485[regelnummer] Hi sal hu smeeken ende lieghen.Ga naar voetnoot485 Mach hi, hi sal hu bedrieghenGa naar voetnoot486 Met valschen woorden ende met sconen.Ga naar voetnoot487 Mach hi, bi Gode, hi sal hu honen.’Ga naar voetnoot488 ‘Heere,’ seit hi, ‘laet hu castyen!Ga naar voetnoot489 490[regelnummer] So moete mi God vermalendyenGa naar voetnoot490 Of mi Reynaert so sal honen,Ga naar voetnoot491 Inne saelt hem wederlonen,Ga naar voetnoot492 Dat hijs an den dulsten zi.Ga naar voetnoot493 Nu ne zorghet niet om mi.’ 495[regelnummer] Nu neemt hi orlof ende hi sal nakenGa naar voetnoot495 aant. Daer hi zeere sal mesraken.Ga naar voetnoot496	voetnoot41 tsinxen daghe: pinksterdag voetnoot42 beede... haghe: zowel bomen als struikgewas voetnoot43 loveren: bladeren; bevaen: bedekt voetnoot44- hadde... crayeren: had een hofdag laten afkondigen voetnoot46 die hij meende, als het goed zou gaan voetnoot47 te houden tot vermeerdering van zijn roem voetnoot48 tes: naar het voetnoot50 Sonder: met uitzondering van voetnoot51 hij had de hofwereld zoveel misdaan voetnoot52 hire... gaen: hij er niet heen durfde voetnoot53 wie zich schuldig weet, is bevreesd voetnoot54 zo was het met R. gesteld voetnoot55 scuwedi: vermeed hij voetnoot56 waar hij weinig geëerd werd (d.i. een slechte naam had) voetnoot57 versamet: bijeen gekomen voetnoot59 Hi... claghene: of hij had reden om te klagen voetnoot60 fellen: booswicht voetnoot61 nu komt het tot een aanklacht voetnoot62 maghe: verwanten voetnoot64 saen: direct voetnoot66 Dor hu: ter wille van uw voetnoot68 bekommer u om mijn leed voetnoot70- door wie ik vaak grote schande en schade heb verduurd voetnoot72 Voer al dandre: bovenal voetnoot73 hevet verhoert: (dubbelzinnig) verkracht heeft, ter wille geweest is voetnoot74 mesvoert: mishandeld voetnoot75 beseekede: bepiste; daer: waar voetnoot76 zodat twee van hen nooit zagen voetnoot77 worden staerblent: stekeblind werden voetnoot78 bovendien heeft hij mij sindsdien smadelijk behandeld voetnoot79 het was daarna zover gekomen voetnoot80 eenen... ghenomen: een gerechtsdag vastgesteld was voetnoot81- soude... onsculde: zou zijn onschuldseed afleggen voetnoot82- also saen Alse: zodra voetnoot83 heleghe: relikwieën voetnoot84 bedacht hij zich voetnoot85 ontfoer: ontsnapte; veste: burcht voetnoot86 kennen: weten; beste: voornaamste edelen voetnoot89 te leede ghedaen: kwaad berokkend voetnoot90 ik ben ervan overtuigd voetnoot91- al zou al het Gentse laken perkament zijn voetnoot93 ik zou eraan tekort komen om alles te kunnen beschrijven voetnoot94 daarom zwijg ik er maar over voetnoot95 Ne ware: maar; mijns wives lachter: de schande van mijn vrouw voetnoot96 kan niet onvermeld blijven voetnoot97 No onversweghen: (Y. verspreekt zich) noch geopenbaard voetnoot99 hiet: dat heette voetnoot101 wijlen eere: eertijds voetnoot102 dat het niets meer had voetnoot103 in eene vorst: toen het vroor voetnoot105 Ende: en (dat) voetnoot106 stal ende nam: afpakte voetnoot107 gram: kwaad voetnoot108 tale: rede voetnoot109 rinc: kring voetnoot111 zijt onhout: vijandig gezind bent voetnoot112 jonc no hout: jong of oud (d.i. niemand) voetnoot113 of hij heeft een klacht bij u in te dienen voetnoot114 Dat: over hetgeen voetnoot115 over menich jaer: lang geleden voetnoot117 bi miere lust: (dubbelzinnig) met mijn list, met mijn lust voetnoot118 gheronnen: gelopen voetnoot119 bejach: buit voetnoot120 ghestolen: ontstolen (aan) voetnoot121 molenman: molenaar voetnoot122 als C. er al van profiteerde voetnoot123 Dan < dat en (ontk.); bi niemene: door niemand anders voetnoot124- Hets... doet: het zou terecht zijn als C.'s klacht onbehandeld bleef voetnoot126 Dinct hu goet: lijkt het u juist voetnoot127 ombeere: terzijde legt voetnoot128 recht: echte voetnoot129 trekere: bedrieger; dief: schurk voetnoot130 niemene: niemand voetnoot132- of hij (R.) wilde dat hij (de ander) leven en eer zou verliezen als hij (R.) erdoor kon bemachtigen voetnoot134 een vet stuk van een hen voetnoot135 (sechdi < secht ghi) hoe beoordeelt u een hinderlaag voetnoot136 En dedi: pleegde hij niet; in den daghe: overdag voetnoot137 een van de grootste misdaden voetnoot139 die ooit door enig dier begaan werd voetnoot140 sconinx vrede: koningsvrede (d.i. de periode waarvoor de koning rechtszekerheid afgekondigd heeft om zijn onderdanen in staat te stellen veilig naar het hof te komen) voetnoot141 gheleede: vrijgeleide voetnoot142 Ghelovede: beloofde; crede: credo (d.i. de geloofsbelijdenis) voetnoot143 soudene: zou hem voetnoot144 Doe dedine: toen deed hij hem voetnoot145 Vaste: stevig voetnoot146 overeene: samen voetnoot147 het lezen te oefenen voetnoot149 Mi gheviel: toevallig gebeurde het me voetnoot150 lijden: voorbijgaan voetnoot151 haerre: hun voetnoot152 en (ik) ging er heen voetnoot153 zo snel mogelijk voetnoot154 meester: onderwijzer voetnoot155 die zijn lessen had opgegeven voetnoot156 hadde gheheven: was begonnen voetnoot157 en beoefende zijn oude praktijken voetnoot159 ghenomen: gebeten voetnoot161 toevallig op dat moment voetnoot162- verssche... teekine: verse wonden die het bewijs zijn voetnoot165 Laetti: laat u voetnoot166 dat uw koningsvrede zo verbroken is voetnoot167 zodat u niet straft volgens het vonnis van uw baronnen voetnoot168 mesprijsen: kwalijk nemen voetnoot172 het waer ons goet: dan zou dat goed voor ons zijn voetnoot173 zo waarlijk beware mij God (eedformule) voetnoot174 Ne ware: maar voetnoot175 hoenen: bespotten, te grazen nemen voetnoot176 menigeen die daar niet op rekent voetnoot178 broedersone: neef, oomzegger voetnoot179 met een boos pleidooi voetnoot180 wale: goed voetnoot181 hout bijspel: oud spreekwoord voetnoot182 uit de mond van een vijand komt weinig goeds voetnoot183 Verstaet: hoor; neemt... goem: let op mijn woorden voetnoot184 hinghe: zou hangen voetnoot186 die (d.i. R. of Y.) de ander het meeste leed berokkend heeft voetnoot187- angaen... ontfaen: de belofte tot verzoening afleggen en aanvaarden voetnoot190 en... wernen: zal zich er evenmin tegen verzetten voetnoot191 Entie: en degene die voetnoot192 zal de ander vergoeding schuldig zijn voetnoot193 te verbinden met Entie, 191 voetnoot195 wel: in aanzien voetnoot196 sconinx love: de gunst van de koning voetnoot197 als: zoals voetnoot198 En soude: dan zou het voetnoot199 en u zou er nu niet ongestraft om blijven voetnoot200 ghenepen: toegetakeld voetnoot202 conde ghehanden: kon wreken voetnoot204 An: van; dus lieghen apeert: zo onbeschaamd te liegen voetnoot207 zeer vaak op diverse manieren voetnoot208 u bedroog hem met de platvis voetnoot209 warp van der kerren: toewierp vanaf de kar voetnoot210 Doe: terwijl voetnoot211 uplaset: opraapte voetnoot213 no goet no quaet: helemaal niets voetnoot214 Sonder: behalve; pladijsengraet: visgraat voetnoot215 die u hem aanbood voetnoot216 omdat u hem (d.i. de graat) niet meer lustte voetnoot217 daarna bedroog u hem met een zijde spek voetnoot219 die u in uw bek nam voetnoot220 heesschede: opeiste voetnoot221 in scerne: spottend voetnoot224 wisse: touwtje voetnoot225 Becnause: kauw erop; so es: zij (d.i. het touwtje) is voetnoot226 waes lettel te bet: had er minder voordeel van voetnoot228 In sulker zorghen: met zoveel moeite; dattene: (dan) dat hem voetnoot230 dit leed en deze last voetnoot231 leden dor: ondergaan omwille van voetnoot232 en honderd maal vaker dan ik u vertel voetnoot234 des te groter schandaal voetnoot236 al haer lijf: (dubbelzinnig) haar leven lang, met heel haar lijf voetnoot237 so doet hi hare: en hij haar voetnoot238 al maakten zij het niet bekend voetnoot239 ik durf voor waar te stellen voetnoot240 Dat: dat het voetnoot242 Omdat: aangezien voetnoot243 uit liefde en liederlijke gewoonte voetnoot244 sinen wille dede: ter wille was voetnoot245 Wattan: wat dan nog; So... ghenesen: (dubbelzinnig) zij was er spoedig overheen, zij kwam snel klaar voetnoot246 waarom zouden we er woorden aan vuil maken voetnoot248 een aanklacht van een niemendal voetnoot249 Of: als voetnoot251 zou hij zijn leerling niet mogen slaan voetnoot252 entrauwen: waarlijk voetnoot254 verloes: (eufemistisch) verloor voetnoot255 ware bet verholen: zou beter achterwege kunnen blijven voetnoot256 Ende... so: u hoorde toch dat zij (d.i. de worst) voetnoot257 krom Latijn voor ‘male quaesita male perdita’ (slecht verkregen dingen, slecht verloren dingen), d.i. gestolen goed gedijt niet voetnoot258 terecht raakt men onrechtmatig kwijt voetnoot259 dat wat men onrechtmatig verkregen heeft voetnoot260 verjonnen: kwalijk nemen voetnoot261 ghinc an: in beslag nam voetnoot262 recht versceeden can: recht (van onrecht) onderscheiden kan voetnoot263 gherecht: rechtschapen voetnoot264- sinds de koning op straffe van sancties de koningsvrede heeft geboden voetnoot267 Dinc negheene: niets voetnoot268 Hermite: kluizenaar voetnoot269 Naest: op; hare: haren boetekleed voetnoot270 naesten: laatste voetnoot272 dat zei iemand die er gisteren vandaan kwam voetnoot273 begheven: verlaten voetnoot274 upheven: gebouwd voetnoot275 cluse: kluizenaarshut voetnoot276 geen andere buit en inkomsten voetnoot278 karitate: aalmoezen voetnoot279 pinen: boetedoening voetnoot280 scerpe karijnen: zware kastijdingen voetnoot281 Doghet: ondergaat voetnoot282 juist op dat moment voetnoot283 stont in dese tale: aldus het woord voerde voetnoot284 van berghe te dale: benedenwaarts voetnoot286 bare: lijkbaar voetnoot287 hinne: hen; ende hiet Coppe: die C. heette voetnoot288 croppe: keel voetnoot291 quam... gaende: liep voor de lijkbaar uit voetnoot292 hevig klapwiekend met zijn vleugels voetnoot293 In wederzijden: aan weerszijden voetnoot294 wijde mare: alom vermaard voetnoot296 naar wie indertijd genoemd werd voetnoot297 de edele haan van vrouwe A. voetnoot298 na minen wane: als ik het wel heb voetnoot301 tussen Bretagne en Polen voetnoot303 berrende stallicht: brandende kaars (in een kandelaar) voetnoot304 richt: recht voetnoot308 klaagden en jammerden zij zeer voetnoot310 zij waren diep bedroefd voetnoot312 arde verre: van zeer ver voetnoot313 het geweeklaag van hen tweeën voetnoot314 ghedinghe: rechtszitting voetnoot315 rijnc: kring voetnoot317 ter wille van God en uit goedgunstigheid voetnoot318 ontfaermet: heb medelijden met voetnoot321 en zeer bedroefd zijn voetnoot323 was vergaen: voorbij was voetnoot326 fier ende coene: zeer trots voetnoot327 gheslachte: nageslacht voetnoot328 jongher zonen achte: acht jonge zonen voetnoot330 die levenslustig waren voetnoot331 Roede die vroede: de wijze Rode voetnoot332 brocht tenen broede: geschonken in één broedsel voetnoot334 ghinghen: liepen rond; paerc: hof voetnoot335 beloken in: omsloten door voetnoot337 toe: bij voetnoot338 zodat zij menig beest wreed verscheurden voetnoot339 Dies: om die reden; onvervaert: onbevreesd voetnoot340 R. kon het niet uitstaan voetnoot341 siere: zij (d.i. C. 's kinderen) er; so vaste: dermate veilig voetnoot342 ghewinnen: grijpen voetnoot344 felle ghebuere: kwaadaardige buur voetnoot345 en probeerde ons te verschalken voetnoot346 Alsene: als hem voetnoot347 achtervolgden zij hem allen (of: uit alle macht) voetnoot348 op een keer werd hij in de greppel (of: sloot) voetnoot349 per toeval achterhaald voetnoot350 Dat: zodat; een deel becoepen: enigszins betaald gezet krijgen voetnoot352 omdat zijn haren in het rond vlogen voetnoot353 niettemin ontkwam hij door een list voetnoot354 moge God hem verdoemen voetnoot355 toen hadden we lange tijd geen last van hem voetnoot356 Sint: daarna; hermijte: kluizenaar voetnoot358 zeghele ende brief: een gezegelde brief voetnoot360 Daer: waar voetnoot362 meende ik dat er stond voetnoot363 coninclike: uit kracht van uw koninklijke macht voetnoot364 in uw gehele rijk voetnoot365 gheboden vrede: vrede (d.i. het verbod om geweld te gebruiken) opgelegd had voetnoot367 niemare: nieuws voetnoot368- en zei dat hij bij een kluizenaarsorde was ingetreden voetnoot370 vele zware: hele zware (te verbinden met meneghe pine) voetnoot371 meneghe pine: talrijke boetedoeningen voetnoot372 hij toonde mij pelgrimsstaf en pelgrimsmantel voetnoot373 van der Elmare: uit (de proosdij) E voetnoot374 eronder (onder de mantel) een ruwharen boetekleed voetnoot376 mooghdi: kunt u; vorwaertmeer: voortaan voetnoot377 leven zonder voor mij op uw hoede te zijn voetnoot378 hebbe... vergheven: heb op de stola afstand gedaan van voetnoot379 vleesch smout: (dierlijk) vet voetnoot380 voertmeer so hout: nu zo oud voetnoot381 miere zielen telen: voor mijn ziel(enheil) zorgen voetnoot382 ik beveel u in Gods hoede aan voetnoot383 ik ga waar de plicht mij roept voetnoot384- ik moet de gebeden van de sext (het middaguur), de noon (drie uur 's middags) en de priem (zes uur 's ochtends) nog opzeggen voetnoot386 neven eere haghe: langs een heg voetnoot387 te dien ghesceede: bij dat afscheid voetnoot388 lesen: opzeggen voetnoot391 so... hoede: zozeer onbezorgd voetnoot394 toen overkwam mij een groot ongeluk voetnoot395 saghe: ellendeling voetnoot397 en had ons (de weg naar) de poort afgesneden voetnoot399 ghepronden: weggenomen; huten ghetale: uit het totaal (d.i. het broedsel) voetnoot400 male: maag voetnoot401 onheil stond mij daarna te wachten voetnoot403 ghiereghen: gulzige voetnoot405 bewaken noch beschermen. voetnoot406 dat... ontfaermen: moge het volgende uw medelijden opwekken voetnoot407 leide sine laghe: legde zijn hinderlagen voetnoot409 emmer: telkens weer voetnoot411 dan het placht te zijn voetnoot413 ghedeghen: geslonken voetnoot414 zuver: volledig; onghiere: misdadige (bepaling bij R., 415) voetnoot416- wart... mare: pakten de honden hem de vermaarde C. af voetnoot419 zeere: verdriet voetnoot420 wel soete: weledele voetnoot423 heeft zo streng gevast voetnoot424 heb ik tijd van leven, dan zal hij het merken (nl. dat hij zogenaamd gevast heeft) voetnoot426 wat baten woorden verder voetnoot427 versleghen: gedood voetnoot428 moge God zich over haar ziel ontfermen voetnoot429 moghense: kunnen haar (d.i. de ziel); houden: bij ons houden voetnoot430 moge God over haar (ziel) beschikken voetnoot431 vygelyen zinghen: lijkdienst houden voetnoot432 wise: wij haar (d.i. het lichaam, 433) voetnoot436 best ghewreken: het beste vergelden voetnoot438 ghesprac: gesproken had voetnoot441 Dat: hetgeen; sciere: direct voetnoot442 aneslaen: aanheffen voetnoot443 harde ho: zeer luid voetnoot444 de beginwoorden van de lijkdienst voetnoot445 verse: teksten voetnoot446 ik zou ook zeker verteld hebben voetnoot447 als het niet te lang zou duren voetnoot448 der zielen vers zanc: de antifonen zong voetnoot449 die zielen lesse las: de schriftlezing verzorgde voetnoot452 bi engiene: kunstig voetnoot453 gras: grasveld voetnoot454- Van... lach: van gepolijst marmer was de grafsteen voetnoot455 Die letteren: het opschrift; daeran: daarop voetnoot457 maakten bij het graf duidelijk voetnoot459 Dus: aldus; boucstave: letters voetnoot462 wale conste scraven: goed kon scharrelen voetnoot463 verbeet: doodbeet voetnoot464 en haar familie veel leed berokkende voetnoot465 onder mouden: onder de grond voetnoot466 tsinen houden: tot zijn raadslieden voetnoot467 hem alle bespraken: met elkaar moesten overleggen voetnoot468 ghewraken: zouden kunnen wreken voetnoot469 overdade: misdaad voetnoot470 alle te rade: eenstemmig van oordeel voetnoot471 rieden: de raad gaven voetnoot472 dat hij hem (d.i. R.) moest gelasten voetnoot474- zonder dat na- of voordeel zou verhinderen dat hij naar het rechtsgeding kwam voetnoot476 van dien dinghe: ten aanzien van deze zaak voetnoot477 met de boodschap moest belasten voetnoot478 hierover kwam de koning snel tot een besluit voetnoot479 Dat: zodat voetnoot480 heere: verzamelde volk voetnoot482 biddic hu: dring ik er bij u op aan; vroet: wijs voetnoot483 dat u zich hoedt voor list voetnoot484 fel ende quaet: boosaardig en slecht voetnoot485 smeeken: vleien; lieghen: voorliegen voetnoot486 Mach hi: krijgt hij de gelegenheid voetnoot487 sconen: mooie (woorden) voetnoot488 honen: te schande maken voetnoot489 laet hu castyen: stop uw vermaningen voetnoot490 moge God mij vervloeken voetnoot491 Of: indien voetnoot492 dat ik het hem niet betaald zal zetten voetnoot493 zodat hij aan het kortste eind zal trekken voetnoot495 orlof: afscheid; naken: (ergens) komen voetnoot496 waar het hem slecht zal vergaan

Vorige Volgende

Reynaert in tweevoud. Deel 1. Van den vos Reynaerde

Hofdagaant.

Over dit hoofdstuk/artikel

titels