Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst. Deel V, I. De provincie Noord-Holland (uitgezonderd Amsterdam)

Muiden.

Muiden.

b. Verdedigingswerken.

1. Fragmenten van de oude omwalling. Op een steenen beer in de vestinggracht een monnik.

Amsterdamsche straat, bij den tol. Commiezenhuis (XIX a).

2. Het slot te Muiden, gesticht XIII a, kort voor 1300 uitgebreid, gewijzigd XVII A, gerestaureerd 1875-1910 onder leiding van J. van Lokhorst en J.W.H. Berden is een nagenoeg vierkant complex van baksteenen gebouwen met vier ronde torens op de hoeken, en bestaande uit:

a. een poortgebouw, toegang gevend tot een ten N. ervan gelegen binnenplein, en waarbij aan den oostkant een overdekte, aan den westkant een open weergang, gedragen door spitsbogen, aansluiten, beide de verbinding met een hoektoren vormende. De oostelijke van deze torens is rond, de zuidelijke ovaal van plattegrond. Boven in het poortgebouw machicoulis.

[p. 260]

b. een door zware beeren versterkte weergang van den Zuidertoren naar den ronden Westertoren, waartegen een vierkante traptoren staat. Hierin een gemetselde achtkante wenteltrap. Hooger op een eiken spiltrap XVI a.

De onder a en b genoemde onderdeelen dagteekenen uit den tijd der uitbreiding (± 1300).

c. twee ongeveer rechthoekig op elkaar staande woonvleugels met den vierden hoektoren.

Hiervan behooren tot den oorspronkelijken bouw (XVII a) de deelen, welke het dichtst bij dezen laatsten toren liggen (ridderzaal en haaks er op geplaatst gebouw, dat de keuken bevat). Het gebouw tusschen de ridderzaal en den Westertoren is XIV a. In het oudste gedeelte uitgebouwde gemakken, balkgaten voor houten machicoulis, ruitvormige versieringen van brandkoppen. Vierkante waterput.

d. het gedeelte, dat de kapel (XIV c) bevat, ten O. van de keuken.

Inwendig: onder de woonvleugels: tongewelven en kruisgewelven; koepelgewelven in de torens. De ridderzaal is thans in 17de-eeuwschen stijl aangekleed. In de ‘gijzelkamer’ hiernaast een gothische schouw, waarvan het bovendeel thans met stucwerk en met de spreuk van P.C. Hooft is versierd. In de kamer boven de ridderzaal een laat-gothische schouw met koppen. In de eetzaal een laat-gothische schouw, afkomstig uit het ‘Hof’ te Hintham. Over de kapel een tongewelf. In den Oostertoren de kamer van P.C. Hooft.

De vertrekken zijn ingericht met meubels enz. uit den tijd van Hooft, en in den Oostertoren worden herinneringen aan dezen bewaard.

De schilderijen zijn meerendeels afkomstig uit het depot van het Rijksmuseum te Amsterdam. Catalogus van meubelen en schilderijen in het Muiderslot. Amsterdam (± 1916).

[p. 261]

d. Wereldlijke openbare gebouwen.

In het raadhuis bevindt zich een gebedsbord (1752) met schrijfwerk door G. Kruijf en met vers (1753) op het gerecht, door H. Soudryn.

e. Kerkelijke gebouwen.

1. Ter plaatse van een wellicht reeds XI aanwezige kerk staat de ned. herv. kerk (H.H. Nicolaas en Catharina), hersteld 1829 en 1834, een voor het grootste deel uit tufsteen opgetrokken gebouw, bestaande uit een schip (XII) met twee langs den toren doorgetrokken zijbeuken (XV b); een 3/8-gesloten koor (XV b), te halverhoogte van tuf-, overigens van baksteen, tegen welks zuidmuur een grootendeels baksteenen sacristie; en eenen tufsteenen toren (XII d-XIII a) zonder westingang en met sporen van gekoppelde rondbogige galmgaten in zijn noordwand. In den westmuur van den noordbeuk een ingang (XV). Op het koor een windvaan (XVII) en een gesmeed ijzeren kruis (XV).

Inwendig: drie riblooze kruisgewelven met afgeschuinde gordelbogen op kraagsteenen in de sacristie, kruisgewelf op ongeprofileerde ribben in den toren. Houten tongewelven over schip en koor, halve tongewelven over de beuken. In den oostmuur van den zuidbeuk een gedicht venster met overblijfselen van traceering (XV b). Slanke zuilen met lage kapiteelen met gothisch bladwerk. De kerk bezit:

Eiken preekstoel (XVII c), dito doophek (1652) en -banken.

Eiken afscheiding van het koor, met een deur, waarin gesneden balusters (XVII b) en waarboven een gesneden wapen.

Eiken voorzangerslezenaar (XVII c, gesneden door P.P. Kistemaker).

[p. 262]

Twee overhuifde heerenbanken (1647, monogram op de zuidelijke).

Twee eenvoudige heerenbanken (XVII B) en eene (XVIII c).

Koperen doopboog (1652), twee koperen armen (XVII).

Orgel (XVII d, vernieuwd 1836).

Drie koperen kronen (XVII).

Zerken: twee gothische, waarvan één priesterzerk, een (1820), eenige bedekt.

Tien-gebodenbord (XVIII d).

Drie psalmbordjes (XVIII a).

Twee gesneden opschriftborden (1647, met wapen van P.C. Hooft).

Opschriftbord (1602, ter herdenking van een pestepidemie) in een lijst (XVIII d).

Twee gebrandschilderde ruiten (1646) en fragmenten (1647) van een derde.

Twee zilveren bekers (XVII B).

Eenig tinwerk (XVIII).

Twee klokken, in 1520 door Henricus de Both gegoten.

Uurwerk (XVII).

Onder de witsellaag bevinden zich eenige muurschilderingen.

2. De r.k. kerk bezit:

Gedreven zilveren hostiedoos (1680 blijkens jaarletter, geschonken in 1708).

g. Particuliere gebouwen.

1. Kerkachterstraat. Gepleisterd trapgeveltje (XVII).

2. Weesperstraat 205. Gevel met afgebroken top. Overstekende verdieping. Gevelsteen (1644).

3. Amsterdamsche straat 271. Dergelijke gevel (XVII b) met bewaarden top. Ontlastingsbogen. Benedenverdieping gewijzigd.

[p. 263]

4. Amsterdamsche straat, hoek Hellingstraat. Gepleisterde trapgevel (XVII A).

5. Amsterdamsche straat 1 (voormalig hotel de Doelen). Gevel (XVII c) met hoekpilasters.

6. Heerengracht 39. Topgevel met een rond venster in omlijsting (XVII c).

7. Heerengracht 45. Halsgevel (XVII d) met ingezwenkte kanten, waarop festoenen en krullen.

8. Naarderstraat 105. Topgevel (XVII) met ankers.

9. Hellingstraat 14. Topgevel (XVII) met gevelsteen (1789). Aan de achterzijde een trapgevel.

10. Weesperstraat 206. Topgevel (XVIII) met vlechtingen en kruiskozijnen en overstekende verdieping.

11. Amsterdamsche straat 188. Topgevel (XVIII) met gebogen fronton.

12. Heerengracht 119. Topgevel (XVIII) met ankers.

Fragmenten, details:

Naarderstraat 106, 107, 113, 114. Gevelfragmenten (XVII). Ankers.

Weesperstraat 181. Vleugelstukken (XVIII).

Gevelsteen (XVIII): Heerengracht 58.

Muiderberg.

De thans ned. herv. kerk in 1686 herbouwd, is een op een hoogte gelegen baksteenen gebouw (een kapel werd hier XIV a gesticht), bestaande uit een schip (XV A) met een smaller 3/8-gesloten koor (XIV) en een westtoren (XV A), met in 1901 vernieuwd bovendeel. De toren doet thans als uitzichtstoren dienst. Spits XVIII A afgebroken. Inwendig: houten tongewelf (XVII d). De kerk bezit:

Eiken preekstoel, doophek en banken (XVII d).

[p. 264]

Gesneden wapen (XVIII b) tegen het achterschot van den preekstoel.

Kabinetorgel (XVIII b).

Koperen predikantslezenaar (XVII d) op arm.

Gebeeldhouwde zerk (1736), eenige zerken (XVII d en XVIIIb) bedekt.

Ten N. der kerk een zerk (XVIII d) met wapen.

De israelietische begraafplaats, gesticht in 1639 als begraafplaats der Hoogduitsche Israëlieten, en in 1673 vereenigd met die (gesticht 1660) der Poolsche Israëlieten, bevat een aantal fraai gebeeldhouwde opstaande zerken, ten deele van marmer en met zinnebeeldige voorstellingen in relief, o.a. van 1716 (handenwassching), 1727 (leeuw tegen een boom klimmend), 1728, nog eenige (XVIII b) en talrijke (XVIII c met kuif-Lodewijk XV) en XVIII d (met urn en gekruiste palmtakken). Eenige marmeren sarcofagen (1728 en XVIII B). De oudste zerk is van 1655.

In het hotel het rechthuis een schilderij (± 1625, trant van L. Bramer en I. Vromans) van zeven tafereelen op paneel: Rechtspleging van graaf Willem den Goeden, met versregels.