|
| |
| |
| |
Enkhuizen.
Enkhuizen.
b. Verdedigingswerken.
Van de poorten zijn nog over:
1. De zuiderpoort of Oost-Indische toren of Dromedaris een met bergsteen versierd baksteenen gebouw, bestaande uit een 1528-1540, met gebruikmaking van ouder grondslagen, aangelegd rondeel (Wiltenburg) en een aansluitend half rondeel aan den oostkant, beide 1649-1658 verhoogd, waarna het westelijk deel voorzien werd van een spits dak met een open koepeltoren (vernieuwd 1914), waarop een windvaan: schip. Het gebouw is 1914-1915 gerestaureerd onder leiding van den toenmaligen Rijksarchitect Ad. Mulder; de poortdoorgang in het oostelijk gedeelte, vroeger dichtgemetseld ten behoeve van 's Rijks Telegrafischen Dienst, is toen heropend. Voor dezen doorgang aan de stadszijde een zandsteenen portiek (1649), bekroond door de stedemaagd met het wapen van Enkhuizen; aan de zeezijde eveneens een portiek, welker opbouw ten deele XVI is (op een later aangebrachte cartouche: 1540), doch verschillende fragmenten met ornament (± 1650) bevat; hierachter een sleuf voor het valhek. Bergsteenen vensterkozijnen met driehoekige frontons. Schietgaten in den onderbouw. In den ronden toren een poortje met het gemeentewapen. In den koepel een klokkenspel van 24 klokken, waarvan 20 gegoten door P. Hemony in 1674, 1676 en 1677, drie door Gerhardus de Wou in 1524, en een in 1914. Luiklok, in 1755 gegoten door Jan Verbruggen.
Inwendig: in den ronden toren een straalgewelf met baksteenen ribben op versierde kraagsteenen; hierboven de vroegere gevangenis, in welker eiken schotwerk talrijke opschriften (XVI c: namen en versregels) gesneden zijn. Wenteltrap, ten deele van
| |
| |
bergsteen, ten deele van eikenhout. Eiken balkenzolderingen. Twee fragmenten van gevelsteenen (XVII a).
Tegen den buitenmuur twee scheepsankers en een marmeren steen met Latijnsch vers (1537).
2. De Wester- of Koepoort is een rechthoekig gebouw (1649), waarvan de met baksteenen kruisribwelven overkluisde doorgang een flauwe bocht vertoont. Aan de stadszijde een bergsteenen gevel met Dorische hoekpilasters en twee halve-zuilen, die een houten kroonlijst met een driehoekig fronton (1730) dragen (frontispiece verdwenen); aan de landzijde een dergelijke gevel, doch met een nis aan elke zijde van den doorgang. Koepeltorentje (XVIII b), waarin een klok, in 1708 te Amsterdam gegoten.
3. Oude-gouwsboom. Gepleisterd huisje (XVII) met tentdak en windijzer, boven den doorvaartsboog.
4. Boerenboom. Dergelijk gebouwtje. Twee windwijzers.
5. Staversch poortje aan den Wierdijk, overblijfsel van een der gebouwen van de O.I. Cie (zie d 5). Doorbroken fronton, waarin een cartouche (XVII c) met het gemeentewapen.
| |
c. Pomp.
Op de Kaasmarkt een hardsteenen pomp (XVIII d) met bronzen spuiers.
| |
d. Wereldlijke openbare gebouwen.
1. Het raadhuis, in 1688, ter plaatse van het vorige (1460), opgetrokken onder leiding van Steven Vennekool van Amsterdam, is een rechthoekig, baksteenen gebouw, waarvan de geheel met zandsteen bekleede, met een kroonlijst afgezette voorgevel geblokte hoekpilasters en een lichtelijk vooruitspringende middenpartij vertoont, met een balcon en een borstwering boven
| |
| |
den door pilasters geflankeerden ingang. De middenpartij is bekroond door een attiek met het gemeentewapen, twee siervazen en vier beelden, Op de hoeken der borstwering twee beelden der stedemaagd. Boven het middenvenster der eerste verdieping een door twee kinderfiguren gehouden cartouche met een Latijnsche spreuk; hierboven, in de halve-verdieping, een rond venster. Op het dak een open koepel met klok en windwijzer: gemeentewapen. Het balcon heeft een gesmeed ijzeren hek en een versierde soffiet. Ter linkerzijde van den ingang een kanon (1551, door Remigius de Halut te Mechelen, in 1622 buitgemaakt op Duinkerker kapers) met het wapen van Karel V; hierboven in den gevel een bord met toepasselijk gedicht van Vondel in omlijsting (XVII c).
Inwendig: Boven de hoofdtrap een bordje waarop: ‘F.P. Koophen 1688’ (uitvoerder van den bouw). In de burgerzaal wanden met stucwerk en acht grauwtjes, op doek, door Romeyn de Hooghe; marmeren vloer; boven de deur een gesneden relief en hierboven een schilderij op doek, met een allegorische voorstelling, door Jan van Neck († 1714); zes houten lampdragers in den vorm van armen; twee gesneden banken (XVII d). In de weesmeesterskamer een marmeren schoorsteen (XVIII) met een allegorische schilderij (1692) op doek, door Jan van Neck; wandtapijten (1705 met de wapens der vijf weesvaders); koperen kroon (XVII); negen stoelen en drie leunstoelen (± 1700). In de brandraadkamer (nu kamer van den secretaris) een allegorisch schoorsteenstuk, op doek, door Jan van Neck; een koperen blaker (XVII) en een zandlooper (XVII). In de kamer van den ontvanger een allegorisch schoorsteenstuk (1692), op doek, door Jan van Neck; fonteintje met loodversiering (XVIIIc). In de raadzaal een trijpbenhangsel (1692); een allegorisch schoorsteenstuk op doek door Jan van Neck; zoldering met drie groote allegorische schilderingen: o.a. hulde aan de Rechtvaardigheid; toekenning van het paalkistrecht aan Enkhuizen; vijf medaillons
| |
| |
en verschillende zwikvullingen; een familieportret (± 1650), op doek; vier gedreven zilveren platen (XVII) van het turfdragersgilde; gesneden bank (XVIII b); een tafel en twintig stoelen (XVIII d) met gestikt wapen. In de burgemeesterskamer een behangsel van doek, met een beschildering (gerestaureerd 1903) door Romeyn de Hooghe (de cartons hiervoor worden op den zolder bewaard); een plafondschildering, op doek, door Jan van Neck; schoorsteenstuk: Moederliefde, gemerkt F. Bol; in de schepenzaal (voorheen trouwzaal), een trijpbehangsel; een allegorische plafondschildering, door Jan van Neck; een geverfde eiken balie met een gesneden paneel; een schoorsteenstuk: de Gerechtigheid, op doek, door Jan van Neck; een schilderij: Slag op de Zuiderzee in 1573, op doek, in den trant van H.C. Vroom (op de lijst staat: Abr. de Verwer); een portret (± 1750), op doek, voorstellend Johannes van Keulen (?); een portret (± 1790), op doek, voorstellend den boekverkooper Meinard Semeynsz.
In het kantoor van den burgemeester een bloemstuk (XVII d, op doek). In de gang en op het bordes vier ijzeren lantaarns (XVIII c).
Op den zolder eenige oudheden: oude afbeeldingen van gebouwen (afkomstig uit het Prinsenhof), twee geschilderde gezichten (± 1620) op den polder 't Grootslag, een portret, op paneel, van Willem IV, muntstempels, het zwaard van Bossu; een tinnen kan (XVII c) met het wapen van Enkhuizen; zilveren schuttersketen (XVI) met het wapen van Haarlem en een vogel.
2. Vischmarkt. De waag, wier verdieping sinds 1636 als chirurgijnskamer dienst deed, is een rechthoekig baksteenen hoekgebouw (1559, blijkens een gevelsteen) met bergsteenen versieringen en vernieuwden luifel. De beide gevels hebben elk een door een driehoekig fronton bekroonden top, waarin een
| |
| |
medaillon met borstbeeld. Langs de daklijst staan vijf beelden. Fries met drie gevelsteenen (wapens). Houten kruiskozijnen, waarboven ontlastingsbogen. Twee gesneden hijschbalkeinden.
Inwendig (tot stedelijke oudheidkamer ingericht, zie h): eiken balkenzoldering met geprofileerde sleutelstukken. Eiken wenteltrap. Op de verdieping de Chirurgijnskamer (in 1910 hersteld) met een eiken betimmering, gesneden kozijnen, gesneden raveelingbalk, schouw, en eene schildering, voorstellende Hippocrates en Galenus met een rif; eiken katheder en demonstratiebordomlijsting (XVII b); bronzen vijzel (1646); vier vensters met zestien gebrandschilderde ruiten (1639, 1641, 1654), waarop de wapens der overlieden van het chirurgijnsgilde. In een kamertje hiernaast een beschilderde betimmering met een muurkastje; een venster met vier gebrandschilderde ruiten (1640); twee lazaruskleppen (1694 en 1707) met het wapen van Haarlem.
3. Zwaanstraat. De voormalige stedelijke gevangenis (in 1612 ingericht) heeft een in 1903 herstelden puntgevel (XVII a). Inwendig: aan de voor- en achterzijde een gang, waarop de cellen uitkomen; eiken wenteltrap; ijzeren tralies; zware eiken schotten en deuren met ijzeren hengsels en slotwerk.
4. Westerstraat. Het voormalige admiraliteits- of prinsenhof (oorspronkelijk Patershof), waarin sinds 1601 om de zes jaren de Munt van West-Friesland was gevestigd (later de Nutsschool, thans de vereeniging tot afschaffing van alcoholhoudende dranken) heeft een baksteenen topgevel met gezwenkte kantlijnen. Kruiskozijnen, boven het middelste waarvan het borstbeeld van prins Maurits. Vier cartouches met wapens en: 1611. Benedendeel gewijzigd in 1842 en later.
5. Wierdijk. Het voormalig huis der Oost-Indische Compagnie of Peperhuis, gesticht in 1625, heeft twee met
| |
| |
zandsteenblokken verlevendigde trapgevels. Zes gevelsteenen (1625). In den achtergevel een steen (XVII c) met het monogram der O.I. Cie. Twee siervazen. (De in 1630 hiernaast gebouwde kamer der Bewindhebbers is in 1816 afgebrand). Zie ook b 5.
6. Paktuinstraat. Van de gebouwen der west-indische compagnie, in 1828 grootendeels gesloopt, is slechts een pakhuis over: eenvoudige trapgevel (1639) met acht gebeeldhouwde maskers en een makelaar, waarop een windwijzer met het monogram der W.I. Cie.
7. Westerstraat. Het Drechterlandsche of Koggenhuis heeft een baksteenen gevel (XVIII c) met kleinen middenrisaliet, gemetselde hoekpilasters en een zware kroonlijst met zes consoles, waarop een gesneden kuifstuk en twee siervazen, Lodewijk XV. Deuromlijsting. Koperen dourklopper (XVII). Boven licht (XIX a). Twee ijzeren hekbalusters (XVIII).
8. St. Jansstraat 4 598. Voormalig bakkersgildehuis Trapgevel met zandsteenen lijsten en afdekkingen. Onder den toppilaster een steen met het wapen van Enkhuizen. Twee ontlastingsbogen met versierde sluitsteenen. Fries met het wapen van Enkhuizen, 1639, en twee versierde hoekblokken. Gevelsteen: gekroonde bakoven.
| |
e. Kerkelijke gebouwen.
1. De ned. herv. st. Pancras- of zuiderkerk is een baksteenen gebouw, 1423-1450 opgetrokken ter vervanging van een buitendijks geplaatste kerk, en bestaande uit twee even hooge, 5/10-gesloten beuken en eenen ten W. van den zuidelijken beuk geplaatsten, met dichtopeenvolgende bergsteenbanden versierden, toren (1524 voltooid, hersteld 1909). Aan den noordkant bevinden zich de volgende aanbouwsels: een oostelijk
| |
| |
portaal (XVII a); een westelijk portaal (XV c, topgevel van 1685 blijkens ankers), waarvoor een portiek (1639) met gesmeed ijzeren hek) en waarboven de consistoriekamer; tusschen deze twee portalen een met bergsteenbanden versierde kapel, de ‘H. Kruiskamer’ (thans catechisatiekamer); ten W. van het laatstgenoemde portaal een uitbouwsel voor de trap; ten W. van den noordelijken beuk een gebouwtje (1686) ter plaatse der vroegere St. Pancraskapel. Aan de zuidzijde een portaal van 1618. De toren, bekroond door een houten achtkant met in 1909 vernieuwde, ten deele open spits, heeft met traceeringen versierde nissen (die der derde geleding doorbroken voor galmgaten); traptoren in de dikte van den muur. Inwendig: Houten tongewelven, in de kapel neerkomend op een zuil met tweevoudig bladkapiteel en op kraagstukken met gesneden koppen. De overige zuilen hebben eenvoudige lijstkapiteelen. De kerk bezit:
Eiken preekstoel (1610), met ebbenhout ingelegd; trap (XVIII b).
Eiken doophek (XVII d).
Koperen voorzangerslezenaar (± 1700), zeven koperen blakers (XVII).
Orgel (XVIII d).
Eiken bank met laat-gothisch achterschot (XVI a).
Eiken bank (XVII a, afkomstig uit het Weeshuis); eenige banken (XVII a) tegen de noordelijke kapel.
Eiken banken (XVIII a).
Drie eiken tochtportalen (XVII a).
Marmeren grafteeken (1635) van Bernard Paludanus.
Zerk (XVI) in de kapel; zerken (XVII a), 1619, 1657, 1661, 1689 enz.
Gewelfschilderingen (XV d-XVI, overschilderd XVII, blootgelegd sinds 1911) in de kappen der beide beuken: boom van Jesse, tafereelen uit het O. en het N. Testament.
| |
| |
Acht koperen kronen en vijftien koperen lichtarmen.
Drie geschilderde opschriftborden (een van 1594, twee XVI d); twee grafborden (1635 en XVII A).
Drie klokken, waarvan twee in 1509 en in 1525 gegoten door Gerhardus de Wou en eene in 1648 door F. en P. Hemony.
Klokkenspel van vijf-en-twintig klokken, waarvan vijftien 1647-1649 gegoten door F. en P. Hemony te Zutfen, zeven in 1662, 1664 en 1668, gegoten door F. en P. Hemony te Amsterdam, vijf in 1674 door P. Hemony te Amsterdam, eene in 1697 door Claude Fremy te Amsterdam, eene in 1701 door Claes Noorden en Alb. de Grave te Amsterdam, eene in 1734 door Cyprianus Crans Jansz. te Enkhuizen, drie 1765-1766 door Christiaan Borchardt te Enkhuizen, eene in 1794 door Andreas van den Gheyn te Leuven, en eene in 1871.
In de kamer van kerkvoogden: een zoldering met gesneden balk (XVI a); betimmering en katoenen behangsel (XVIII c); eiken muurkastje (XVII A); twee kristallen luchters (XVIII c); trap-balustrade (XVII); een eiken tafel met drie stoelen (XVII d); acht stoelen (XVIII); spiegelomlijsting (XVII); twee koperen kroontjes (XVII a); gesmeed rizeren balans (1710).
Hier worden ook twee gesneden psalmborden (XVIII b) bewaard.
2. De ned. herv. st. Gomarus- of westerkerk is een baksteenen gebouw, welks steunbeeren door bergsteenen hoekblokken worden verlevendigd. Het aanvankelijk als kruiskerk ontworpen gebouw bestaat uit drie even hooge beuken (oostelijk deel XV A, westelijk deel XV B-XVI), waarvan de middelste recht en de twee andere met een schuinen wand gesloten. Aanbouwsels: Aan de Z.W.-zijde een 3/8-gesloten doopkapel (XVI a); tegen de vierde travee een met bergsteenbanden versierd portaal (XVI a), waarboven de kerkeraadskamer; ten O. hiervan een gebouw (XVII a) met puntgevel, op welks verdie- | |
| |
ping zich de ‘Librye’ bevindt. Tegen den westgevel een portaal (XVI); aan de noordzijde een portaal (XVI); tegen den zuidoostelijken sluitingswand een portaal (1603) met een (witbeschilderd) trapgeveltje, versierd met obelisken en bollen. Aan weerskanten van den oostelijken wand een traptorentje. Ten O. der kerk op een steenen onderbouw een houten klokkenhuis (1519, verhoogd 1609, aan de zuidzijde betimmerd XIX a). In de oosten de westgevels zijn de vensters hooger dan de daklijst opgetrokken, zoodat topgeveltjes met steekkappen ontstonden. In de vensters boven de portalen laat-gothische zandsteenen traceeringen. Inwendig: houten tongewelven. Slanke zuilen met gedrukte bladkapiteelen. Op twee balken in den zuidbeuk opschriften (1588). De kerk bezit:
Eiken koorhek (XVIb-XVIc, op een paneel: 1542, op een fries: 1572) met rijkgesneden borstwering, pilasters en boogvullingen (hierin o.a. het wapen van Karel V). De koperen spijlen zijn in 1573 tot geschut vergoten.
Eiken preekstoel (1567 en 1568) met baldakijn (XVI d, gewijzigd XVII) boven het klankbord (XVII); trap (XVIII c).
Eiken doophek (± 1700) met koperen boog (XVII c).
Koperen voorzangerslezenaar (XVIII a).
Orgel (1542, vernieuwd 1838), onder welks, met gesneden frontons versierde, rugpositief een hangend stergewelfje, waarin een beweegbare kop; de orgelkast wordt bekroond door drie baldakijnen, op den middelsten waarvan een beeld van den H. Gomarus.
Eiken bank (XVI d); drie eiken banken (XVII A).
Eiken portieken: een (1621), een (1638), twee (XVIII a).
Talrijke zerken (meerendeels verminkt) 1503, 1550, 1581, 159? (roode zandsteen), 1600 (dito), verschillende XVII en XVIII.
Twaalf wapenborden (XVI a, 1657, 1660, 1666, 1670, 1672, 1674, 1675, 1683); drie ordonnantieborden (1593, 1594, 1657).
In het klokkenhuis twee klokken, waarvan eene in 1657 door
| |
| |
Antoni Wilkens gegoten, de andere zonder opschrift.
In de kerkeraadskamer: een goudleerbehangsel (XVIII A), blauwe tegels in den schoorsteen; een eiken bolpoottafel met twintig stoelen en een leunstoel (XVII). Naar deze kamer voert een eiken trap met balustrade (XVII A).
In de ‘Librye’: eiken boekenkast en lessenaars (XVII A); verzameling van omstreeks vierhonderd boeken, afkomstig van Dr. Bernard Paludanus († 1633). In de kamer hieronder een eiken tafel en zeven stoelen (XVII).
Ten O. der kerk de kosterswoning met trapgevel (1600, blijkens de ankers).
3. Van de st. Eucheriuskapel (XV), die deel uitmaakte van het klooster van St. Clara en XVII tot Gemeenelandsgevangenis werd ingericht, later (1827) tot concertzaal, en die nu dienst doet als gymnastiekschool, is nog slechts de koorsluiting over.
4. De evangelisch-luthersche kerk, een onbelangrijk gebouw (vergroot 1647 en 1735) bezit:
Eiken preekstoel met gesneden paneelen (1735 door Pieter de Nicolo).
Koperen predikantslezenaar (1623 gegoten door J. Borchardt te Enkhuizen) op koperen arm; koperen lezenaar op voet (XVII (XVII d).
Twee koperen doopbogen (XVIII a); koperen zandlooperhouder (XVII).
Orgel (1760).
Twee gesneden psalmbordjes (XVIII b).
Luthersche Bijbelvertaling (1702) met zilveren beslag en sloten (1762).
Gegraveerd zilveren Avondmaalsbekertje (1648).
Gedreven zilveren oblatenschaaltje (± 1600).
De pastorie heeft een gesneden deuromlijsting (XVIII b).
| |
| |
5. De moderne r.k. kerk (H. Franciscus Xaverius) bezit:
Eiken doopvont met gesneden groep (XVIII): Adam en Eva, en schilderij (XVII b): Kruisiging.
Geschilderd paneel (XVIII c) met voorstelling: Nieuwsgierig Aagje van Enkhuizen (afkomstig uit de vroegere doopkapel).
Het volgende zilverwerk:
Vier platen ter versiering van het tabernakel, met twee kaarsenarmen en twee gedreven beeldjes (alles XVIII a).
Vergulden monstrans (XVII c).
Vergulden als ciborie gebruikten Mis-kelk met gedreven voet (1639); cuppa nieuw.
Kleinen vergulden Miskelk (XVII b).
Twee gedreven reliquiaria (XVII d) met borstbeelden van heiligen.
Omlijsting (XVII c) van een canonbord.
Ampullenblad (1670, werk van Joan Bogaert te Amsterdam).
Gedreven Godslamp. (1661).
Wierookscheepje (XVII c).
Altaarschel (1680, blijkens jaarletter).
Twee gedreven kandelaars (1667 en 1673).
Vier bloemvazen (1731, werk van Johan Vaalhout te Amsterdam).
Rijk gedreven offerschaal (XVII a, Haarlemsche keur).
Kleine gedreven offerschaal (XVII a).
Wierookscheepje (XVII c).
Twee gedreven zilveren hostiedoozen (1657 en 1660) zijn in bruikleen gegeven aan het Bisschoppelijk museum te Haarlem.
6. De oud-katholieke kerk bezit:
Communiebank (± 1700); bekroning van den preekstoel (± 1700); eiken kast (XVII); zes koperen kandelaars (XVIII).
Zilverwerk:
Twee tabernakelsleutels (XVIII b).
| |
| |
Vergulde ciborie (XVII c).
Vergulden Miskelk (± 1660); vergulden Miskelk (1647, werk van Thomas Bogaert te Amsterdam);
Communiebeker (XVII d).
Verguld hostiebusje (XVII c); vergulde hostiebus (XVII d).
Gedreven ampullenblad (1675).
Twee gedreven Godslampen (XVII d).
Gedreven wierookvat (XVIII c); wierookscheepje (XVII c).
Kaarsendomper (XVII c).
Twee kruisbeelden met beslag en corpus (XVII d).
Vier kandelaars (± 1700); twee kandelaars (1725).
Steel van een wijwaterkwast (XVII B).
Kapittelstok (XVIII a).
Index (XVII d).
Missale (uitgave van Plantijn 1642) met gegraveerd beslag (XVII b).
Missale (uitgave van Plantijn) met beslag (XVII c).
Missale (1677) met beslag.
Beslag (XVIII c) van een Evangeliarium en van een Antiphonarium.
Verder bezit deze kerk de volgende paramenten:
Kazuifel met geborduurd kruis en kolom (XVI d).
Kazuifel met borduurwerk (XVII A).
Kazuifel met borduurwerk (XVII d).
Eenige velumborduursels (XVII d).
Koorkap (XVIII).
In de pastorie worden nog bewaard: een pastoorsportret (XVII c), op doek; een verlakte wandelstok (XVIII c) met zilveren knop.
7. De ned. israelietische synagoge (1788) bezit:
Twee zilveren siertorens (XVIII c).
Wetsmantel met borduursel (XVIII d).
| |
| |
Zilveren leeswijzer (1834).
Zilveren specerijbus (1775).
Zilveren kroesje (1768).
Koperen chanoeka-lamp (1793).
Twee koperen wandluchters (XVI) met schildjes (1798).
Twee koperen kronen (XVII).
Tien groote en tien kleine koperen blakers (1768-1789).
Houten fonteintje (XVIII A).
| |
f. Gebouwen van liefdadigheid.
1. Het gereformeerde weeshuis is 1905-1906 gebouwd met gebruikmaking van den steen van het oude weeshuis (1616), welks gevel in de rooilijn der Westerstraat lag. Deze trapgevel is herbouwd vóór het meer naar achteren gelegen waschlokaal: zandsteenen klauwstukken; ontlastingsbogen met vullingen in den trant van H. de Keyser; zandsteenen portiek (opgehakt en aan de linkerzijde vernieuwd), waarboven beelden van weeskinderen. De gevelsteen (1616, voorstelling van een schoollokaal) is vernieuwd naar het voorbeeld van den ouden, die, gebroken, in den tuin ligt. Twee zandsteenen vensteromlijstingen (XVII b) zijn nu in den achtergevel geplaatst. Aan de Westerstraat een gesmeed ijzeren hek (XVIII b) met monogram.
Inwendig: in de twee regentenkamers: betimmeringen met snijwerk (1740) door Pieter de Nicolo; goudleerbehangsels; twee koperen lichtarmen (XVII), twee schouwen (XVIII b), boven een waarvan een schilderstuk (± 1750), op doek (alles uit het oude gebouw overgebracht). Het gebouw bevat voorts de volgende schilderijen: een familiegroep (± 1650, toegeschreven aan Herman Doncker), op doek; acht portretten op paneel, waarvan vier gemerkt 1612 en 1616, met het huismerk der familie Slijper, de andere gemerkt 1595, 1608 en 1613; twee portretten (± 1650 op doek); een portret (± 1640), op doek;
| |
| |
drie portretten (1774, op doek, door Thim); drie portretjes (XIX a), in pastel op papier; een schilderij (± 1600): Het gastmaal van Herodes, op paneel.
2. Dijk 4-547. De Snouck-van Loosenstichting is gevestigd in een gebouw, waarvan het voorste gedeelte dagteekent uit 1741. Hardsteenen gevel met balustrade, bekroning en hoekvazen. Boven het middenvenster het alliantie-wapen van Loosen-Bontekoning. Muurpilasters met ornament in den stijl-Lodewijk XIV. Verhoogde stoep met gegoten ijzeren balusters. Naast den gevel een poortje (± 1750) met bekroning, en hiernaast een paviljoen (XVIII c), alles met hardsteen bekleed. In den tuin een poortje en drie voetstukken (XVIII b).
Inwendig: In de voor- en de achterkamer rechts: betimmering en trijpbehangsel (XVIII b); marmeren schoorsteen met een schilderij op doek, door P. Terwesten, in een gesneden omlijsting; ter weerszijden van den schoorsteen een ingebouwde kast; twee notenhouten speeltafels (XVIII b). In de linkervoorkamer een betimmering en een, van elders overgebracht, goudleerbehangsel (1742, door van Santen te Amsterdam); gesneden schoorsteenmantel, waarboven een schilderij (1742), op doek, door M. Terwesten; in de linkerachterkamer een schoorsteen met marmeren relief (XVIII d); pendule (XIX a). In het paviljoen een betimmering en een schoorsteen (XVIII c); een geschilderd zolderstuk tusschen twee medaillons; een tafel en acht stoelen (XVIII d); een spiegel en twee damspiegels (XVIII d).
Op den zolder bevinden zich de volgende portretten: een borstbeeld (± 1630), twee portretten (± 1680), twee portretten (1699) door M.A. Delferia; twee portretten (± 1760), twee portretten (1817) door P. de Goeje; een portret (1850), door J.A. Kruseman, alle op doek; een familiegroep (pastel in den trant van Troost); portret (XVIII) in waterverf, naar een portret (XVI b) van den burgemeester Johan Snouck Jz.
| |
| |
Een aantal portretten, uit de stichting de Vries afkomstig, is thans in het bezit van Mr. J. de Vries van Doesburgh te 's-Gravenhage.
3. De gevel van het evangelisatielokaal bevat enkele onderdeelen (XVI c): twee muurzuiltjes met beeldjes, en drie boogtrommels met de figuren van Geloof. Hoop en Liefde, alles geverfd.
| |
g. Particuliere gebouwen.
A. Renaissance.
1. Westerstraat 1-238. Baksteenen gevel; top gewijzigd. Pilasters en gemetselde voluten. Ankers: 1592.
2. Nieuwe Westerstraat 2-166. Trapgevel met gemetselde lijsten en afdekkingen. Drie gebeeldhouwde steenen. Ankers: 1595.
3. Westerstraat 4-32. Baksteenen trapgevel (XVI d), beneden vernieuwd. Gemetselde lijsten van trappen; twee geprofileerde bergsteenen afdekkingen.
4. Westerstraat, 4-5. Baksteenen trapgevel (XVI d) met baksteenen lijsten. Boven een kozijn gemetselde bogen (vischblazen); vier gedichte rondboogjes. Beneden nieuw.
Trapgevels met bergsteenen afdekkingen, meerendeels met toppilaster:
5. Breestraat 3-206. Trapgevel (± 1600) in bak- en bergsteen; overhoeksche toppilaster. In de benedenverdieping drie geprofileerde nissen, gedekt door paanderbogen. Vensters en deur vernieuwd.
6. Nieuwstraat 4-348. Trapgevel met gekoppelde deur- en lichtkozijnen en bovenlichten. Ankers: 1617.
7. Westerstraat, 3-6. Trapgevel (XVII a). Gemetselde lijsten. Fries met vlechtingen. Eenvoudige sierankers. Twee zandsteenen omlijstingen van lichtopeningen.
| |
| |
8. Westerstraat [...]-35. Trapgevel met gesneden puibalk, waarboven een fries met vlechtingen en twee cartouches: 1614, twee leeuwenkoppen en een gevelsteen. Verdieping: naast de vensters bergsteenen ornament; in de boogtrommels versiering van kopjes. Tusschen de twee vensters: een steen met den Hollandschen leeuw.
9. Breedstraat 4-412. Trapgevel met hoek- en negblokken en lijsten. Fries met twee leeuwen koppen en een cartouche met engelenkopjes en: 1640; hierboven een steen met den Hollandschen leeuw.
10. Breedstraat 4-361. Trapgevel met zandsteenen lijsten en hoekblokken. Topvenster met versierde omlijsting; hieronder een venster met ontlastingsboog met kopje, waaronder een cartouche: 1643. Drie gevelsteenen in het fries.
11. Nieuwe Westerstraat 1-207. Trapgevel met zandsteenen hoek- en negblokken en lijsten. Ontlastingsbogen met kopjes. Fries met vijf steenen (1644). Hierboven een steen met wapen. Houten puibalk met gesneden lijst. Deurkozijn met zijlichten, waarin gesmeed ijzeren vullingen. Sierankers.
12. Havendijk, 4-216. Trapgevel met zandsteenen hoek- en negblokken. Toppilaster op kraagsteen met kopje. Het venster der verdieping versierd met diamantkoppen en leeuwenmaskers, de boogtrommels met een schelpvulling. Drie steenen (1650).
13. Nieuwe Westerstraat 2-142. Trapgevel (geverfd) met zandsteenen hoekblokken en lijsten. Toppilaster op kraagsteen met kopje. Cartouche (1650).
14. Westerstraat 2-154. Trapgevel (XVII b) met hoek- en negblokken en zandsteenen lijsten. Toppilaster op gebeeldhouwden kop, waaronder een druiventros. Ontlastingsbogen met diamantkoppen; kopjes tusschen banderollen in de boogtrommels.
15. Nieuwe Westerstraat 1-180. Trapgevel (XVII b) met
| |
| |
zandsteenen hoekblokken. Vulling van een boogtrommel met kop op banderol. Ontlastingsboog met maskers en diamantkoppen. Bovenlicht (XVIII d).
16. Breestraat [...]-179. Trapgevel (XVII A) met vleugelstukken.
17. Westerstraat 3-4. Trapgevel (XVII A) met gemetselde lijsten.
18. Oosterhaven 3-215. Twee trapgevels (XVII A), ten deele verminkt.
19. St. Janstraat (hoekhuis) [...]-384. Trapgevel (XVII A) met baksteenen tandlijst. Op den hoek een steen (leeuwenkop). Gesneden deurklopper.
20. H.J. Schimmelstraat 4-179. Trapgevel (XVII A) met zandsteenen lijst.
21. Havendijk [4]-189. Trapgevel (XVII A) met baksteenen lijsten en gebeeldhouwde puilijst.
22. Nieuwe Westerstraat 2-80. Trapgevel (XVII A) met sierankers.
23. Nieuwe Westerstraat 168. Trapgevel (XVII A) met zandsteenen lijst. Twee ontlastingsbogen.
24. Visschersdijk 3-283. Trapgevel met baksteenen lijsten. Twee rondbogige zijlichten met glas-in-lood. Steen (1657).
25. Torenstraat 4-74. Trapgevel met dichtgemetselde ovale lichten. Cartouche (1689). Benedendeel nieuw.
26. Zuiderspui 4-529. Trapgevel (XVII). Naast het zolderraam twee kleine rondbogige zijlichten met glas-in-lood.
27. Torenstraat 4-67. Trapgevel (XVII). Gedeeltelijk gevorfd.
28. Torenstraat 4-104. Trapgevel (XVII).
29. Westerstraat 1-11. Trapgevel (XVII) met rondbogige zijlichten.
| |
| |
Voorts nog de volgende gevels:
30-31. Waagstraat 3-63 en 64. Twee gelijkvormige topgevels (XVII A) met in- en uitgezwenkte rollagen. Eén tandlijst langs beide gevels. Overblijfselen van ontlastingsbogen en sporen van dichtgemetselde rondboogvensters. Sierankers.
32. Westerstraat 4-8. Baksteenen gevel (gerestaureerd) met zware vleugelstukken. Hooge top geflankeerd door zandsteenen dolfijnen. Twee leeuwenkoppen. Cartouches (1659). Deuromlijsting en bovenlicht (XVIII d).
33. Westerstraat, 1-45. Zandsteenen gevel (XVII c) met gemetselde vleugelstukken. Pilasters tegen de trappen. Ontlastingsbogen. Gemetselde lijsten.
B. Lodewijk-stijlen.
Halsgevels.
34. Westerstraat 4-31. Halsgevel met festoenen op de zijkanten. Omlijsting van een ovaal licht. Vruchtenslingers. Cartouche (1686).
35. Westerstraat 3-13. Halsgevel (XVIII a), met gebeeldhouwde zandsteenen lijst, kuifstuk en hoekversieringen.
36. Bagijnestraat 2-63. Halsgevel (XVIII b) met versierd fronton.
37. Prinsenstraat 2-98. Eenvoudige halsgevel (XVIII b).
38. Nieuwe Westerstraat 1-179. Halsgevel (XVIII b) met bekroning.
39. Nieuwe Westerstraat 1-178. Halsgevel (XVIII b/c).
40. Westerstraat 3-10. Halsgevel met kuif en aanzetkrullen. Het jaartal verkeerdelijk aangebracht (moet zijn: 1750).
41. Breestraat 1-368. Ingezwenkte halsgevel met twee siervazen op de hoeken. Afgedekt met gebeeldhouwde lijst en kuifstuk (1753). Top met gebeeldhouwde lijsten.
| |
| |
42. Westerstraat 4-3. Halsgevel met hoogen top en zandsteenen kuif, waaronder: 1764. Zware vleugelstukken en siervazen. Onder de vensterdorpels een zandsteenen versiering. Pui nieuw.
43. Westerstraat 1-7. Halsgevel (1777).
44. Breedstraat 4-311. Eenvoudige halsgevel (1777).
45. Westerstraat 1-54. Halsgevel met kuif, waaronder: 1783. Hoekvazen (XVIII c/d.) Onderbouw vernieuwd.
46. Oosterhaven 4-435. Halsgevel (1789).
47. Westerstraat [...]. Halsgevel (XVIII) met kuifstuk.
Gevels met rechte kroonlijst:
48. Westerstraat 2-6. Gevel (XVIII A) met rijk versierde kroonlijst, Lodewijk XIV, waarin een alliantiewapen onder een kroon. Zoldervenster met zandsteenen omlijsting. Deurtravee met omlijsting der deur en fronton boven een venster. Onder de vensterdorpels zandsteenen lamberkijns.
49. Westerstraat 3-36. Baksteenen gevel (midden-XVIII) met steenen gevelbekroning (Lodewijk XV).
50. Westerstraat 2-61. Gevel (XVIII) met hoekpilasters. Omlijsting van venster en dakvenster: pilasters met schelpornament. Onder de kroonlijst consoles. Beneden gewijzigd.
51. Westerstraat 3-35. Baksteenen gevel (XVIII A). Twee consoles onder de kroonlijst. Zoldervenster met omlijsting.
52. Westerstraat 4-4. Gevel (XVIII c) met deuromlijsting, rijk gesneden deur en bovenlicht.
53. Nieuwe Westerstraat 2-169. Gevel (XVIII B) met hardsteenen hoekpilasters en plint. Versierde middenrisaliet. Gesneden bovenlicht.
54. Westerstraat, hoek Melkmarkt. Baksteenen gevel (XVIII) met hoekpilasters en middenrisaliet, waarboven eene zandsteenen bekroning (XVIII a) met (blanke) alliantiewapenschilden.
| |
| |
Houten kroonlijst met consoles. IJzeren hek (XVIII a) vóór het huis. Deuromlijsting (± 1800).
Pakhuisgevels.
55. Dijk.[...].. Gepleisterde pakhuisgevel (1565).
56. Dijk .[...]. Trapgevel met bergsteenen banden, lijsten, hoekblokken en afdekkingen. Cartouche: 1613.
57. Kuipersdijk 2-291. Trapgevel met bergsteenen banden, afdekkingen en lijsten. Ontlastingsbogen met diamantkoppen. Houten kruiskozijnen. In twee boogtrommels bevinden zich cartouches: 1620. Boogvullingen gewijzigd.
58. Kuipersdijk 2-290. Puntgevel (XVIII). In wendig: houten balkenzoldering.
59. Paktuinen. Vrijstaand pakhuis (XVIII), vernieuwd. Vlechtingen.
Fragmenten van buitenarchitectuur:
1. Koopmansstraat. Gevel met ankers: 1592.
2. Vijzelstraat. Fragment van een trapgevel (ingevoegd) met zandsteenen afdekkingen en lijsten; twee rondboogvenstertjes met glas-in-lood. Ankers: 1592.
3. Breedstraat 4-341. Gevelfragment (beneden gewijzigd). Trapgevel met baksteenen lijsten en afdekkingen; fries met cartouche: 1619 en twee maskers.
4. Paktuinen 2-367. Poortje. Het oorspronkelijke (1625), verkocht aan een particulier te 's-Gravenhage, is ter plaatse in beton nagegoten (1914). Het poortje (1625) is door den eigenaar, Mr. J. de Vries van Doesburgh, afgestaan aan het Rijksmuseum te Amsterdam.
5. Nieuwstraat 4-39. Drie sluitsteentjes met kopje (XVII a).
6. Nieuwstraat 4-426. Zijgevel op overstek. Sierankers (XVII a).
| |
| |
7. West-Zeedijk 3-501. Fragment met bergsteenen banden en, in het fries, vier maskers. Twee steenen: 1626.
8. Dijk 4-620. Fragment van een gevel, grootendeels gepleisterd (geen top). Beneden gebeeldhouwde puilijst met knor-ornament. Hierboven een fries met drie steenen. Ontlastingsboog, waaronder geverfde tympanvulling. Twee bovenlichten met steenen omlijsting. Bovenaan twee versierde hoeksteenen en twee cartouches: 1646.
9. Breedstraat 4-309. Gevelfragment (XVII A); fries tusschen twee zandsteenen lijsten. Drie steenen: twee leeuwenkoppen en wapen.
10. Visschersdijk 3-265. Drie zandsteenen omlijstingen van ronde lichten. (XVII c).
11. Bocht (huis naast het hoekhuis Zuiderspui). Twee steenen linten: 1683.
12. West-Zeedijk, naast 4-501. Gevelfragment (XVII) met bergsteenen banden en pilasters.
13. Zuiderkerkstraat 4-52. Gesmeed ijzeren deurklopper. (XVII).
14. Breedstraat 3-208. Gesneden deur en deurkalf (XVIII a).
15. Westerstraat 3-43. Houten deuromlijsting (XVIII a); gesneden kalf.
16. Torenstraat 1-82. Kroonlijst met consoles; omlijsting van een dakvenster (Lod. XV). Op den nok een siervaas.
17. Waagstraat 3-307. Onderbouw van een gevel (XVIII).
18. Westerstraat 2-3. Deuromlijsting: gegroefde pilasters en Dorische kapiteelen (± 1800). Bovenlicht. Inwendig: In de kamer links van den winkel een geschilderd schoorsteenstuk (XIX a) met allegorische voorstelling, en een dito deurstuk (XIX a).
Gevelsteenen, voor zoover nog niet genoemd: Zuiderspui: 4-528 (1527); Oosterhavenstraat: 4-262 in den zijgevel
| |
| |
(1583); Breedstraat 4-386, (± 1600); Havendijk 4-195, twee cartouches (1624); Dijk 4-615, (XVII a); Oosterhaven 4-431, cartouche (1626); Nieuwe Westerstraat 7-206 (XVII A); Prinsenstraat [...]-90, Oosterhaven 4-463 (XVII); Paktuinen 2-368 (XVII); naast Dijk 2-306, (XVII); Peperstraat, hoek Karnemelkstraat (XVII); Melkmarkt (1737, in den zijgevel van Westerstraat 2-1); Bocht 4-306 (XVIII).
Fragmenten van binnenarchitectuur:
Breestraat 4-412. Inwendig (1640): voorhuis met balken op gesneden consoles; opkamertje, waarnaast een trap naar beneden, geheel bekleed met blauwe en gekleurde tegels. Trapje met dito bekleeding der treden. Portiekjes (hout)
Westerstraat 2-3. Zie blz. 101, no. 18.
| |
h. Musea, particuliere verzamelingen, varia.
In het waagmuseum bevinden zich o.m. de volgende schilderstukken: Een tafereel, betrekking hebbende op het eendenrecht (1598-1610); een kopie naar Abr. Bloemaert, en een levensgroot borstbeeld van een heer, die een doodshoofd voor zich houdt (± 1630). Zie verder d 2.
Aan den Venhoek ten N. van Enkhuizen staat een vuurtoren (1700): een vierkant baksteenen gebouw met hoekpilasters. Boven den ingang een cartouche (gebeeldhouwd door M. Musscher), waarin een opschrift betreffende de stichting, en vijf wapens.
| |
Oosterdijk.
Bij de grens van Andijk staat de Tent, een gebouwtje van het heemraadschap Drechterland. Boven den voorgevel twee
| |
| |
wapens in een omlijsting (XVIII b). Inwendig: een schouw met schoorsteenstuk (± 1730) gemerkt A. Brouck, in eene door wapens gevormde omlijsting.
|
|
Auteursrecht onbekend