Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst. Deel V, I. De provincie Noord-Holland (uitgezonderd Amsterdam)

Egmond-Binnen.

Egmond-Binnen.

Van de voormalige abdij, gesticht omstreeks 950, herhaaldelijk verbouwd en uitgebreid (voornamelijk XII), in 1573 verwoest, is thans niets meer over dan eenig muurwerk van groote baksteen ten Z. der Ned. Herv. Kerk.

Een uit de abdijkerk (XII) afkomstig tympan (XII b) van roode zandsteen met een relief, voorstellend den H. Petrus tusschen de figuren van Graaf Dirk VI en zijn moeder Petronilla, bevindt zich in het Rijksmuseum te Amsterdam.

De staf der abten van Egmond bevindt zich in bewaring bij den bisschop van Haarlem.

De ned. herv. kerk (1836, hersteld 1914) ter vervanging der aan de H. Maagd en den H. Petrus gewijde buurkerk (voltooid 1164, grootendeels ingestort 1589, waarna alleen het koor werd gebruikt) bezit:

Eiken preekstoel en doophek (XVII d).

Twee koperen lezenaars (XVII d) met het wapen van Egmond.

Koperen kroon (XVII B).

Zerken van 1602, 1621-1624, (Is. Lemaire en vrouw) 1630, 1691.

Voor den ingang een uitgesleten gothische zerk, en een fragment (XII) van het rood-zandsteenen deksel eener doodkist, versierd met geometrisch ornament.

Klok (1661).

In een huis tegenover de kerk een gevelsteen (1597).

Oude boerenwoning (stolphoeve).

Voor het huis Schuilenburg staat een hek met schildhoudende leeuwen (XVII).

[p. 79]

Egmond-op-den-Hoef.

De ned. herv. kerk (1633, hersteld 1914 onder leiding der architecten Weissman en Leguit), ter plaatse van de hofkapel der heeren van Egmond (XIII A, afgebrand en herbouwd 1430, XV b collegiale kerk, 1574 verwoest), is een baksteenen gebouw op de grondslagen eener kruiskerk, bestaande uit een schip met twee lagere uitbouwsels aan den noord- en den zuidkant (beide afgescheiden door een muur). Op het dak een met leien bekleede toren met een open koepel (XVII). In de hoekbeeren van den noordelijken arm nissen met rood zandsteenen traceeringen. In den zuidgevel van den zuidelijken arm sporen van een dichtgemetseld venster. Boven den westingang een zandsteenen plaat met een relief: afgehakt wapenschild, door leeuwen gehouden, met een opschrift betreffende den eersten steen (1431). Inwendig: in de koorsluiting muurzuiltjes. De kerk bezit:

Eiken preekstoel (XVII b).

Eiken heerenbank (XVIII a); eiken gestoelte met overhuiving (XVIII a), waarin het wapen van Vladeracken.

Rood zandsteenen deksel met geometrisch ornament (XII, later een priesterkelk erin gehouwen).

Gothische zerk (1451) van Jan van Egmond; zerken van 1566, 1629, XVII c.

Marmeren grafmonument (1717) van Nicolaas Witsen, boven zijn grafzerk.

Gebrandschilderde vensterglazen (gerestaureerd in 1913) en wel de volgende, te beginnen van het N.W.: in het eerste venster een glas (1634) met het wapen van Thomas van Egmont; in het tweede een (1630) met het wapen van Medemblik; in het derde en het vierde fragmenten (waarschijnlijk van door Edam en Hoorn geschonken glazen); in het vijfde een (1633, door Pieter Holsteyn) met de wapens van Oud- en Nieuw-Haarlem; in het zesde een (door Janus Engelsman), met het wapen van Frederik

[p. 80]

Hendrik; in het zevende een (1634, door denzelfde) met het wapen van Holland; in het achtste een (door denzelfde) met de wapens van Westfriesland en het Noorderkwartier en de daartoe behoorende steden; in het negende een met het wapen van Alkmaar; in het tiende een (16..) met het wapen van Enkhuizen; in het elfde een (1634) met het wapen van Monnikendam; in het twaalfde een (1634) met het wapen van Purmerend; in het dertiende een (1634), dat oorspronkelijk het wapen van Johan van Foreest bevatte. In de consistoriekamer bevinden zich veertien fragmenten van deze ruiten.

Gedenkbord (1665, gesneden door N.G. Bruyning) met tijdvers (1633).

In het koor een scheepje.

Klok, in 1750 gegoten door Jan Verbruggen.

In de consistorie een eiken rekentafel (XVII).

Van het kasteel Egmond (± 1300, na branden herbouwd 1321 en 1574, ten deele hersteld 1744) is nog slechts een muurbrok (ten O. van de Ned. Hervormde kerk) over.

Dienstgebouwen van dit slot zijn vermoedelijk nog bewaard in een huis ten W. van het gemeentehuis: gevel met vijf korfbogen (XVI d) met versierde sluitsteenen boven de vensters; en in een poortje (XVII A) met gebeeldhouwden sluitsteen ten O. van het gemeentehuis.

Nos. 369-370 hebben geveltoppen van roode en gele steen met twee gemetselde krullen, een toppilaster en een sieranker.

Aan de Schoolstraat, op den hoek, een gewitte gevel (± 1600) met drie ontlastingsbogen, twee sierankers en een gevelsteen.

No. 398 heeft een gevelsteen (1639), van elders hier overgebracht.

Rinnegum.

De r.k. kerk (1859, architect Th. Molkenboer) bezit:

Zilveren Missaalbeslag (XVIII c, geschonken 1796).