Vooys. Jaargang 26

[p. 85]

Prijzencircus

Het was bitter koud, herinner ik me nog, op de avond van mijn rite de passage in het boekenvak. Ik was nog maar enkele maanden uitgever en mocht voor het eerst met een genomineerde schrijver naar de uitreiking van de AKO Literatuurprijs. Amsterdam, oktober 2001, gok ik. Met Stefan Hertmans achter een tafeltje in De Rode Hoed. De andere genomineerden en hun uitgevers eveneens achter zo'n tafeltje, net als wij in het donker.

De schijnwerpers waren gericht op een zestal bekende Nederlanders, die voor het oog van televisiekijkend Nederland de genomineerde boeken recenseerden, nogal kritisch recenseerden, steeds ongenuanceerder en schaamtelozer naarmate de uitzending vorderde. We zaten er in een kring omheen, maar niemand leek zich bewust van de aanwezigheid van de schrijvers. ‘Welk van de boeken het beste is?’ kraaide Kees van Kooten in de microfoon van Sonja Barend. ‘Ik zou het echt niet weten: ik heb ze geen van alle gelezen. Ik lees nooit Nederlandse literatuur, want die is volstrekt inferieur aan de Angelsaksische, dat weet iedereen.’ Hilariteit en applaus in de zaal, diepe stilte aan de tafeltjes in het donker.

Ik was verbijsterd. Was dit de manier waarop Nederland zijn literatoren eerde? Waarom zouden de genomineerde auteurs deze aanmatigende vertoning moeten uitzitten? Konden we niet opstaan tegen de barbarij, met slaande deuren de zaal verlaten? Opgewonden fluisterend overlegde ik met de uitgever naast me, een oude rot in het vak, die me zachtjes op de schouder klopte en zei dat het aanzienlijke prijzengeld deze publieke vernedering voor de winnende schrijver zeker compenseerde. Het was duidelijk: ik moest nog veel, heel veel leren.

In de jaren die volgden, bewees de stichting AKO Literatuurprijs, in opdracht van de sponsor van het prijzengeld, dat het allemaal veel erger kon. Tweemaal werd de winnaar bekendgemaakt in het praatprogramma van de kijkcijferkanonnen Frits Barend en Henk van Dorp, maar haastig, terloops bijna, terwijl de aftiteling al door het beeld liep. De genomineerde schrijvers zaten de hele uitzending voor spek en bonen aan de borreltafel van beide presentatoren. ‘Die samenwerking was een experiment,’ zei een van de organisatoren vergoelijkend in een interview. ‘Barend & Van Dorp blijft een actualiteitenprogramma.’

Omdat de stichting in de mislukking geen reden zag om te breken met de commerciële omroep, volgde een nieuw en nog riskanter experiment: de prijs zou voortaan worden uitgereikt in het society-programma RTL Boulevard. ‘Er wordt vaak met dedain over de commerciële omroep gesproken,’ aldus dezelfde organisator, ‘maar de mensen daar staan zeer open voor nieuwe ideeën.’ En dus werden de genomineerden behandeld als pop- en musicalsterren, over wie het in de studio fijn kwaadspreken was. Als de schrijvers zelf aan het woord kwamen, dan was het meestal om een vlerkerige vraag te beantwoorden, over hun inkomen bijvoorbeeld, of over de arrogantie van intellectuelen jegens Jan Smit. De interviewtjes met de schrijvers werden geinig gemonteerd tussen reportages over penisvergrotingen en zwangere soapies.

[p. 86]

In 2007 zou alles anders worden, was de schrijvers en hun uitgevers beloofd. De AKO Literatuurprijs zou worden uitgereikt tijdens een uitzending van het programma Pauw & Witteman, het journalistieke geweten van weldenkend Nederland. In de weken voorafgaand aan de bekendmaking zouden de genomineerde schrijvers een voor een aanschuiven en diepgaand bevraagd worden over hun werk.

Maar ook deze keer bleek de mediapartner van de stichting AKO Literatuurprijs nauwelijks geïnteresseerd in de genomineerde boeken. Dimitri Verhulst werd tijdens de uitzending waarin hij te gast was langdurig ondervraagd over zijn ‘koddig’ taalgebruik (Verhulst is Vlaming) en de alcoholverslaving van zijn vader. Een door Arnon Grunberg gestarte polemiek met A.F.Th. van der Heijden werd door Paul Witteman en Jeroen Pauw opgeblazen tot een strijd van onaangename proporties: beide auteurs kregen geen vragen over hun boeken voorgelegd, maar werden steeds opnieuw geconfronteerd met elkaars uitspraken. Grunberg reageerde met een in Humo en Het Parool gepubliceerde brief aan Pauw en Witteman, waarop ‘mijn’ auteur Van der Heijden, de beledigingen aan zijn adres beu, weigerde met zijn rivaal het AKO-diner in het Apeldoornse paleis Het Loo te gebruiken.

Op 5 november 2007 bevond zich derhalve een select gezelschap in de voormalige werkkamer van prins Bernhard ten paleize. Hertenkoppen met glazen ogen boven de haarden, metershoge jachttaferelen aan alle wanden. Maar we hadden nauwelijks belangstelling voor de slechte smaak van wijlen de prins. Op een beeldscherm volgden we wat de camera's van Pauw & Witteman registreerden. De aankomst van de overige gasten bijvoorbeeld, in de stromende regen, met koetsjes die bij romantische bruiloften nog wel eens van stal worden gehaald, of bij begrafenissen van de Amsterdamse penoze. En de entree van de mensen die in de aanloop naar de prijsuitreiking door de organisatie steeds zo geheimzinnig ‘de ambassadeurs’ werden genoemd: vijf bekende Nederlanders en een bekende Vlaamse die tijdens de uitzending een pleidooi zouden houden voor een van de boeken. Toen ze plaatsnamen aan de tafel in de tot televisie-studio omgebouwde feestzaal begrepen we onmiddellijk waarom hun namen niet eerder waren prijsgegeven: Rita Verdonk was erbij - over slechte smaak gesproken.

Hoe zou het gegaan zijn, tijdens de redactievergadering van Pauw & Witteman waarin gebrainstormd werd over die AKO-ambassadeurs? Zou er iemand hebben gewezen op de zeshonderdtwintigduizend voorkeurstemmen die IJzeren Rita bij de meest recente parlementsverkiezingen behaalde? Op de zevenentwintig zetels waarop haar beweging Trots op Nederland volgens peilingen recht zou hebben als we overmorgen opnieuw naar de stembus moesten gaan? En zou iemand die aantallen dan naar kijkcijfers hebben omgerekend? Zou er gretig gesproken zijn over de kans dat de winnaar zou weigeren Verdonk de hand te schudden? Zou de ‘relpotentie’ van haar aanwezigheid gunstig zijn ingeschat? Of heeft er hoongelach geklonken, omdat iemand voorzichtig opgemerkt had dat het onbehoorlijk was om de literatuur te laten verdedigen door een omstreden oud-minister die nog nooit een mogelijkheid onbenut liet om de intelligentsia verdacht te maken, een populistische politica die de

[p. 87]

kans zou krijgen salonfähig te worden over de rug van een auteur?

In de week na de uitreiking stond de winnaar, A.F.Th. van der Heijden, in alle roddelbladen die op uitnodiging van de stichting AKO Literatuurprijs in het paleis aanwezig waren geweest. Grote foto's, met Rita aan zijn zijde. ‘Rita Verdonk wil premier worden’, kopten Story, Privé en Weekend met oud nieuws. Het Loo was waarachtig een passende woning voor de toekomstige minister-president van Nederland. Ze leek wat afgevallen nadat ze uit de VVD-fractie was gezet. En wat droeg ze een beeldig ensemble!

Over Het schervengericht geen woord.

‘Het is een zegen dat niet alle literaire prijzen door nominatierondes worden voorafgegaan,’ verzuchtte de vertaalster Ria van Hengel in haar dankwoord toen haar enkele maanden later de Martinus Nijhoff Prijs werd toegekend. Gelijk heeft ze. Want natuurlijk: een commerciële prijs bestaat bij de gratie van een sponsor, en die sponsor is gebaat bij mediabelangstelling, zoals ook de literatuur bij mediabelangstelling gebaat kan zijn. Lang leve de AKO dus. Maar niet tegen elke prijs.

Annette Portegies