Vooys. Jaargang 10

Het lijden van de bleke jongeling
Recensie in het archief gevonden

Piet Paaltjens, Snikken en grimlachjes. Academische poëzy door Piet Paaltjens. Schiedam, Uitgeverij H.A.M. Roelants, 1867.

Een allermerkwaardigst werkje brengt ons uitgeverij Roelants uit Schiedam. Snikken en grimlachjes heet het boekje dat de redactie mij ter bespreking aanbood. De academische poëzy in de bundel werd verlucht door de heer J.F. Droeve en is voor ons ingeleid door F.H., achter welke letters de heer François Haverschmidt, predikant te Schiedam, schuil gaat. Haverschmidt vertelt het droeve verhaal van de overleden dichter en begint daarmee aldus: ‘Er zijn levensgeschiedenissen, die zich uiterst moeilijk laten schrijven [...] Van al zulke levensgeschiedenissen is die van Piet Paaltjens de onbeschrijfelijkste. Men weet haast niets van hem, en wat men nog van hem weet, dat is hartverscheurend.’

Moedig tracht Haverschmidt in zijn ‘Levensschets’ desalniettemin Paaltjens' levensloop voor ons, lezers, te schetsen. Welk een droefenis is het, waarvan Haverschmidt veronderstelt dat ze onze lectuur van de verzen verlevendigen kan! Laat ik er niet omheen draaien. Het is mijn stellige overtuiging dat het openbaar maken van een ongeluk als

[p. 244]

dat van Paaltjens geen enkel doel dienen kan. Ik acht het verwerpelijk dat de jeugd van vandaag geconfronteerd wordt met een vers als:

Wel menigmaal zei de melkboer
Des morgens tot haar meid:
‘De stoep is weer nat.’ Och hij wist niet,
Dat er 's nachts op die stoep was geschreid.

Nu, dat hij en de meid niet wisten,
Dat was minder; - maar dat zij
Er hoegenaamd niets van vermoedde,
Dat was wel hard voor mij.

Ziet u: dat deze dichter met zijn geschrei de meid van haar werk houdt, dat is totdaaraantoe. Erger is echter dat hij zich om zijn nachtrust helemaal niet schijnt te bekommeren! Welk een frisse arbeid zal



ij 's anderendaags leveren. Ha!

En trouwens: de onnozele hals van een melkboer zou er ook beter aan doen zijn werk voort te zetten, in plaats van zijn tijd te verdoen met babbelzieke praatjes met de meid!

Zo zijn alle verzen. Paaltjens, de ongelukkige, wordt aan ons voorgesteld als een studievriend van Haverschmidt. Te Leiden troffen de studenten elkaar. De ‘raadselachtige jongeling’, zoals Haverschmidt de bleke dichter noemt, woonde er boven een bidder. Op de kadans die werd voortgebracht door de op de lijkkisten kloppende hamer van deze bidder schijnt Paaltjens zijn verzen te hebben gerijmd. Haverschmidt schrijft meelevend: ‘Spoedig werd het mij duidelijk, dat Paaltjens ongelukkig was. [...] Alle pogingen hem op te vrolijken bleven vruchteloos. Hij scheen een instinctmatige afkeer te hebben van goedronde pret. Ontzaglijk kon hij zuchten, zelfs afschuwelijk grijnzen, als er een daverend gelach onder [de andere studenten] opging.’

De verzen in het bundeltje ‘academische poëzy’ verschenen eerder in de afleveringen van de Leidse studentenalmanak. Een aantal archaïsch aandoende woorden zijn van hun oud cachet ontdaan, waardoor godzijdank een deel van het leed van de bleke dichter minder doorvoeld lijkt. Zo wordt ‘meir’ gespeld als ‘mee’, het zoetelijke ‘bloempjens’ wordt ‘bloempjes’, ‘warelt’ wordt ‘wereld’ en zo nog een enkele verandering meer. De moderniseringen die Haverschmidt doorvoerde doen echter niets af aan mijn uiteindelijke beoordeling van de verzen. Ik blijf mijn twijfels behouden bij leed als het volgende:

Wij zaten met ons vieren
In den tuin van de sociëteit.
‘Kijk jongens!’ riep Sand, ‘wat passeert daar
Een eeuwig knappe meid.’

‘Ja’, zei Kaai, ‘dat's een pracht van een meisje!
Zoo zijn er geen twaalf in 't land!’
‘Ik hoor’, zuchtte Haas, ‘ze is in stilte
Geëngageerd met een luitenant.’

[...]

[p. 245]

 

Sinds ik weet, dat een luitenant in stilte

 

Mag bluffen op háár bezit,

 

Zien mijn vroeggeknakte wangen

 

Onherroepelijk marmerwit.

Wat denkt de marmerwitte dichter eigenlijk? Een van de twaalf mooiste meisjes in het land! Geen wonder dat zij zich met de luitenant engageert. Wellicht, als Paaltjens zich eens fris gekapt en ferm op pad begaf; wanneer hij het muf terras van zijn sociëteit eens verliet - misschien dat hij dan de aandacht van een dame kreeg. Neen, de dichter verkiest te wenen. Al zijn plichten en taken laat Paaltjens in de steek voor het gezwelg in zijn ‘overromp'lend liefdesleed’, maar hij lijdt eronder dat de wereld hem op haar beurt laat vallen. Gelijk een bitterzoete traan. Jacoba, de aangeroepene uit het vers ‘Aan Jacoba’, heeft dan ook groot gelijk, wanneer ze uit de hoogte op de jeremiërende dichter neerziet:

Maar nauw waag ik het, te kikken
Van mijn hard poëtenlot,
Of meedoogenlooze spot
Vuurspuwt uit uw donkre blikken.

Lezer, ware het niet beter eens fiks te lachen, wanneer wij de verzen van Paaltjens ter hand nemen? Welk een buitengewoon droeve kerel. Laten wij hopen dat zijn gemoed altijd door zijn generatiegenoten curieus gevonden zal worden. Want waar gaat dat heen, wanneer zijn tranen als een virus blijken te zijn, waardoor de jeugd van vandaag besmet dreigt te worden... Ik ben daar bang voor, lezer.

Er hangt een luchtje om Haverschmidts uitgave. Wat moeten wij aanvangen met het leed van dit jongmens? Het leidt tot niets dan verwerpelijke droefenis: de dichter verspreidt een walm van gruwelijke passiviteit over onze jongeren. Laten wij hopen dat zij die voor hen verantwoordelijk zijn de wijsheid op kunnen brengen andere lectuur aan de jeugd aan te bieden. Wat ik - die veel gelezen heb - onmiddellijk doorzie, dat zouden onze jongelingen wel eens kunnen misbegrijpen.

Ik zie het als mijn taak een veronderstelling over de Snikken en de Grimlachjes hier openbaar te maken. Doe ik dat niet, dan kan dit werkje onder de jeugd tot grote verloedering leiden. Haverschmidt schrijft in zijn inleiding dat hij de verzen van zijn vriend Paaltjens uitgeeft. Moeten wij dit geloven, lezer?

Mystificaties als deze kent onze literatuur vele. Wie is er niet, nog zo recent, aanvankelijk voor een poosje door de goede Droogstoppel op het verkeerde been gezet? Hoeveel manuscripten vond men niet, en waar zullen niet nog allemaal manuscripten gevonden worden, in de toekomst? In bureaulades? linnenkasten? vestzakken? Geloof het niet, lezer: men neemt u in het ootje!

Ik schreef het al: er zit een luchtje aan deze jongelingenpoëzie. Ga ik dan te ver wanneer ik de herkomst van Paaltjens in de domineespastorie van Schiedam situeer? Lezer, zulk een leed kan toch slechts in de fantasie van een predikant bestaan! Wees gerust: deze Paaltjens is een hersenschim. De wereld is mooi, dat kan geen bleke dichter verstoren.

Eelco Verwijs