Vooys. Jaargang 10

Een alleseter

Nico Scheepmaker, Over alles. Samengesteld en ingeleid door Tim Krabbé. Uitgeverij Querido. Prijs f 49,50.

Er wordt te voorzichtig gevoetbald, tegenwoordig. Te vaak is er de angst voor het tegendoelpunt, met merkbaar de gedachte: verlies is noodlottig. Wat een onzin. Alsof er geen volgende week is. Volgend seizoen, desnoods? Als zij er een maken,

[p. 181]

moeten wij er gewoon een méér in schoppen. Zo ligt het en niet anders. Een voetballer moet risico durven nemen.

Er wordt te voorzichtig geschreven, tegenwoordig. Te vaak is er de angst voor de reputatie, alsof elke publicatie de laatste en de definitieve is en een mislukking noodlottig. Wat een onzin. Je kan toch nóg een stuk schrijven. Een boek desnoods? Er moet meer geschreven worden alsof er de volgende dag weer ruimte is. Een schrijver moet risico durven nemen.

Nico Scheepmaker had elke week (en vanaf 1975 zelfs elke dag) ruimte. Hij kon schrijven zoals hij wilde, en dat leverde naast veel gebabbel (door Daan Cartens ‘anekdotiek van iedere dag’ genoemd), regelmatig een onverwacht succes op. Wat voor ieder weldenkend, risicoloos mens een kwestie van een voetnoot zou zijn, namelijk de vraag: wás het wel Heine die zei: ‘als de zondvloed uitbreekt ga ik naar Nederland, daar gebeurt alles vijftig jaar later?’, is voor hem een Kwestie, die hij niet kan oplossen, maar die een spannende speurtocht oplevert. ‘Heine heeft het nooit gezegd’ is een prachtig stuk van 11 pagina's, dat Scheepmaker mogelijk nooit geschreven zou hebben als hij wist dat het in een boek vereeuwigd zou worden. Juist het tijdelijke karakter van zijn medium veroorloofde hem nu en dan dingen te schrijven die niemand schreef, omdat het eigenlijk helemaal niet nuttig is om die dingen te schrijven. En als zo'n kleine kwestie slechts gezeur oplevert (de vraag of de achternaam van Johan nu Cruyff of Cruijff is, is oneindig minder relevant dan de vraag welke club hij traint) is er niets verloren: vooral omdat samensteller Tim Krabbé dat stuk niet heeft opgenomen.

Nico Scheepmaker heeft te veel geschreven. Volgens de berekeningen van een in zijn inleiding driftig tellende Tim Krabbé (hij rekent bij voorbeeld uit dat alles wat Nico Scheepmaker heeft geschreven, ‘in alle exemplaren waarin het is afgedrukt’ achter elkaar geplakt een zin zou opleveren die 2000 keer rond de aarde gewikkeld kan worden. In dat geval weet ik er ook nog wel een paar: twee van die zinnen zouden tot aan de zon reiken; de zin kan 100 keer heen en terug naar de maan geschreven worden; en wie een lamp aandoet bij de hoofdletter, zal ruim viereneenhalve minuut moeten wachten tot het licht bij de punt zichtbaar is) zou het complete oeuvre van Scheepmaker bijna 100 boeken tellen van het formaat dat nu voor me ligt. Dat zou betekenen: 44.000 pagina's Over alles. En van dat boek is de tekst dan nog voor een belangrijk deel in twee kolommen gezet met een (te) kleine letter (God weet waarom, Tim Krabbé in elk geval niet: ‘Aan de verschillen in zetwijze moet weinig inhoudelijke betekenis worden toegekend’) en zijn de pagina's regelmatig zo vol, dat het paginanummer sneuvelt.

Ontvoering

Voor het overige moet Tim Krabbé natuurlijk geprezen worden voor zijn werk aan Over alles. Hij heeft van een enorme stapel kranteknipels een mooi boek gemaakt. Bovendien verzon hij een goede titel. Scheepmaker interesseerde zich werkelijk voor alles. Met een onvermoeibare en onveranderlijke energie schrijft hij over de bekrompenheid van de zwembond die een getalenteerde maar gehandicapte zwemster diskwalificeert omdat ze tegen de regels met slechts éen hand (haar enige) aantikt; over het kwartje van de orgelman dat hij van drie hoog wil geven; over de interpretaties van H. Jessurun d'Oliveira in Merlyn; over een anti-semitisch spandoek bij FC Utrecht - Ajax: ‘over van alles en nog wat’ zou te bescheiden geformuleerd zijn. Nico Scheepmaker kende de ‘angst voor het witte vel’ niet: zijn overwegingen werden vaak onmiddellijk naar papier overgeheveld. Dit ‘hardop denken’ is soms absurd en Woody Allen-achtig leuk. Naar aanleiding van de ontvoering van de directeur van Exxon, voor wie een enorm hoog losgeld werd betaald:

‘Zou zo'n concern ook veertien miljoen dollar betalen voor de chauffeur van de directeur, of voor de koffiejuffrouw van het concern, of voorde tweede boekhouder? Een mens is een mens, nietwaar? [...] De tijd is ook niet ver meer, dat parallel met de kruimeldief, ook de kruimelontvoerders opduiken. Zij ontvoeren de zeventigjarige echtgenote van de gepensioneerde spoorwegarbeider en eisen dan voor haar loslating de zeshonderd dollar die hij als maandelijks pensioen ontvangt.’

[p. 182]

Zo leuk wordt het helaas niet zo heel erg vaak. Maar Scheepmakers enorme nieuwsgierigheid en gebrek aan ontzag - zijn ‘journalistieke houding’, verontschuldigt hij - leveren genoeg aardige observaties op. Bij voorbeeld over een toeristendorpje in Macedonië, ‘Ochrid, waar Goethes voetstappen inmiddels waren uitgewist door die van duizenden Duitsers die hem hadden moeten lezen’: voor Scheepmaker is ‘hoge kunst’ iets dat constant gerelativeerd moet worden. Een Barbarber-achtige houding die heel duidelijk blijkt uit zijn verdediging van ‘Wedden dat’: ‘Je kunt eruit leren dat de wereld om je heen veelvormiger is, verrassender dus, dan je gewend was aan te nemen’.

Opsommingen

Scheepmaker was dol op opsommingen, Over alles staat er vol mee. Het is een eenvoudige daad van rechtvaardigheid dat dit boek een register heeft gekregen. Natuurlijk maakt dat Over alles niet bruikbaar als naslagwerk, maar het levert de grootste en meest veelzijdige ‘Scheepmakeriaanse opsomming’ op die ik me voorlopig wensen kan. Een fragment (voor- en achternamen heb ik in goede volgorde gezet): ‘Otto Eduard Leopold von Bismarck; Fanny Blankers-Koen; Ellen Blazer; Danny Blind; J.C. Bloem; Hetty Blok; Jan Blokker; Max Blokzijl; Phil Bloom; Louison Bobet’. Bepaald geen elftal voor massaal verdedigen en loeren op de counter. Er wordt te voorzichtig gevoetbald, tegenwoordig.

Jan Wouters