Vooys. Jaargang 10

[p. 139]

Na de muur

Ik wilde dit keer - bij wijze van uitzondering - eens NIET over de Duitse ellende-geschiedenis schrijven, maar gewoon een gezellig kletsverhaal over zoeits heerlijks als ‘Frühling in Berlin’ uit mijn duim zuigen. Zoals: de honderdduizenden Berlijnse bomen in alle schakeringen van type en groen, aan hun voeten een overdonderende bloemenpracht, de honderden terrassen vol van vrolijk klinkende glazen, de tientallen (godzijdank) voor honden verboden ‘Liegewiesen’ (dus geen Duitse endant van de Nederlandse door hondedrollen verpeste weidetjes) belegen door vaak bloed mooie half- of heelblote zonaanbidders, halfblote auto's genaamd ‘cabriolets’ van beroemde merken en ontwerpen overal in het straatbeeld. De warme zomer in het verschiet. De heerlijke luxe & overdaad van het Duitse ‘Wirtschaftswunder’ met de sterke D-Mark. Toen ik een paar maanden geleden in de lounge van een of ander Grand-Hotel-International in een Aziatisch land bij het zien van de wisselkoersentabel op de balie mijn Amsterdamse reisgenoot met onverhuld leedvermaak attent maakte op de zoveel gunstiger koers voor de D-Mark dan voor de Hollandse Florijn, beet hij mij op snerpende toon toe: ‘Waarom spreek jij niet gewoon de hele dag Duits, Mann!’ Internationaal lounge-publiek keek geschrokken op, - en ik begreep: je moet toch voorzichtig zijn met dat soort Duitse dingen die bij anderen (buiten Duitsland de rest van de wereld) gevoelig liggen. Duitse geschiedenis.

Dit alles terzijde, - ik wilde schrijven over de mooiste tijd van het jaar om in Berlijn te zijn.

Echter, ik heb mijn Berlijnse voorjaarsimpressies nog nauwelijks in kladversie aan het papier toevertrouwd, of daar gebeurt het: ‘Weltstar Marlene Dietrich’ overlijdt in Parijs, zoals Radio Oranje (d.i. onze nationale trots: de Nederlandse Wereldomroep) op donderdagmorgen 14 mei gevoelvol meldt, ‘omstreeks (cursivering van mij) tachtigjarige leeftijd’. Maar het werkelijk grote nieuws voor Berlijn is dan: in haar letterlijk ultieme wijsheid heeft ze besloten in haar geboortestad, in deze stad dus, begraven te worden. Na de ‘Wende’ in 1989 had ze, op een vraag van een journalist of ze nu naar Berlin zou terugkeren, geantwoord met die omineuze songtitel: ‘Ich hab' noch einen Koffer in Berlin’. Daar ligt ze nu voorgoed in, op één kilometer afstand van mijn woonadres. Dat is in Berlijnse afstandsbegrippen: om de hoek. En was zij niet ‘die Königin der Schwule’? Ik heb haar portret vaak in kamers zien hangen, waarvan ik de bewoners ernstig van de tegennatuurlijke herenliefde verdacht. Zij masturbeerde de eikel van de microfoon wanneer ze over ‘Johnny’ zong. Wat deed ze eigenlijk niet op dat gebied? Schwulen wierpen dan ook pathetisch bloemen naar haar kist op de open Cadillac. Terecht. Daarom moet ik nu maar iets over dat lijk schrijven, en dat betekent (tóch wéér): over de Duitse geschiedenis.

‘Marlenes Heimkehr’ - dat is het hoofdartikel op de frontpagina van Der Tagesspiegel. Een goed stuk, dat exact voor de zoveelste keer de problematiek verwoordt: Duitsland heeft een probleem met zijn geschiedenis. In verband met Marlenes Heimkehr is in de gele pers het woord ‘Verräterin’ al weer gevallen: ‘Die Bilder ihrer Auftritte vor den GIs an der Front in Frankreich scheinen in der älteren Generation wie seelische Verletzungen zu haften. Ihre Heimkehr zeigt, dass der ersten deutschen Spaltung in diesem Jahrhundert, der von Exil und Dagebliebensein, noch nicht geheilt sind’. Over de tweede Duitse ‘Spaltung’, die tussen oost en west, inmiddels geografisch opgeheven maar economisch verscherpt, zal ik nu maar even zwijgen; dat lijkt me ook nog lang te kunnen duren voor van enige ‘Heilung’ sprake is. Vorige week had ik in mijn college ‘Die aktuelle Presseschau’ over berichtgeving in Nederlandse kranten toch weer zo'n scherp smoeltje, 25 jaar schat ik, die beweerde dat dat buitenlandse gezeur over Duitsland en het verleden nu maar eens moest ophouden. Hij had daar toch niets mee te maken. Het ws toch duidelijk dat de joodse lobby onder andere in Amerika daar achter zat. Ik kijk dan naar zo'n ventje, zet in gedachten een grote pet op dat smoeltje, - en dan zijn we weer terug waar het allemaal begon. Maar ik dwaal af.

De benen van Marlene. Ich stehe nicht so auf sie. Ik bedoel: ik ben nooit zo'n schwärmer van La Die-

[p. 140]

trich geweest. Op mijn jongenskamer hing nooit haar foto. Haar films, dat soort films, vind ik eigenlijk vreselijk. Zingen kon ze sowieso niet, maar als ‘diseuse’ heeft ze aangrijpende teksten gepresenteerd die mij anno nu, enfin: aangrijpen: ‘Man hat uns nicht gefragt, als wir noch kein Gesicht, ob wir leben wollen, oder lieber nicht... wenn ich mir was wünschen dürfte, käm' ich in Verlegenheit, was ich mir dann wünschen sollte, eine schlimme und ein' gute Zeit...’ Ik moet bekennen dat ik deze wunderschöne tekst, ooit door Dietrich gediseerd, nu citeer van de CD Mehr verliebte Lieder van Georgette Dee. Ik ben geen Schwärmer, maar als ik nu één persoon (m/v) hier ontdekt heb, is dat: Georgette Dee. Een student nodigde mij twee jaar geleden uit met hem mee te gaan naar een optreden, - toen in een tent ergens in Kreuzberg. Inmiddels staat Georgette Dee in de grote theaters van Berlin. En dat is het (m/v) dus voor mij: dat is mijn Dietrich. Een rommelige jongen, slordige kleding, gekke jurken, ‘klamotten’, nauwelijks make-up, - maar dan daarbij die doorrookte stem, die duitse chansons, die act. Mijn idool.

De dood van La Dietrich, haar zogeheten thuiskomst in Berlijn, de duitse geschiedenis, - ik sta er ook maar een beetje als een rommelige jongen (hoewel...) tegenaan te kijken. ‘Berlin nimmt Abschied von dem Weltstar Marlene Dietrich’ - kopartikel in Der Tagesspiegel.

Ik ben geen Berliner en ik zal het ook nooit worden, maar ik voel iets mee, want zij is toch het symbool van de vrouw die ‘nein’ zei tegen de nazi's en daar de absolute consequenties uit trok. Ze ging weg in 1930, ze komt terug in 1992 - als dode voor een laatste rustplaats op het kerkhof naast het graf van haar moeder. Dat lijkt mij zo symbolisch voor de tragiek van de Duitse geschiedenis: de Duitsers hebben in deze eeuw alles fout gedaan, maar sommige Duitsers hebben toch sommige dingen minder fout gedaan dan andere Duitsers. Marlene Dietrich, begraven hier om de hoek, is een vrouw die tot dat andere Duitsland behoort. Vanmiddag ben ik eens rond dat graf gewandeld. Ja, zij hoort hier, - bij die ‘tegengeschiedenis’ zou Harry Mulisch zeggen - zij ligt hier goed. Waarmee ik niet wil zeggen, dat het met ‘Duitsland’ ooit nog goed komt. Ach, Deutschland! Maar het voorjaar in Berlin is ‘wunderschön’.

Frans de Rover