Vooys. Jaargang 10

[p. 92]

Het bedrijf 3
De auteur
‘Publiciteit kan een monster worden dat je eet’
Charlotte Govaert en Francine Smink

In deze derde bijdrage over ‘Het bedrijf staat de auteur centraal, de ‘grondstofleverancier’ van het literaire bedrijf. Twee auteurs, Tonnus Oosterhof en Maarten 't Hart vertellen over hun vak. Hoe is de relatie met hun uitgever en hoe ervaren ze de aandacht van de pers?

Maarten 't Hart, succesvol schrijver en ‘bekende Nederlander’, is één van de weinige Nederlandse schrijvers die van hun pen kunnen leven. Een deel van zijn werk is vertaald en verfilmd.

Tonnus Oosterhoff heeft één dichtbundel en één prozabundel op zijn naam staan. Hij kreeg in 1989 de C.Buddingh'-prijs. Om in zijn onderhoud te voorzien is hij freelance tekstschrijver en schrijft hij voor ‘damesbladen’ als Mijn Geheim, Intiem en Anoniem. Hij leest liever gedichten voor dan dat hij een interview geeft.

Tonnus Oosterhoff en De Bezige Bij

In 1989 werd Oosterhoff tijdens Poetry International genomineerd voor de C.Buddingh'-prijs, een prijs die bestemd is voor een dichter die in de twee jaar daarvoor debuteerde. Die nominatie op zich bracht al publiciteit met zich mee; dit werd alleen maar meer toen Oosterhoff de prijs ook won. Zijn dichtbundel Boerentijger, die in 1989 uitkwam, kreeg veel aandacht; de recensies waren overwegend positief. Geen slechte start voor een dichter die zijn eerste schreden in de literaire wereld zet. Wat ging eraan vooraf?

In 1986 stuurde Oosterhoff zijn eerste gedichten naar het tijdschrift Hollands Maandblad; niet vanwege het redactionele beleid maar om de mooie letter. Het duurde maanden voor hij een briefje met een afwijzing kreeg. Vervolgens stuurde hij gedichten naar Maatstaf; ook in dit geval kreeg hij pas na maanden een (afwijzende) reactie. Een andere weg bleek succesvoller. Een vriend van Oosterhoff werkte als redacteur voor enkele jeugdtijdschriften, waar ook Guus Middag (poëziecriticus van de NRC) voor schreef. Middag zag wel iets in de gedichten van Oosterhoff en legde contact met Robert Anker, die vervolgens enkele gedichten van Oosterhoff in Raster plaatste. Ook bracht Guus Middag Oosterhoff in contact met uitgeverij De Bezige Bij.

Bij Oosterhoffs eerste gesprek bij De Bezige Bij vroeg de desbetreffende redacteur of hij méér werk had. Sindsdien stuurde hij gedichten naar die redacteur, tot er voldoende was voor een bundel. Met die redacteur had Oosterhoff veel contact; samen bespraken ze hoe de bundel ingedeeld moest worden. Ook deed de redacteur suggesties voor veranderingen in de gedichten zélf, die Oosterhoff van hem overnam. Voor hem was dat geen probleem: ‘Ik weet zeker dat het zonder mijn redacteur een minder goed boekje was geworden.’ Zelf hield hij zich ook bezig met de typografie en de bladindeling, en hij deed suggesties voor het omslag. Aanvankelijk wilde Oosterhoff een andere titel, maar daar wilde de redacteur niets van weten. Achteraf denkt Oosterhoff dat deze titel toch wel goed was.

De nominatie voor de C. Buddingh'-prijs en het grote aantal recensies verrasten Oosterhoff. Alle aandacht die hij kreeg vond hij niet onverdeeld plezierig: ‘Met publiceren zoek je niet echt aandacht, je wilt gelezen worden. Dat is iets anders dan dat er mensen in je huis komen om je te fotograferen.’

Van Boerentijger zijn ongeveer 1.000 bundels gedrukt. Heeft hij er enig idee van hoeveel er over de toonbank zijn gegaan? Oosterhoff: ‘Dichters vragen dat niet uit piëteit met de uitgever, en uitgevers vertellen dat niet uit piëteit met de dichters.’ Eigenlijk vindt hij het literaire bedrijf maar een vreemde bedrijfstak; als schrijver lever je alle grondstoffen, maar in plaats van dat je daar naar betaald wordt, blijf je heel lang afhankelijk van allerlei subsidies en beurzen.

In 1991 verscheen Oosterhoffs verhalenbundel Vogelzaken, ook weer bij De Bezige Bij. Het is een soort erecode dat je als schrijver bij je uitgever blijft. De financiële consequenties voor de Bezige Bij bij een eventueel vertrek van Oosterhoff zouden echter niet zo groot

[p. 93]

zijn als een vertrek van een succesvolle, bekende, goedverkopende schrijver.

Maarten 't Hart en De Arbeiderspers

Vanaf zijn allereerste boek zit 't Hart bij de Arbeiderspers. Enige tijd geleden werd hij ‘via via’ door Mai Spijker uitgenodigd om bij diens uitgeverij Prometheus te komen. 't Hart: ‘Ze zouden de royalties van mijn boeken in Zwitserland uitbetalen, zodat er geen belasting over betaald hoeft te worden. Het zou aardig wat schelen, maar ik ben niet op het aanbod ingegaan. Ik vind het unfair om uit financiële overwegingen bij De Arbeiderspers weg te gaan.’ Voor de uitgeverij zou het een gevoelig verlies zijn als 't Hart weg zou gaan; ze zouden dan alleen nog diens oude titels - de backlist - mogen herdrukken.

Bij De Arbeiderspers wordt Maarten 't Hart dan ook in de watten gelegd, iedereen rent voor hem. Hij ziet echter ook het nadeel van zijn winstgevendheid voor het bedrijf; ze willen graag zijn boeken uitgeven omdat dat veel geld oplevert, en ze zullen niet gauw eerlijk zeggen dat een bepaald boek misschien minder goed is. Voor Het uur tussen hond en wolf had 't Hart achteraf gezien graag het advies gekregen om het niet uit te geven. De uitgever was dan echter twee ton misgelopen.

In het algemeen is de invloed van de uitgever op zijn manuscripten heel klein; ze worden eigenlijk alleen nagelezen op stijl- en andere foutjes, waarna eventuele veranderingen worden voorgesteld. Bij andere auteurs kunnen de wijzigingen nogal eens ingrijpend zijn. Koos van Zomeren kreeg een manuscript eens drie keer terug en Tessa de Loo kreeg ooit het hele manuscript definitief terug. Maarten 't Hart echter wordt achter zijn broek gezeten; zo nu en dan krijgt hij een vriendelijk telefoontje waarin en passant geïnformeerd wordt naar zijn vorderingen.

Publiciteit

In tegenstelling tot Oosterhoff heeft 't Hart geen moeite met alle aandacht die hij krijgt; hij zoekt deze trouwens zelf ook graag op. ‘Een kans om op de televisie te verschijnen moet je nooit laten gaan, ook al is het nog zo'n suf programma.’

Oosterhoff ervaart de aandacht van critici als beklemmend. Van zijn eerste bundel had hij zelf eigenlijk weinig verwachtingen en hij dacht dat hij zich van slechte kritieken niet veel zou aantrekken. Na zijn goede start voelt hij zich onder druk gezet. Zelf zou hij wel kritieken willen schrijven, bijvoorbeeld in het plaatselijke dagblad, waarbij vooral de financiële kant ervan hem niet onaantrekkelijk lijkt. De belangrijkste functie van de pers vindt Oosterhoff de openbaarheid, er moet verteld worden ‘wat er te koop is’. Ook 't Hart is van mening dat kritieken informatief moeten zijn; ze zijn voor de lezer bestemd en niet voor de schrijver. Hij vindt dat de schrijver en de criticus scherp van elkaar gescheiden moeten zijn, een criticus moet volkomen onafhankelijk zijn. Zelf wil hij niet meer over recente Nederlandse literatuur schrijven, maar niet om deze reden. Hij werd er te vaak op aangesproken en is zelfs ooit ‘omvergekegeld’ door Bob den Uyl, wat hij niet echt plezierig vond. Kritieken over zijn eigen werk leest hij nooit, omdat hij aan de aardige dingen niets heeft en de vervelende dingen onthoudt. Lachend: ‘Maar je vrienden houden je wel op de hoogte.’

Oosterhoff vreest al te veel publiciteit: ‘Publiciteit kan een monster wordt dat je eet’. Gelukkig verplichtte De Bezige Bij hem niet op alle verzoeken tot interviews en uitnodigingen voor lezingen in te gaan. Oosterhoff: ‘Ik wil eerst een goed dichter worden, en misschien daarna, na een jaar of twintig, een beroemdheid.’ Tegen buitenstaanders zegt hij nooit dat hij een dichter is. ‘Daar schaam ik me geloof ik wel een beetje voor. Je bent dan meteen een beetje zo'n vage figuur.’ Volgens 't Hart geeft de bekendheid status, het schrijverzijn op zich geen enkele. Schrijven ziet hij zelf niet als een vak, meer als een bijbaantje, dat hij het liefst naast andere activiteiten zou doen. Nadat hij opgehouden is met doceren is hij full time schrijver. De eenzaamheid daarvan vindt hij zeer onplezierig en het geven van een interview is dan een welkome afleiding. Per dag ontvangt hij ongeveer twee à drie brieven van lezers. Hij reageert niet op alles. Er zijn nogal wat mensen die hem het evangelie willen uitleggen, ‘dat zie je al aan de dikte van de brief’.

Op de vraag of Oosterhoff wel eens ‘fan mail’ ontvangt, kan hij een nauwkeurig antwoord geven. Twee keer een brief van studenten waarin hij om een interview gevraagd werd, en een keer een brief van een oude kennis van school, die gezien had dat er een boekje van Oosterhoff in de winkels lag. Dit soort persoonlijke reacties vindt hij erg leuk, kleine verrassinkjes noemt hij ze. ‘Je weet nooit wanneer zo'n rare brief komt, tussen de post door.’