Vooys. Jaargang 10

Het onbegrijpelijke gedicht

Er zijn altijd onbegrijpelijke gedichten geweest. Aan dit feit hebben de dichters hun reputatie te danken grote geesten te zijn, verder kijkend dan hun tijdgenoten; ondanks hoon en onbegrip eigenzinnig: met de zekerheid dat de geschiedenis ze gelijk zal geven. En dat gebeurt: onbegrijpelijke gedichten worden op maat gesneden, gecanoniseerd en begrepen?

Een voorbeeldje, van een goede honderd jaar geleden. Willem Kloos leest nieuwe gedichten van Herman Gorter, enkele verzen: ‘Ik begrijp er zeer weinig van’ en ‘ik sta voor een dilemma “Ben ik zo stom en ouderwetsch òf is Gorter van de wijs'”. Kloos’ onbegrip is voor de Nieuwe gids-redactie geen belemmering: uiteindelijk worden de gedichten natuurlijk gewoon geplaatst.

Maar dan de reactie van een ‘gezond-verstand-krant’, het Algemeen handelsblad. De toon is voorspelbaar, maar de vorm waarin het onbegrip gegoten werd, vraagt letterlijk om reactie:

‘In het Augustus-nummer van De Nieuwe Gids komen wederom eenige Nieuwe-Gidsverzen voor van den heer Gorter.

Wij nemen het eerste gedicht over, met de nederige bekentenis dat we er geen woord van begrijpen. Eigenlijk schijnt het ons zelfs radicale onzin toe.

Is er onder onze lezers iemand die verklaren kan, eenigen zin in deze verzen te vinden en in staat te zijn ongeveer aan te duiden wat de dichter zeggen wil? Zijn er leestekens en werkwoorden weggevallen? Wat is het inzwevend kameren van de regen?’ (Volgt het gedicht ‘Leven’).

[p. 89]

Het gedicht wordt door een ‘Schoolmeester’ herschreven zodat het voldoet aan zijn eigen interpretatie. Gorter wordt verdedigd door een lezer die ‘het gedicht niet in zijn geheel gelezen’ heeft. En, toppunt van leukigheid, de oplossing van een Leidse student die het gedicht niet alleen denkt op te lossen maar ook te verbeteren door het woord voor woord achterstevoren te lezen.

Toch lost die laatste grappenmaker het gedicht op. Want qua begrijpelijkheid en sfeer ontlopen de versies elkaar niet eens zo heel veel - een conclusie die met tegenzin getrokken moet worden. Maar het gedicht klinkt natuurlijk niet meer, het stottert, steekt en harkt, het is zo houterig als Algemeen Handelsblad-proza. En zo wordt duidelijk wat de waarde van Gorters gedicht uitmaakt.

Er is wel iets veranderd aan de status van de dichters. Het is niet meer gebruikelijk goede sier te maken met onbegrip. De criticus die er niets van begrijpt, is graag bereid een tweede en derde keer te lezen om het werk ten slotte ‘hermetisch’ of (in het slechtste geval) ‘ontoegankelijk’ te noemen. Maar er zijn natuurlijk nog steeds onbegrijpelijke gedichten. Die gedichten kunnen vernieuwend zijn; associatief en dan liefst op een onfatsoenlijk persoonlijke manier, of irritant erudiet. Er zijn altijd gedichten die zich na een grondige lezing niet blootgeven.

Wat volgt is de eerste van een reeks pogingen gedichten te interpreteren die met traditionele methoden van interpretatie ontoegankelijk blijven:

K. Schippers, ‘Zwart wint in 39 zetten’.

Drie leesverslagen.
I.

Wit: Koot, ELO: -

Zwart: Mourits, ELO: -

Utrecht 1991

1. d2-d4 d7-d5 2. Pbl-c3 Pg8-f6 3. g2-g3 Pb8-d7 4. Lcl-g5 e7-e6 5. Lf1-g2 Lf8-e7 6. Lg5-f4 0-0 7. Pc3-b5 c7-c6 8. Pb5-c7 Zwart moet doorbijten. Er dreigen reeds allerlei onaangenaamheden. Ta8-b8 9. Pc7*e6 f7*e6 10. Lf4*b8 Pd7*b8 11. e2-e3 b7-b6 Oei. 12. Pg1-f3 Wit kiest hier voor een langzame dood. Pf6-e4 13. 0-0 Lc8-a6 14. Tf1-e1 Le7-d6 15. c2-c3 Pb8-d7 16. Ta1-c1 c6-c5 17. a2-a3 c5-c4 18. Dd1-a4 Dd8-c8 19. Da4-d1 e6-e5 20. Tc1-c2 Dc8-d8 21. Pf3-h4 Dd8-g5 22. Lg2*e4 d5*e4 23. d4*e5 Dg5*e5 24. Tc2-d2 Tf8-f6 25. Td2-d5 De5-e7 26. Ph4-f5 Tf6*f5 27. Td5*f5 g7-g6 28. Tf5-d5 Pd7-e5 Na de achtentwintigste zet had Mourits nog 6 minuten voor 12 zetten en Koot slechts 1 minuut voor ditzelfde aantal. Het tempo wordt moorddadig. 29. Kg1-g2 Pe5-f3 30. Te1-f1 Ld6-c7 31. Td5-d7 De7-c5 32. Dd1-d5+ Dc5*d5 33. Td7*d5 La6-c8 34. Tf1-d1 a7-a5 35. a3-a4 Men kan niet zien, maar slechts horen, dat er zetten werden gedaan. Lc8-g4 36. h2-h3 Lg4-d6 37. Td5-b5 h7-h6 38. g3-g4 f3-h4 + 39. Kg2-f1 remise

II.

Wit: Barlov, ELO: 2430

Zwart: Piket, ELO: 2380

Wijk aan Zee 1985

1. d2-d4 Pg8-f6 2. c2-c4 g7-g6 3. Pg1-f3 Lf8-g7 4. g2-g3 0-0 5. Lf1-g2 d7-d6 6. 0-0 Pb8-c6 7. Pb1-c3 a7-a6 8. h2-h3 Ta8-b8 9. e2-e4 b7-b5 10. e4-e5 Pf6-d7 11. c4*b5 a6*b5 12. e5-e6 f7*e6 13. d4-d5 Pc6-b4 14. Pf3-g5 Pd7-c5 15. d5*e6 Lc8-b7 16. Lg2*b7 Tb8*b7 17. Lc1-e3 Pb4-d3 18. Dd1-g4 Pd3-e5 19. Dg4-e2 b5-b4 20. Pc3-d5 c7-c6 21. Pd5-f4 Dd8-a5 22. Ta1-c1 Tb7-b5 23. h3-h4 Lg7-f6 24. Le3-d4 Da5*a2 25. Tc1-a1 Da2-b3 26. Ld4*c5 Tb5*c5 27. Pg5-e4 Tc5-c2 28. Pe4*f6 Tf8*f6 29. Ta1-a8+ Kg8-g7 30. De2-a6 Tf6*f4 31. g3*f4 Pe5-f3+ [32. Kg1-h1 Pf3*h4 33. f2-f3 Tc2-h2+ 34. Kh1*h2 Db3*b2+ 35. Kh2-h3 Db2-g2+ 36. Kh3*h4 Dg2-h2+ 37. Kh4-g4 h7-h5+ 38. Kg4-g5 Dh2-g3 mat]

[p. 90]

Veelbelovend, maar niet sluitend.

III.

Wit: Agdestein, ELO: 2500

Zwart: Ostenstad, ELO: 2330

Gausdal 1985

1. d2-d4 c7-c5 2. d4-d5 d7-d6 3. e2-e4 Pg8-f6 4. Pb1-c3 g7-g6 5. Lc1-f4 Lf8-g7 6. Dd1-d2 0-0 7. 0-0-0 a7-a6 8. Lf4-h6 b7-b5 9. f2-f3 Dd8-a5 10. Kc1-b1 Pb8-d7 11. h2-h4 Ta8-b8 12. h4-h5 Pd7-e5 13. Lh6*g7 Kg8*g7 14. h5*g6 f7*g6 15. Kb1-a1 b5-b4 16. Pc3-b1 e7-e6 17. Dd2-h6+ Kg7-g8 18. Pg1-h3 e6*d5 19. Ph3-g5 Pe5-f7 20. Pg5*f7 Tf8*f7 21. g2-g4 b4-b3 22. c2*b3 Tb8*b3 23. g4-g5 Pf6-e8 24. Td1*d5 Tb3*b2 25. Ka1*b2 Tf7-b7+ 26. Kb2-c2 Da5*a2+ 27. Kc2-d3 Da2*b1+ 28. Kd3-e3 Db1-c1+ 29. Ke3-f2 Lc8-e6 30. Lf1*a6 Dc1-b2+ 31. Kf2-g3 Tb7-a7 32. La6-c4 Db2-c3 33. Td5*c5 Le6*c4 34. Tc5-c8 Dc3-e5+



35. f3-f4 De5-c3+ 36. Kg3-h4 Lc4-b5 37. Tc8*e8+ Lb5*e8 38. Th1-d1 Ta7-a3 39. Td1-h1 Dc3-g3 mat

G. Sosonko en P. van der Sterren (red), New in Chess; periodical analysis of current opening practice. Yearbook 1985A. Amsterdam 1985.

Dr. M. Euwe, AVRO wereldschaaktoernooi 1938. Amsterdam 1979.

A. Münninghoff, Max Euwe; biografie van een wereldkampioen. Amsterdam/Antwerpen 1976.

E. Endt, Herman Gorter documentatie 1864-1897. Amsterdam 1986.