Vooys. Jaargang 10

De zangberg en de Ajax-tribune

Nico Scheepmaker, De gedichten. Bezorgd door Ivo de Wijs. Uitgeverij Bert Bakker, f49,50 (69,50).

‘Een kruising tussen Lodeizen en Piet Paaltjens’, zo noemde recensent Paul Rodenko de debuterende dichter Nico Scheepmaker, in een bespreking van de bundel Poëtisch fietsen uit 1955.

Het was een tamelijk mild oordeel van Rodenko. En daarmee stond de criticus vrijwel alleen, want anderen reageerden negatief op Poëtisch fietsen. Men kon Scheepmakers speelse poëzie niet waarderen, en schrok van zijn grappen. In poëzie hoort zoiets nou eenmaal niet. De debutant trok zich de kritiek aan en begon aan een tweede bundel, De kip van Egypte. Ernst had in deze gedichten de overhand, ook al doet de olijke titel anders vermoeden.

Ivo de Wijs beschrijft in zijn inleiding van De gedichten, de door hem samengestelde bloemlezing uit Scheepmakers poëzie, hoe de tweede bundel in de pers ontvangen werd. ‘Nico S. slaagde met De kip van Egypte voor het diploma “Nederlands dichter”. Hij werd toegelaten tot de Zangberg, maar hij ontdekte dat hij eigenlijk liever op de Ajax-tribune zat.’ En in deze ene zin is Scheepmaker aardig getypeerd. Ik denk niet dat hij zich - wanneer hij nog zou hebben geleefd - door De Wijs tekortgedaan zou hebben gevoeld. En daar zou hij dan volkomen gelijk in gehad hebben.

Scheepmakers poëzie is licht van toon. Hij wilde zijn gedichten één van de gewone dingen laten zijn. Dat betekent ook: gewone woorden, gewone beelden, gewone onderwerpen. Maar achter de gewone dingen en achter de gewone woorden, dáár is het te halen. En dat geldt natuurlijk niet alleen voor de poëzie, maar voor alle gewone dingen. Magic is in simple things; in de vogels, bij voorbeeld. Het gedicht ‘Roodborstje’ begint met de regel ‘Soms tikt een gedicht op het raam’. De hele wereld is een gedicht. En dat is heel gewoon.

Betrekkelijke eenvoud, dus. Geen verzen over de taal in De gedichten, of over het dichtproces. Ben je gek; het gebruik van de taal is een vermakelijk spel. Literaire tradities worden gebruikt en geparodieerd. Bloem en Nijhoff worden in de latere Scheepmaker-poëzie om beurten (en tegelijk) helemaal of half geciteerd. In de vroege gedichten worden Hanlo en Kloos er nogal eens bijgehaald. Maar dan niet in halfverholen allusies, die op de trots van de geletterde inspelen, maar op een manier die op de lachspieren werkt.

Zo laat hij een journalist in extase uitroepen dat hij zo blij is met de overwinning, die hem immers ‘Kopij, kopij, o en voorgoed kopij’ levert. Dezelf-

[p. 55]

de regel - maar nu wel geheel volgens Bloem - komt terug in het gedicht ‘Sonnet’, waarin Nijhoff in het keurslijf van het sonnet wordt gepropt.

Hoe kan ik Nijhoff beter eren dan
door 't Kind en Ik in een sonnet te gieten?
De dichter van warande, tuin en suite
vindt ongetwijfeld dat zoiets wel kan.

Ook ik wil wel eens van de natuur genieten
en maak dan met mijn hengel, en passant,
een wak in 't kroos, en zie die jongeman
daar bezig op zijn lei met Nijhoffs mythe.
De woorden die hij schrijft zijn ook van mij
(u kent de naam), ik zeg het zonder schromen
omdat ik ze intussen wel kan dromen.

Maar wat is dat? Ik zie dat op de lei
mijn woorden worden uitgewist, goddome!
Voorbij, voorbij, o, en voorgoed voorbij!

Het aardigst vind ik Scheepmakers latere poëzie, die gekenmerkt wordt door een strakke versvorm en ritme. Juist door het ‘klassieke’ krijgen de gedichten iets speels, hoe paradoxaal dat misschien ook klinkt. De lezer kan de dichter zien spelen met zijn taal, met zijn cliché's, met zijn verwijzingen en aanhalingen. Dit spel resulteert in een volstrekt niet-pretentieuze poëzie die vaak humoristisch, soms flauw en gekunsteld is. Maar altijd straalt het besef van betrekkelijkheid prettig prominent van de verzen af. Een innemende bescheidenheid is de dichter Scheepmaker eigen. Een gedicht is de weergave van een gemoedstoestand van de dichter, of de verwoording van een ‘dichterlijke’ gedachte. En dat is toch eigenlijk maar heel betrekkelijk.

Heel expliciet komt dit besef tot uitdrukking in het gedicht lyriek, dat in de bundel Het rijmt, dat scheelt werd gepubliceerd.

Ik ben geen lyrische dichter die zich mengt
in het bestaan van heuvels en cypressen
of in een verre horizon die wenkt,
want dat heeft niet mijn eerste interesse.

Ik zie ze heus wel, als ik in Toscane
op weg ben naar Siena voor een krant:
die rijzige cipressen langs de lanen
die voeren naar een streng en statig pand,

en als ik dan opeens twee salamanders
al remmend voor mijn autobanden zie,
dan voel ik mij beslist een beetje anders
dan rijdend op het Weteringcircuit.

Maar toch is dát voor mij een randgebeuren
en dít de harde kern van mijn bestaan:
wie zal men nu weer het gevang in sleuren,
en hoe zal het vandaag met Ajax gaan?

En dat laatste spreekt mij wel aan. Want als we vandaag verliezen, dan is het voorbij, voorbij, o en voorgoed voorbij.

Sören Lerby