Vooys. Jaargang 9

[p. 34]

Trans

‘dan gaat hij als een beest te keer,
zwaait met messen, zweep en leer.
Overdag een beste, brave Frans,
's nachts laaiend aan de hemeltrans.’
Riet van Saksen. Uit: Gigantische stappen

Eindelijk de geschiedenis van het postmodernisme

Heer, 17-11-1967

Amice,

Ik heb voor dit epistel een motto, en dat motto luidt als volgt:

We kunnen het leven niet in 25 multiple-choice-vragen samenvatten. Voorwaar een waarheid als een koe, nietwaar? Maar vergis je niet: de mensheid is het er nog lang niet over eens.

Weglaten totdat de essentie overblijft. Charlie Chaplin duwde een kast vol kleren in een koffer, sloot het valies en knipte vervolgens met een schaar alles weg, wat nog uit het deksel puilde. Zo paste alles in de koffer, maar geen kledingstuk was nog heel.

Nu kan men tegenwerpen dat een trui zonder linker armsgat nog steeds in essentie een trui is, maar het kledingstuk verliest dan wel al zijn nut. En al zijn bekoorlijkheden.

Waartoe deze inleiding van licht populair-filosofische aard? Waarom Chaplin, waar ik ook Steiner had kunnen citeren? Of Du Perron?

Welnu, ik had zo gedacht maar postmodern te worden. Post-modern, hetgeen iets betekenen moet als: anything goes, naar het schijnt.

Het postmodernisme komt voort uit het feit dat de mens zichzelf voorbij is gehold. Zo. Het moet maar eens gezegd.

We krijgen de enorme hoeveelheid cultuur-informatie, die in de loop der eeuwen is aangegroeid, niet meer op een rijtje. Mensen verkondigen straffeloos filosofieën die al meer dan honderd jaar oud zijn en worden niet voor achterlijk uitgemaakt.

Filosofie heeft de peilloze verdwaalbaarheidsfactor van een zwembad aangenomen. If the river was whisky and I was adiving duck, I would dive to the bottom and never come up.

Nu kun je om dit alles treuren. Steiner. Schopenhauer. Geytenbeek. Maar je kunt de hele cultuur ook ongeordend op een hoop gooien. Iets echt nieuws verzinnen we toch niet meer. Aldus putten we uit een enorme berg oude cultuur. Besef van chronologie en historische causaliteit wordt overbodig.

Wie zichzelf ertoe zet iets zinnigs, iets reflecterends te zeggen over postmodernistische kunst moet zich terdege ervan bewust zijn dat hij tot een uitstervende soort behoort. Postmodernisme is juist ontstaan omdat nóch de kunstenaar, nóch de kunstliefhebber een helder overzicht heeft over de wereld- en cultuurgeschiedenis.

Postmodernisme betekent: vrede met chaos; vrede met niet-weten, niet-kennen.

Postmodernisme is een geloof. De nieuwe wereldorde.

Verenigde Staten & geloof.

Men gelooft in zichzelf en ketst het pathos af op een fijne God van warmte en geluk. Een levenshouding die men ook wel aantreft bij het meest twijfelachtige soort Duitse expressionisten. Op een rijtje.

Vage religiositeit, waarmee conventioneel-pathetische effecten worden nagestreefd.

Een metafysisch ingesteld geloof gaat ervan uit dat er een van ‘bovenaf’ opgelegde orde bestaat. Dat geloof ik niet. Voor mij is geloof synoniem voor: vrede hebben met onzekerheid. Geloof in een chaos die ontembaar is. Aardse bestrevingen zijn pogingen orde aan te brengen, on-aardse bestrevingen (geloofskwesties?) zijn pogingen de kwelling van het ontbrekende verband te vergeten.

Maar geloof mag geen uitvlucht voor verdwaalden, voor overrompelden zijn, maar een staat van filosofische volwassenheid.

Het is in het leven te doen om dingen die niet verklaarbaar zijn.

De wetenschap

brengt deze zaken in kaart. Van die zorg zijn we dus verlost. De wetenschap als rommelhok.

Het geloof

is er om het geloof te vernietigen.

[p. 35]

Wat wij plaatsen in een bezield verband, is zo bandeloos als een kapotte elastiek. Geloven is dát beseffen.

Ik verkondig u de homeopathie van het geloof.

Een enquêtebureau heeft misschien eens het bestaan gehad mij de volgende multiple-choice-vragen voor te leggen.

1.	Bent u gelovig? ○ nee: ga naar vraag 2 ○ ja: ga naar vraag 25
2.	Welke merken stofzuigerzakken kent u? ○ verschillende: ga naar vraag 3 ○ geen: einde enquete
25.	Bent u practiserend gelovig? ○ ja ○ nee

Mensen denken dat de wereld een aardappel is. Men leeft op een logica die kant noch wal raakt. Kant noch Plato. Sofismen vieren hoogtij.

Het eeuwige dogma, het basis-sofisme dat de mensheid tot het einde der dagen zal blijven vergezellen: ‘Jij bent anders dan ik. Ik ben goed, en aangezien jij anders bent dan ik, ben jij dus niet goed. Als jij óók goed was, dan zouden wij immers hetzelfde zijn. Nee nee: ik ben goed en jij bent dus fout.’

Logica is - na het buskruit - de meest misbruikte menselijke uitvinding. Geloof kan gevaarlijk zijn, en van alle soorten geloof is het geloof in de logica het gevaarlijkst.

Orde wordt beschouwd als een noodzakelijke levensvoorwaarde. Orde wordt door de logica verdedigd. De logica is gebaseerd op absolute gegevens, en is blind voor de subtiliteiten, die toch tot de onderscheidende kenmerken van al het menselijke behoren. Een quasi-wetenschappelijke schijn straalt er af van de statistiek die het gezag vormt. ‘Statistieken zijn cijfers die de meest afschuwelijke daden van de mensheid objectiveren’, zo las ik eens ergens. De ziel wordt geholpen door het onweerlegbare twee maal twee is vier. De alledaagsheid voedt de mens, die niets meer hoeft te verzinnen. De geordende werkelijkheid blijft eeuwig aan zijn uitgangspunten, aan zijn vunze logica beantwoorden. Wanneer de logica wordt verstoord, dan roept de mens: hou nou alsjebalieft de realiteit in het oog!

Wat nou, nieuwe wereldorde?

Maar amice, laat ik me nu eens persoonlijk tot jou richten. Want wat moet dat nou, zo'n brief zonder een enkel woord tot de lezer? Dan zou ik het goddomme ook gewoon in een middelgroot tijdschrift voor letterkunde kunnen zetten. Misschien dat ik dat trouwens toch wel doe. De wereld zit op eindelijk de geschiedenis van het postmodernisme te wachten.

Waartoe deze tirade tegen het klootjesvolk, amice? Waarom val ik jou lastig met mijn rancune? Het ging in den beginne toch gewoon over postmodernisme, toch? Een merkwaardig fenomeen. Het geloof is de kwestie waar het allemaal om draait. Eindelijk heeft de mens zijn veilige bekken weer teruggevonden. Maar nog weinigen willen zich er met ziel en zaligheid aan overgeven, zoals Frans - ‘laaiend aan de hemeltrans’, zoals men zich overgeven kan aan de drank. If the river was whisky and I was a diving duck, I would dive to the bottom and never come up.

Maar ja.

Lambert Geytenbeek

P.S.

En bedenk: zwelg, maar zwelg niet vuns.

De logica heeft haar gezicht verbrand. Leef naar de wetten die het leven zichzelf heeft opgelegd. Een oude boodschap in de literatuur, maar de wereld is er vooralsnog niet aan toe. Jij wel?

L.G.

Milaan, 22 april 1991

Beste Lambert,

In een ver verleden, toen ik nog in mijn knusse geboortestad Utrecht woonde, volgde ik eens het college ‘Interpretatietheorie’ bij Literatuurwetenschap. Nu dienen zoals bekend ALW-ers met gepaste argwaan bekeken te worden, meer verliefd als ze zijn op theorieën dan op literatuur. De mensen uit deze werkgroep stonden me evenwel aan en ook de docent bleek ‘van het goede soort’. Als inleidend praatje bij de college-reeks oreerde hij wat over zijn recente reis naar Egypte. Hij was daar te gast geweest op de universiteit van Caïro en had er gepraat met verschillende wetenschappers. Discussiërend over het ook in Egypte toenemende fundamentalisme merkte de docent op dat de houding van deze wetenschappers ten opzichte van het fundamentalisme tot zijn ongenoegen redelijk mild was. De academici hadden stellig kennis genomen vanhetpoststructuralistische ideeëngoed en wisten nu godzijdank dat elke interpretatie van een tekst (in dit geval de Koran) dezelfde twijfelachtige status heeft. Dé betekenis bestaat immers niet, is niet verankerd in de tekst? De docent legde de werkgroep uit wat fundamentalisme in wezen inhoudt: een kleine groep mensen (mannen) poogt zijn macht uit te breiden middels het gebruik van de Koran als politiek-ideologisch instrument. Bovendien is de fundamentalistische interpretatie van de Koran deels niet eens gebaseerd op de Koran-tekst. De fundamentalistische - negatieve - houding ten aanzien van vrouwen berust bij voorbeeld op een sterk eenzijdige nadruk op bepaalde passages uit deze tekst. Dit alles aanhorende, kon ik niet anders dan instemmen met de docents verwerping van het extreme relativisme dat de Egyptische academici tentoonspreiden. Dergelijk ‘anything goes’-gedrag kan ethisch gezien niet door de beugel, dunkt mij.

[p. 36]

Wanneer iemand in geestelijke zin capabel is demagogische tekstvervalsers de les te lezen, dan is dit toch de academicus, de intellectueel?

Sta mij toe enkele zinnen uit jouw epistel te citeren: ‘Wie zichzelf ertoe zet iets zinnigs, iets reflecterends te zeggen over postmodernistische kunst moet zich terdege ervan bewust zijn dat hij tot een uitstervende soort behoort. Postmodernisme is juist ontstaan omdat noch de kunstenaar, noch de kunstliefhebber een helder overzicht heeft over de wereld- en cultuurgeschiedenis. Postmodernisme is een geloof. De nieuwe wereldorde.’ Dit ‘geloof’ stel je in jouw brief tegenover andere, door jou verworpen geloven: in jezelf, in God en in de logica. Laat ik



benadrukken dat van een ongereserveerd geloof in mijzelf geen sprake kan zijn en mijn e.o.-lidmaatschap ook al lang verlopen is. Blijft over de door jouw verfoeide logica: ‘Orde wordt door de logica verdedigd. De logica is gebaseerd op absolute gegevens, en is blind voor de subtiliteiten, die toch tot de onderscheidende kenmerken van al het menselijke behoren.’ In de eerste plaats: ik vraag me af of ‘logica’ in strijd is met de ‘subtiliteiten’ die het menselijk ras kenmerken. In de tweede plaats: gesteld dat dit zo is, met welk ander (paarde)middel zouden wij anders de complexe werkelijkheid tegemoet kunnen treden. Met alogische of irrationele middelen, zoals bij voorbeeld onze dwaze, brallerige en in de oorlog bijna allemaal ‘fout’ zijnde Italiaanse futuristen? Even irrationeel, bezeten van een waanzinnige logica, waren de Nazi's bij het uitmoorden van alles wat niet arisch was. Weliswaar vergde het opzetten en het goed geolied houden van hun moordmachine mentale activiteiten die verre van ‘irrationeel’ genoemd moeten worden. Het fundament van hun logica was echter onovertroffen absurd en je weet, wanneer de premisse niet deugt dan kan je logisch redeneren wat je wilt, uiteindelijk staat je redenering zo stevig als een kaartenhuis. Vandaar, Lambert, de logica an sich wantrouwen is volgens mij klinkklare nonsens.

Misschien doe ik je onrecht, karikaturiseer ik jouw ideeën. Ik verwacht althans niet dat jij opteert voor de irrationaliteit, de totale chaos, het absolute niets. Wel denk ik dat jouw denkbeelden op een bepaalde manier uitgelegd implicaties hebben die ethisch gezien zeer verwerpelijk zijn. Tja, en het probleem van het epistel vond ik nu juist: hoe moet ik deze ideeën ‘concreet’ zien? Hebben ze ook betrekking op de hermeneutiek, zoals ik hier wel heb aangenomen?

Het kan dan ook best zijn dat ik tussen onze denkbeelden tegenstellingen heb gecreëerd die in wezen niet bestaan. Ook ik leef in een filosofisch ‘waste land’, waar twijfel de laatste zekerheid is. Twijfel is voor mij evenwel geen synoniem van innerlijke chaos, maar van een intellect dat wikkend en wegend zijn zekerheden bepaalt. Zekerheden, jawel, want je hebt mooi lullen, maar zonder je privé-zekerheidjes kom je er niet, - snijd je jezelf een oor af, word je lid van een of andere sekte of zet je een revolver tegen het machteloze hoofd.

Beste Lambert, misschien acht je mijn geloof in de ratio wel te optimistisch, niet passend in deze postmodemistisch versplinterde tijd. Maar waarop anders te vertrouwen? Wie het weet mag het zeggen.

Steiner? Schopenhauer? Geytenbeek?

M. van Basten

(voetballer/modernist)

P.S. Het kampioenschap is verloren, maar we blijven toch zo goed mogelijk voetballen.

[p. 37]

Utrecht, drie uur 's ochtends

Beste Lambert, Waarde M.,

Het eenvoudige feit dat u beiden discussieert en twijfelt, bewijst dat u niet gelooft in logica: iets wat zonder twijfel voor u als een grote opluchting zal komen. Logica is 0 of 1, if x then y (u legt dat beiden geduldig uit): er zijn precies twee standpunten met bewijsmateriaal waaraan niets af te doen is voor wie de terminologie beheerst. De mannen die de baas zijn over de taal, heersen en hebben gelijk, per definitie (hún definitie, namelijk). Daarin gelooft u niet. Maar daarover kunt u wél intellectueel reflecteren. En daarin schuilt uw zekerheid: dit is waarschijnlijk uw geloof, onverschillig of u (post?)modernist, filosoof of voetballer bent. Maar wanneer u beweert: ‘Wanneer iemand in geestelijke zin capabel is demagogische tekstvervalsers de les te lezen, dan is dit toch de academicus, de intellectueel?’ lijkt u te geloven in uw academische status. Waarde M., dat doe je me toch niet aan?

U denkt met woorden de fundamentalist te kunnen verslaan - iets dat wel eerder een schrijver slecht is bevallen.

Men kan zijn of haar zekerheid niet ontlenen aan dat waarin men gelooft. Bent u iemand die gelooft in de ‘God van mijn tante’? Die van huis, haard, evangelisme, e.o., voorwaardelijke liefde? Dan verwacht u bewijsmateriaal van Hem (‘Oh, lord, prove that you love me & buy the next round’ - maar dan zonder de ironie). Omdat men niet gelukkig is, twijfelt men. De devotie en hoop noemt men geloof: bedrog van het allerlaagste allooi. Doorzichtig, karikaturaal: grappig voor de intellectueel, voer voor de academicus.

Natuurlijk gelooft u niet in de drank, natuurlijk gelooft u niet in de ratio. Wie zich in een cultureel (en filosofisch) ‘wasteland’ weet, heeft op rationele wijze, met een fraaie verwijzing naar uitgerekend díe modernist die zich bekeerde tot het katholicisme, bekend dat hij niet in de ratio gelooft (maar wel in de formulering van zijn twijfel!). Ik acht het niet onmogelijk dat u de essentie van uw epistels niet helemaal begrijpt, maar laat me u verzekeren: het zijn beiden zonder twijfel geloofsbelijdenissen aan de blues.

De blues is al een jaar of honderd het toevluchtsoord voor de onzekeren, de verliezers. Daarvan wilde de wereld niet weten. Maar parallel aan de opkomst van het postmodernisme, werd de blues (en ik geloof nauwelijks dat ik dit woord gebruik) populair. Is het toeval? Neen:

Niemand gelooft zo weinig aan zichzelf als de blueszangeres (‘judge, your honour, send met to the “lectric chair”’). Daarin herkent de twijfelende zich: daaraan kan men geloven. De blues maakt kunst van catastrofe, de blues weet wat u voelt, de blues wil niet weten wat u denkt. Ik ben bang voor de blues.

Als er íemand is die met recht de eeuwig bedrogene genoemd kan worden, is het de blueszanger (‘& she's cheating in the next room’, ‘that man you were kissing last night, definitely was not me’, ‘It's not open to discussion anymore/she's out again tonight and I'm alone once more’), als er iemand is die nooit het laatste woord heeft, is het diezelfde blueszanger (‘Before you accuse me, take a look at yourself’), als er iemand is die steeds vergeefs zich probeert te verliezen, als er iemand is die altijd verliest, als er iemand is die nooit opgeeft, als er iemand is die uw geloof waard is... (But the river ain't no whisky & I'm no diving duck).

Ziet u dat we met de ware postmodernist te maken hebben? ‘Vrede met chaos; vrede met niet-weten, niet-kennen’ (Lambert), lijdzaam accepterend dat men niets begrijpt, dat men door de werkelijkheid (de cultuur, de nieuwe wereldorde, de logica, de Koran, de drank, door Steiner Schopenhauer, Geytenbeek en Van Basten) bedrogen wordt: een status van filosofische onafhankelijkheid, inderdaad ‘waar twijfel de enige zekerheid is’ (M.).

En zo presenteer ik, niet zonder trots, de samenvatting van het leven in niet meer dan vijftien multiple choice-vragen (waarlijk, wie had het bestaan hiervan voor waar kunnen houden?):

1.	Denkt u nu werkelijk, ook maar één moment, dat u ooit gelukkig wordt? ○ ja: ga naar vraag 2 ○ neen: ga naar vraag 15
2.	Kent u Bessie Smith? ○ ja: ga terug naar vraag 1 ○ neen: ga naar vraag 3
3.	Welke merken stofzuigerzakken kent u? ○ geen ○ verschillende
15.	Had u zelf nog iets te vragen? ○ ja ○ neen

Ik groet u, met overweldigende gevoelens van hoogachting voor filosofen, voetballers en modernisten.

Streetcar Willie