Vooys. Jaargang 9

[p. 2]

[Nummer 3]

Monumentjes van schrik die direct spreken
De poëzie van de Chinese dichteres Qiongliu
Sabine Funneman

‘Ik verorber mij en heb schik in het leven.’

Chinezen vinden de schokkende poëzie van Qiongliu vreemd. Wat schrijven Chinezen dan zoal? Wij kennen de moraliserende versjes en wijsheden in verjaardagsuitvoering. En exuberante pornografie in instructieve en schattige tekeningetjes van ingewikkelde standjes en vrolijke gezichtjes liggen altijd in de ramsj. Dat is de geïllustreerde vorm van de Chinese poëzie. ‘Echte’ gedichten danken hun aard aan Confucius en Tao, de Weg van Yin en Yang. Die oorsprong is wellicht de reden voor de betrekkelijke onbekendheid in Nederland. Qiongliu's poëzie taalt niet naar het moralisme van Confucius. Zijn haar gedichten daarom voor westerlingen verstaanbaar? Rein Bloem noemt het vreemde teksten. Ongewone gedichten. De ware dichteres, dus. Een verkenning.

De dichteres Qiongliu (1956) is geboren in Guangxi, een provincie in Zuid-China, waar de mensen een afwijkende taal en cultuur hebben. Ze behoort dus tot een minderheidsgroep. Guangxi is één van de autonome gebieden (met onder andere Tibet) in China. Op het eerste gezicht lijken de gedichten voor ons Europeanen ook ‘anders’. Toch is de zoektocht die Qiongliu onderneemt naar de wortels van de redeloze angst voor iedereen een schokkende belevenis. Het Chinese taoïsme, dat het spontane ritme van de menselijke natuur predikt en de wu-wei (op je rug liggen en naar de wolken kijken) en dat een anti-intellectualistisch karakter heeft, lijkt ten grondslag te liggen aan de poëzie van Qiongliu. Toch moet dat met aarzeling beweerd worden, omdat Tao in feite niets anders is dan de persoonlijke evocatie die in veel (westerse) lyriek ook te vinden is.

Qiongliu hielp met handen en voeten mee haar dichtwerkin het Nederlands te vertalen. Het resultaat is mooi. Twee reeksen en twee losse gedichten in De revisor (1989/1). Het zijn uitzonderlijk grillige en gruwelijke gedichten, maar ze zijn daardoor niet vreemd of ‘Chinees’ voor ons, zoals Rein Bloem in zijn inleiding suggereert.

ik steek vijf vingers op
en kies er één om af te hakken
voor mijn ontbijt

lunch en diner zijn eender geregeld
ik verorber mij en heb schik in het leven

(uit: ‘Leven’)

De gruwelschrik van de foltering van jezelf houdt niet op bij de eerste inval. Qiongliu spint de gedachte verder uit, waardoor de schok een plaats verovert en niet in de lucht blijft hangen. Het contrast tussen jezelf opeten en lol hebben in het leven is het resultaat van de begingedachte.

Het laconieke: ‘eender geregeld’ draagt datzelfde contrast met zich mee.

ik neem een kop thee en drink
het was een beker bloed
daar wordt mijn lijf lijkbleek
een slang van aorta naar servies

(uit: ‘De avond valt’)

[p. 3]

Qiongliu past hier weer dezelfde methode toe. Een schokkend beeld van een drank die bij het innemen iets anders blijkt te zijn, werkt ze uit tot een nauwkeuriger beeld, een nieuwe werkelijkheid. De slang van de hoofdslagader naar het theekopje lijkt net zoiets te zijn als de tuit van een theepot.

Dromen gaan diezelfde weg. Een bepaalde gedachte, herinnering, is het uitgangspunt voor een reeks vervormingen die een eigen droomlogica tot stand brengen. Pas als je een droom vertelt, blijken de wetten van de werkelijkheid heel anders te zijn. Qiongliu schrijft slappe-knieën-poëzie. De lauwwarme bloedlucht dampt van de gedichten. Ze verstaat de kunst onmiddellijk te raken. De gedichten blijken pas op het tweede gezicht moeilijk toegankelijk en weerbarstig. De beelden zijn lang niet altijd duidelijk. Wat betekent bij voorbeeld:

De nagels van de wind zijn volkomen doorzichtig
voor de twee hoeden van de rouw
is er geen tijd

Nauwkeurig lezen en associëren kan helpen. De snijdende wind over een kerkhof. Er is geen rust voor het verdriet om een dode, zoals de wind onzichtbaar, niet te beschouwen is. Een ijskoude wind zet haar nagel in je nek, maar is onzichtbaar, ongrijpbaar, ondoorgrondbaar. Maar doorzichtig is iets anders dan onzichtbaar. De snijdende wind is zo voelbaar dat ze er bijna zichtbaar van wordt. Doorzichtig is bijna zichtbaar. Het enjambement van de eerste regel naar de tweede en van de tweede naar de derde werkt zo, dat regel twee eigenlijk twee keer geschreven zou moeten zijn. Dat geeft het effect dat er twee beelden bijna over elkaar heen schuiven. Het gedicht gaat zo verder:

de rozen verdichten tot vocht
tegen de muur prangt zich de schaduw
een onafzienbare stroom
van neergeknielde pelgrims sabbelt aan de botten

(uit: ‘Dit gevoel’)

Het beeld van het kerkhof wordt uitgebreid tot een grote bijeenkomst, tocht van pelgrims. Opvallend is hierbij dat een stroom beweging suggereert. Maar de pelgrims knielen, sabbelen zelfs, dus niet even knielen, kruis slaan, en weer opstaan, nee, ze zitten daar rustig vergenoegd geknield aan die botten te lebberen. Zo lijkt het een film: de camera beweegt langs de rij pelgrims.

Kern

Tegenstrijdig en aantrekkelijk van de poëzie van Qiongliu is juist dat die direct spreekt en toch diep boort. Rein Bloem spreekt van harde kernen waarvan de dichteres de paradoxen zoekt, die ze niet oplost, maar meeneemt in alle gedaanteverwisselingen die de ik, de ander en ‘de middelaar’ ondergaan. De middelaar is volgens Bloem degene die er voor zorgt dat ik en jij in de gedichten niet in elkaar verloren gaan.

Harde kernen worden gekraakt in dromen. Mensen in de ingewanden van een dode rat, of wurgende handen, pelgrims die aan botten sabbelen, het zijn duidelijk nachtmerries. Beelden die rationeel niet eenvoudig te analyseren zijn, maar die elk dromend mens aanspreken.

Qiongliu laat de schrik niet onbeantwoord. Gruwel bij: ‘uit mijn pupillen kruipen negen padden’. Opluchting als volgt: ‘ze schieten het gekkenhuis in’. De geruststelling is niet genoeg. De zoektocht naar de wortels van de schrikbeelden is het dichten. Om die zoektocht te kunnen maken moet ze de beelden van de nachtmerrie voor waar aannemen en rustig afwachten wat er gebeurt.

hij schatert het uit
en diept een bloeddoorlopen schedel uit zijn borstkas
dat ben ik
de ogen diep bedroefd

(uit: ‘Leven’)

Hij lacht, ik ben verdrietig. Hij beschikt over mijn verminkte hoofd. Ik ben onderworpen aan zijn wil, hij bezit mij, in zijn borstkas.

De neiging om de ogen te sluiten als de tweede regel geklonken heeft? Voorstelbaar, maar, dan mis je wel de essentie van deze strofe. Het schrikbeeld blijkt geen werkelijkheid te zijn, maar alleen te bestaan in de fantasie van de ‘ik’.

Door te blijven kijken ontdekt Qiongliu de oorsprong van de bloederige beelden.

Primitief

Waarom spreken de gedichten meteen tot onze verbeelding? Komt dat omdat de binding met de oosterse filosofie, die de meesten van ons zo slecht

[p. 4]

verstaan, niet op de voorgrond treedt in haar gedichten, zelfs afwezig is?

In haar gedichten spreken mensen. Een ik, een jij en een soort toeschouwer, soms fungerend als tussenfiguur. Het zijn allen dromers, geliefden, rouwenden. Mensen die elkaar haten. Mensen die elkaar liefhebben, maar elkaar niet kunnen loslaten. Mensen die zichzelf haten.

Alle Chinezen ten spijt, laat Qiongliu zien dat dromen, schrikbeelden en redeloze angsten geen geografische beperking hebben.

Het primitieve, vrije taoïsme, dat zuivere zelfverwerkelijking nastreeft, dat vindt je wél in Qiongliu's individuele lyriek:

ze is het zat veinst hoofd omlaag van hogersferen ze moet nu gaan
weg door de deur grist haar kanvas hoed een hemd met fijne mazen mee
vliegensvlugge stappen vermalen de lucht die haar kuiten wil strelen
uit de fusten van haar ogen stroomt eindelijk de voorraad van jaren
blijf staan sta stil brult de achtervolger wanhopig

(uit: ‘Verzoeking’)

Niet alleen de vrije baan die de verborgen ik-figuur zich baant uit een bekneld bestaan, duidt op de zuivere zelfverwerkelijking. Het is meer de wijze van schrijven. Het lijkt een soort écriture automatique, dat het gebruik van leestekens niet duldt. Als je ‘Verzoeking’ leest is het alsof je bijna in het hoofd van de ‘ik’ zit. Vandaar ook: de ‘verborgen’ ik. Wie denkt er wel eens: ‘Ik ga maar eens naar de groenteboer, want de regen is opgehouden, dus dat kan nu wel. Ik pak mijn jas en ga. Zal ik de fiets pakken of zou het lekkerder zijn door de plassen te stappen?’ Zo zou het er in een ik-verhaal uitzien. Maar zo speelt het zich in werkelijkheid waarschijnlijk niet af in je hoofd. Meer zo: ‘Prei, uien, droog.... laarzen aan..... fiets? lopen?... paprika...’. En waarschijnlijk ben je dan niet eens een grote chaoot.

Die écriture automatique lijkt een soort bevrijding te zijn. Door te schrijven schudt de schrijfster een last van zich af. ‘Verzoeking’ lijkt die helende werking te hebben. De schrijfster duikt terug in haar gevoelens van het moment dat ze besloot weg te gaan. Ze schrijft die gevoelens direct op en schudt ze daarmee van zich af, op het droge papier, dat opvangt en bewaart wat de schrijfster niet langer kan dragen.

ik zoek jou
en vind alleen een blad papier

ik zoek hem
en vind alleen een boek

ik zoek mijzelf
en vind alleen een letter

iedereen zoekt Jou Mij Hem
en treft ze in de ingewanden van een dode rat