Vooys. Jaargang 9

[p. 145]

Geluk is fijn

Remco Campert, Gouden dagen. Een vertelling. De Bezige Bij. f 24,50.

Een regelmatig terugkerend literair-journalistiek verschijnsel is de scheldpartij op ‘de’ Nederlandse roman. Niet zelden maken deze scheldpartijen de indruk rechtstreekt vanuit het café opgetekend te zijn. Met veel misbaar wordt het verkondigd: de Nederlandse roman, dat is toch één pot nat. Zwaarmoedig gescharrel in de krochten van de eigen psyche, al dan niet door zelfbevlekkende pubers die gebukt gaan onder het juk van God en ouderlijk gezag, getob en gefemel over de strijd der sexen, gekanker, huiskamer, spruitjes. Steevast wordt deze kakafonie der pejoratieven gevolgd door de roep om meer straatrumoer, tijdgeest en vertelkunst.

Remco Campert laat zich al een oeuvre lang kennen als een tijdgeestig verteller. Zijn nieuwste boek heet Gouden dagen en heeft als ondertitel ‘een vertelling’. Het bevat de memoires, of - zoals hij het zelf liever noemt - een ‘onvolledige collectie levensogenblikken’ van een gelukkige man. De man, die in het boek anoniem blijft, steekt dat geluk bepaald niet onder stoelen of banken: ‘Slechts weinig mensen geloven je op je woord als je zegt dat je het leven ervaart als een staat van gedurig geluk. Hoe weet je wat geluk is als je het ongeluk niet kent, is de weerkerende vraag, waarop geen antwoord nodig is, tenzij het volgende: ik weet dat ik ademhaal en hoef daarvoor niet te weten wat stikken is.’

Het moet gezegd: dit soort bekentenissen lees je niet vaak in de Nederlandse literatuur. Direkt na deze bekentenis krijgt het verhaal een sprookjesachtige wending. In de wereld van de gelukkige man blijk je namelijk niet uit ouders geboren te worden, maar ontmoet je hen pas op latere leeftijd, of in het geheel niet. Van een opvoeding is dus geen sprake en daarmee vervalt gelijk een belangrijke bron van conflicten. Bovendien treft de memoiresschrijver het bijzonder met zijn ouders. Het zijn hartelijke mensen die erg rijk, belezen er bereisd zijn en die een meisje, Monique, geadopteerd hebben. De man weet bij hun eerste ontmoeting dat zij voor hem bestemd is. Hij gaat daarom bij hen wonen in de prachtige villa Eb en Vloed nabij Den Haag. Een waarachtig Arcadia achter de duinen.

Vóór de ontmoeting met zijn ouders is vooral zijn viendenkring een bron van geluk. In Amsterdam en in Parijs verkeert hij in vooruitstrevende kunstenaarsmilieus. Uit de context valt af te leiden dat deze milieus gesitueerd zijn kort voor, na en wellicht ook tijdens de Tweede Wereldoorlog. Maar het woord ‘oorlog’ valt niet en er wordt zelfs geen enkele keer op gezinspeeld.

De man is behalve gelukkig eveneens erg argeloos, om niet te zeggen onnozel. Dit beseft hij. Over zijn argeloosheid zegt

Remco Campert

hij: ‘toch een eigenschap die me al met al meer goed dan kwaad heeft gedaan.’ Door die onnozelheid raakt hij betrokken bij allerlei idiote ‘projecten’, zoals de bouw van een duizend meter hoge klok op het Drielandenpunt en de ontwikkeling van een laagvliegend ‘airship for two’. Ook al mislukken deze projecten allemaal, ze leveren in ieder geval leuke verhalen op, zegt hij. Ook de dood is in dit Arcadia weliswaar aanwezig, maar het is wel allemaal prettig geregeld. Op een gegeven moment nemen de ouders voorgoed afscheid. Ze voorvoelen dat hun leven ten einde is en ze vertrekken zonder bagage, voor hun laatste reis. De nacht van hun afscheid slapen Monique en de man voor het eerst samen.

[p. 146]

Sexualiteit is echter uit den boze in het verhaal. Sterker nog: zwangerschap wordt beschouwd als een ziekte, de vrucht is een abces dat verwijderd dient te worden...

Het is duidelijk: alle conflictstof ontbreekt in het leven van de man. Opvoeding, sex, dood, armoede, mislukking, eenzaamheid, liefdesverdriet: het bestaat niet of het ontgaat hem. Een ontwikkeling of groei, doorgaans het gevolg van conflicten, is bij hem ook niet te bespeuren. ‘Niet ieder mens is als ik zo gelukkig dat hij van zijn prille jeugd af is gezegend met en helder inzicht in de loop van zijn bestaan.’ De oudere man die hij is, wanneer hij zijn memoires schrijft, is precies dezelfde als de jonge in Amsterdam in Parijs. Zelfs de weemoed, een emotie die in de lijn van de verwachting ligt bij het beschrijven van voorgoed voorbije tijden, ontbreekt volkomen. Het motto van Gouden dagen luidt niet voor niets: ‘...happy things can only be spoken of in a happy way, without grieving because they have vanished...’ (Nabokov).

Als de hoofdpersonages in een boek gevrijwaard blijven van alle conflictsituaties, komt de nadruk automatisch volledig te liggen op het verhaal, de gebeurtenissen. Wat mij betreft valt Gouden dagen hier door de mand. De verrassing van het irreële is snel uitgewerkt. Wat dan overblijft is een handvol verhaaltjes. De gebeurtenissen die de argeloze memoiresschrijver boekstaaft zijn af en toe grappig, maar meestal flauw. Het verhaal over de energieke wereldhervormer Piet van Hengelo, die avonturen beleeft in ultralinkse theekransjes en die zijn principes bij het grof vuil zet om ze te vervangen door een kapitalistische levensstijl: dat kennen we nu wel. Ook wordt uitgebreid verslag gedaan van een door de man gefinancierde onderzoekstocht naar een stam in Afrika. Het betreft de stam van de Toeboeloes. De berg waarop de Toeboeloes leven heet de Oeloemba, het stamhoofd Noeboetoe, de gids Tsjoemboe, hun god Boeboe. Hier past een schouderophalen. Alleen verstokte Campert-fans (er zijn er veel, ze schijnen geen vlieg kwaad te doen) zullen dit soort verhalen waarderen.

Wat Campert in Gouden dagen gedaan heeft, is vrij uniek in onze literatuur. Maar de schaamteloze tentoonspreiding van zoveel geluk zal menig lezer (misschien ook wel die uit het café) doen snakken naar een vleugje lichaamsgeur (alleen al om de ‘bedwelmende ongeschondenheid van Monique's huid’ uit de neus te verdrijven), een snufje zwaarmoedigheid en een tobbe vol God.

‘Ik krijg wel eens de indruk dat veel mensen meer hechten aan ongeluk dan goed voor ze is’, schrijft de man. Zeker, in werkelijkheid zal hij wel gelijk hebben. Geluk is fijn, maar er in woorden getuigenis van afleggen levert in dit geval een oninteressant boek op.

Ten gunste van Campert redenerend, zou je kunen zeggen dat hij zijn lezers en spiegel voorhoudt: door ostentatief alle conflictsituaties weg te werken, toont hij de onbereikbaarheid van het geluk aan. Geen mens buiten het sprookje zal die conflictsituaties weten te ontlopen. Maar dat weten we natuurlijk al en ook dan blijft de conclusie dat het een oninteressant boek is.

De indruk moet niet gewekt worden dat Campert ‘grote’ literatuur pretendeert te schrijven. Ook zijn hoofdpersonage laat weten dat niet na te streven. Dan nog is Gouden dagen een magere vertelling, eventueel goed voor op het nachtkastje. De naam van de streek waarin de man zijn memoires schrijft, verklapt het al: de Geeluwe.

Michel Koot