Vooys. Jaargang 9

[p. 114]

Bezoek
Verhaal
Cyriel Van Rossum

XAVER bezat van nature te weinig schaamte om zichzelf in bedwang te houden, als hij langs een hoop aan de straatkant gezet huisraad kwam: Zonder aarzelingen hurkte hij neer en graaiend zocht hij naar bruikbare spullen. Zodoende leefde hij niet alleen zeer zuinig, maar ook haveloos, haveloos maar proper. Zijn leefwijze was evenwel het spiegelbeeld van zijn denkwijze. De gedachten die zijn hoofd meubileerden waren ongehavend, splinternieuw, sommige die van een genie; doch zij lagen zo slordig opgetast, scheefgezakt op elkaar steunend, dat ze nooit tot een eenduidige volgorde zouden kunnen worden geplaatst. Xaver wist dit wel van zichzelve en weet het aan erfelijk factoren. Zijn moeder noemde hem nochtans ‘helaas niet zo begaafd als je vader’.

Ook nu weer bescheen een feestelijk zonlicht een hoop afval en Xaver knielde vrolijk neer. ‘Vader in de Hemel, dat dit op mijn weg ligt, is genadig.’ Het verwonderde hem dat in deze onbewoonde straat, waar hij overigens nog nooit gescharreld had, huisraad aan de stoep stond. Zonder acht te slaan op de stapels bloempotten en tijdschriften, stootte zijn hand door tot de kern van de berg. Feilloos tastte hij in een ingezakte doos, waarvan hij met inspanning het deksel lichtte. Zonder weifeling duwde hij zijn hand in de doos. Hij voelde de inhoud en herkende deze als textiel. Voorzichtig trok hij aan een manchet. Het lichtgroene overhemd dat hij er uit trok, was van goede kwaliteit. Op de borstzak was een embleem genaaid. In een rode staande ovaal stonden groene letters. ‘Gawé-ko’, fluisterde Xaver traag. Het ovaal was horizontaal doorsneden door een vergeelde vogel in vlucht. De paarlemoeren knoopjes bleken bij inspektie alle ongebroken. ‘Erg mooi’, zei hij triomfantelijk. ‘Modebestendig en met een ridderorde’. Ik moet U bedanken, Vader, een erg mooi ding is het.

Thuis snoof hij hevig aan de stof. Zo had hij zijn vader zien doen, telkens wanneer hij iets in handen kreeg wat hij niet kende. Een frisse wasgoedlucht. ‘Dit hebt U voor mij weggelegd, neem ik aan?’ Snel trok hij zijn aanwinst aan en stelde zich op voor de spiegel. ‘Heel mooi’, sprak hij nadrukkelijk. Hij bracht zijn kaak wat naar voren en fronste zichzelf aan. ‘Wel ziehier moeder, de wederopstanding van je ...’ Hij boog zich voorover om lange tijd de punt van het linkerpand te bestuderen. Volledig verrot. ‘Aangevreten door vadertje tijd’, mompelde hij. De stof was er sleets. Xaver trok aan een paar rafeltjes, en stopte vervolgens het hemd resoluut in zijn broek. ‘Hemelse Vader,

[p. 115]

dat...’ Hij fronste opnieuw en schoof zijn onderkaak wat naar voren. Zo bleef hij minutenlang voor de spiegel staan.

2

DIE nacht sliep Xaver onrustig. Hij wentelde zich in zijn bed en vloekte zacht. Slapeloosheid had hem, sinds zijn moeder weduwe was, niet meer bezocht. ‘Vertel mij een verhaal’, zei hij hardop. ‘Daar waren eens twee varkens. Hun namen... waren... Hem en Ham.’ Veel verhalen die zijn vader heeft verteld herinner ik mij slechts tot de derde zin. Defekt geheugen dus. Xaver rolde zich weer op zijn rechterzijde en staarde het gevonden hemd aan, dat hij op een knaapje tegen het venster had gehangen. Vannacht droom ik van dit hemd omdat het zo mooi is. En omdat ik nog een naïef kind ben. Ik zal dromen dat het door de kamer gaat en gebaren maakt, met de mouwen. Kort hierop viel hij in een dromeloze slaap.

3

XAVER werd gewekt door fel zonlicht op zijn gezicht. Hij knipperde met zijn ogen en zag het hemd in silhouet. Boven de boord een explosie van wit licht. ‘Gaweko’, zei hij en stapte langzaam uit bed. Hij knielde voor het raam en drukte zijn gezicht tegen het glas, vouwde zijn handen. ‘Dat deze dag even plezierig moge verlopen als dat het U uitkomt. En dat ik goed zal luisteren naar Uw aanwijzingen. Ik tracht ook U te behoeden voor onheil daarboven. En de Heer God veel groeten van harte toegewenst.’ Deze laatste frase sprak hij met stemverheffing en zeer nadrukkelijk. Xaver begaf zich naar de douche. De spanning die hem gisteren had belet vlot in te slapen, was nog niet van hem geweken. Hij gevoelde zich als voor een examen waarvan de uitslag naar alle waarschijnlijkheid succesvol zal zijn.

Toen hij zich had aangekleed, liep hij naar de w.c. De grootste genoegens van een mens spelen zich af in bed, aan tafel en op de strontdoos. De mens hangt van vieze dingen aan elkaar. Zelfs ik, een vies schepseltje! ‘Weerzinwekkend.’ Hij trok de w.c.-deur open en deinsde in grote schrik achteruit. Tegenover hem in de deuropening stond een onbekende man. Hij was ongeveer even lang als hijzelf, maar smaller gebouwd. Het vriendelijke gezicht weerhield Xaver ervan in paniek weg te vluchten. De man begon aarzelend te spreken: ‘Neemt U mij niet kwalijk dat ik wat vroeg ben. Ik meende er goed aan te doen, hier even op U te wachten.’ Xaver staarde naar de linkerborst van de bezoeker. Ga-wé-ko. Deze man draagt exact hetzelfde hemd. Xaver rechtte zijn schouders en schraapte zijn keel. ‘Wie U ook wezen moge, U bent van harte welkom. Mag ik U wijzen op een verbijsterend toeval?’ Hij wees naar zijn eigen hemd en vervolgens naar dat tegenover hem. De man liet zijn kin op zijn borst vallen en sprak: ‘Dat U mij ontmoet met hetzelfde overhemd aan noemt U een verbijsterend toeval, en vele zouden dat met U doen.’ De man keek hem vanuit zijn ooghoeken aan. Enerzijds leek hij dit te doen uit verlegenheid, anderzijds scheen hij gehinderd door weifelachtigheid noch schroom om vrijuit te spreken.

‘In de Dokkenstraat heeft iemand een hoop vuil aan de straatkant gezet waarin zo'n groen overhemd. Het is de moeite waard eens zo'n berg na te zoeken op bruikbare en nuttige voorwerpen. Als ik U nu zeg dat ik,’ - de man nam een manchet tussen duim- en wijsvinger - ‘dit overhemd uit dezelfde hoop huisraad heb gevangen als U het uwe, zal U verbazing alleen maar groeien.’

Nu zag Xaver pas dat de man loenste. Telkens als hij hem met illegale blik had aangekeken, wendde hij zijn gezicht niet af, maar liet hij zijn hoofd eenvoudigweg voorover vallen. Het bungelde dan achteloos aan de ongewoon lange nek.

Een ganzenek! Niet wat je noemt ‘een schoonheid’.

‘U was toch ook bij die hoop in de Dokkenstraat gaan zoeken, is het niet?’

‘In dezelfde straat die U noemt, jawel, dezelfde straat... gisteren’, sprak Xaver onvast. Hij is een zeer verraderlijke bespieder. Een onbetrouwbare zonderling, zogezegd.

‘Dat heb ik U immers aangeraden...’

‘Wat precies aangeraden?’

‘Om in de Dokkenstraat in die hoop te gaan zoeken.’ De ogen loenste weer even in Xavers richting. Met zijn broekzakken vol klamme vingers ging Xaver opnieuw recht staan en hij klikte met zijn hakken. Een nerveuze wind deed afbreuk aan deze correctie.

‘Wanneer heeft U mij dan deze raad gegeven? Ik heb U nooit eerder ontmoet, is het wel?!’

‘Neen. Neen, nooit eerder’, zei de man haastig. ‘Luistert U, wordt nu niet boos. Ik wil U iets uitleggen. Ons gesprek raakt juist nu het doel van mijn bezoek.’

Met moeite hield Xaver zijn wrevel binnen.

[p. 116]

‘Ik wil heus niet boos zijn,’ zei hij, ‘maar U beweert dat U mij de raad gaf in de Dokkenstraat te gaan zoeken. Welnu, ik vraag U: wanneer gaf U mij de aanbeveling?’

‘Zojuist’, antwoorde de vreemdeling zonder talmen.

‘Zojuist?’

‘Zojuist... Zoëven... Daarnet... Zojuist’, prevelde de onbekende voorzichtig.

Waarom verdrijf ik deze onzinnige gans niet? Slechts een onverhoedse beweging van mijn voet en hij ligt kermend op de vloer, met zijn hals naar U, o Vader, gekeerd, die ik dan met gemak kan vertrappen. Hij gorgelt met verminkte stem om genade voor zijn lastige nonsens.

‘U zegt zojuist, ik hoorde U zeggen zojuist, is het niet? Zojuist gaf U mij die raad?’

‘Ik weet het, ik weet het,’ antwoorde de man, ‘voor U klinkt dat als zoude ik hebben gezegd: morgen, of: volgende week vrijdag, of: daags na uw zeventigste verjaardag, maar daar wilde ik U juist over inlichten!’

De vreemdeling had zijn vastberaden toon hervonden. Hij loenste Xaver enkele seconden beslist maar welwillend aan, waarna hij vervolgde.

‘Ik wilde U namelijk belangrijke vragen betreffende het Toeval en dergelijke dingen voorleggen.’

Zijn hoofd sloeg weer voorover. Slachtgans. Slachtgans!

‘Het toeval?’

Xaver probeerde zich te ontspannen en snoot zijn neus zo bedachtzaam, dat zijn snuiten de woorden van de man niet onverstaanbaar zouden beschadigen.

‘Laat ik U een voorbeeld geven.’

De man duwde zijn tong onder zijn bovenlip en snoof langzaam en zwaar, zodat zijn buik zich afzichtelijk spande.

‘Als U morgen twee liter koffie drinkt of bedorven vlees eet, zult U de nacht daarna niet wel in slaap kunnen geraken van de onpasselijkheid. Dat is zo duidelijk als het maar zijn kan, hè?’

‘Natuurlijk.’

‘Ander voorbeeld: als de wereld nu de andere kant op zou gaan draaien, dan zou deze dag...’ - de man keek even op zijn horloge - ‘...vier uur korter duren.’

‘Dat spreekt voor zich’, zei Xaver, zonder het gezegde werkelijk te bevatten.

‘Deze gebeurtenissen vat de mens samen in de termen “oorzaak” en “gevolg”. Vandaag dit, dus morgen dat, overmorgen dat, de dag daarna zus, en dus vervolgens zo; weer dit, weer dat...’

‘Ik begrijp waarover U het heeft ja!’ onderbrak Xaver hem geërgerd.

‘Goed goed goed, dat... dat... goed goed... neemt U mij niet kwalijk, maar ik wil alles zo duidelijk mogelijk weergeven. Probeert U mij te volgen.’

Zijn nek is niet dik, maar ook niet overdreven pezig en dun. Ik kan hem vanuit een sluwe hinderlaag zo in de nek aanvallen en bijten. Hij zou verbluft staan van zulk 'n doortastende manoeuvre en spoedig anders piepen. Met de grootst mogelijke moeite trachtte Xaver zijn eigen gedachten te becijferen; ze glipten nochtans allengs uit zijn hoofd weg. De aandacht voor de woorden van de man rees als een bal deeg in zijn schedel.

‘...worden de gebeurtenissen op handige wijze gerangschikt door enkel deze twee eenvoudige woorden, oorzaak en gevolg. Het zijn de rijgdraad en naald waarmee de dingen die zich aan ons voordoen aaneen worden gehecht.’

Xaver werd nu kalm en luisterde met hypnotische aandacht, zonder enig denkwerk te verrichten.

‘Vreemd is het echter, dat de mens...’ - de stem werd steeds nasaler en luider - ‘...die draad maar één kant op pleegt te trekken. Namelijk in de richting van de wijzers van de klok, in de richting waarin de uren, de dagen, de eeuwen zich voortplanten.’

Met een zacht gewiebel bracht de spreker zijn hoofd omhoog, zodat hij Xaver even kon aankijken. Zijn blik straalde, schijnbaar in een toestand van blijde verwachting. Wat moet je nu man? Ik weet niet wat je wilt! Xaver staarde naar zijn hals, roerloos en wit. Een zuiltje waarop een wachtend hoofd rustte. Hij had zojuist nog deze console ferm om willen stoten; thans gevoelde hij veeleer achting. De nek rees heilig op uit de kleren. Xavers mond zakte half open, zijn oogleden vielen bijna dicht.

‘H...hals’, prevelde hij tenslotte met falset.

‘U zei?’

‘Vervolg uw betoog, vervolg uw betoog.’

‘Ik zal ter zake komen. Ik stel mijn boodschap in de vorm van een vraag’

De man kuchte bescheiden.

‘Kan het niet zijn dat wat U heden doet, gevolgen heeft voor gisteren? Waarom zou het gevolg de oorzaak altijd moeten afwachten? Zou het niet evengoed kunnen zijn dat wat men nu doet, gevolgen heeft voor het verleden? Als U mij morgen niet uitnodigt, zal ik vandaag niet zijn gekomen.’ De stem schetterde nu vrijuit.

‘Als ik U vandaag niet had aangeraden te gaan zoeken tussen het vuil in de Dokkenstraat, had U gisteren dan wellicht dat hemd niet gevonden?

[p. 117]

Hij pauzeerde even, terwijl zijn hals in een peristaltische bedrijvigheid doorzwoegde. Ivoor, zijnde elpenbeen, zo wit. Erg mooi en kostbaar.

‘U noemt het toeval dat U mij zo gekleed ontmoet; ik zou het even goed logisch kunnen noemen dat ik U zo gekleed ontmoet.’

Het is een koningsnek en die wordt natuurlijk met albast vergeleken.

Hoewel Xaver zich uiterst helder in het hoofd voelde en niet werd gehinderd door een vloed van gedachten, had hij het betoog van de man niet kunnen volgen. Maar al diens woorden werden zonder mankeren opgeslagen in zijn geheugen.

‘Dit alles,’ hernam de man, ‘zou wonderlijke konsequenties kunnen hebben. Zo kan een mens bij voorbeeld zijn doel in het verleden stellen. Hij kan de oorzaak van een reeds voltrokken gebeurtenis afwachten. Veel van wat men toevalligheden pleegt te noemen, kan later worden verklaard uit nog op stapel staande oorzaken.’

Het hoofd van de orator bungelde twee keer heen en weer; hij leek uitgeput. Vervolgens richtte hij zijn gezicht naar Xaver en loenste hem aandachtig aan.

‘Ik wil U vragen over dit alles na te denken en alle argumenten tegen elkaar af te wegen.’

Hij maakte een beleefde hoofdknik. Zijn verlegenheid scheen weer teruggekeerd. De vreemdeling nam afscheid met een fragiele handdruk.

‘G...Ga...Gans’, stamelde Xaver.

Zijn klamme hand werd omsloten door de droge, warme hand van de koning. Deze vorst wordt ook wel ‘De Sneeuwgans’ genoemd. Dat ik dit meemaak is genadig.

De koning draaide zich om en liep voorzichtig de steile trap af. Xaver zag de hielen van zijn schoenen telkens weer opglimmen. Priesterschoenen! Zulke dragen priesters ook altijd.

‘Denk vooral niet te diep na over dit alles’, zei de man nog onderaan de trap. ‘Het is eenvoudiger dan het zich laat aanzien.’

Zijn hoofd wankelde nog even op zijn lange nek, terwijl hij de deur opende.

‘Gans, meneer Gans’, hakkelde Xaver.

De deur viel zonder geluid in het slot.

4

DE UREN na dit bezoek was Xaver rustiger dan de uren ervoor. Hij vroeg zich niet af wie de man nu eigenlijk geweest was, noch waarom hij gekomen was. Urenlang zat hij in een stoel en haalde zich de gehele uitzetting voor de geest. In verwarring gebracht door de uitzonderlijke redeneringen werd Xaver langzamerhand weer onrustiger; en toen de avond viel, vroeg hij zich af of dit alles zich werkelijk had afgespeeld.

Tien uur. ‘Vader, schaf mij raad.’ Xaver staarde naar zijn schoenen en stond op. Als die meneer Gans hier werkelijk aanwezig was geweest, dan zouden er nog sporen van moeten zijn. Op zijn knieën zocht hij de enkele vierkante meters af waarop zijn gast had gestaan en geschreden.

In zijn bed nam de onrust niet af. Een gevoel van heimwee naar de ontmoeting van afgelopen middag belette hem zich te ontspannen. De man is een vorst. En ik ben zijn tedere pleegzoon.

Toen het buiten één sloeg, ging Xaver op de dekens liggen en zei op luide toon: ‘Zó zit dat dus in melkaar!’ Hij zuchtte een paar keer diep en liet zijn handen aan weerskanten van zijn bed vallen. Hij grijnsde en zuchtte andermaal.

‘Als U mij morgen niet uitnodigt... zal ik vandaag niet gekomen zijn...’ In deze zin ligt de oplossing besloten! Als ik morgen een afspraak met hem maak, is alles vandaag geen hersenschim meer. Langzaam zakte hij weg in een diepe slaap. Buiten stond de maan aan een goddeloze hemel.

5

DONDERDAGOCHTEND werd Xaver altijd gewekt door de vuilniswagen. Hij stond vlug op en deed zijn gebruikelijke gebed. Alles wat hij van nu af aan deed, leek in het teken te staan van de ontmoeting daags tevoren. Iedere daad die hij stelde, hoe klein en onbetekenend ook - zoals het kammen van zijn haar - zag Xaver ingesloten door het verleden en de toekomst.

Als ik nu mijn kostbare hemd in brand steek, zal dit dan konsequenties voor gisterenmiddag hebben? Of voor eergisteren? Zal ik gisteren fatsoenlijk voor de dag zijn gekomen, als ik nu mijn haar bijzonder net kam? Onberispelijke scheiding...

Xaver raakte in een sensationele onzekerheid omtrent alles.

Toen hij aangekleed was, begaf hij zich direkt naar de huiskamer, opende onderweg de w.c.-deur en ging naast de telefoon zitten. Angstig bladerde hij door het telefoonboek. ‘Gans, Gans, Gans.’ Zijn vinger hield stil bij ‘Gans... 332786.’ Zonder adres of voorletters. Het bloed joeg door zijn

[p. 118]

lichaam. Hij schreef snel een kladje.

Met nerveuze slikbewegingen wachtte hij na het draaien de tonen af.

‘Gans’, klonk een vrouwestem.

‘Goedeochtend, goedemorgen met Xaver Hagen. Ik zou graag spreken met meneer Gans?’

‘Meneer Gans is er op



dit moment niet.’

‘Ik wilde graag een afspraak met hem maken, bij mij thuis, Ladosstraat 83, voor woensdag 13 september.’

‘Ja, dat kan.’

‘Begrijpt U dit?’

‘Jawel, woensdag 13 september, noteer ik.’

‘Woensdag jongstleden dus?’ Een ingehouden boer vulde zijn mond met maagzuur.

‘Ja.’

‘Dankuwel mevrouw, dankuwel...’

‘Tot uw dienst.’

‘Woensdag jongstleden.’ Behoedzaam legde hij op. Met ingehouden blijdschap beende hij naar de keuken. Alles is in orde. Alles klopt als een bus. De man is hier gisteren geweest. Niks hersenschim, vlees en bloed. Vlééés! ‘Vader, grote dank voor deze raad. En hoeden af voor den Here’, zong hij terwijl hij enkele danspassen deed.

‘Daar kan wel een tractatie van af’, mompelde Xaver en hij opende de keukenkast. Ik zal sterke, zeer sterke koffie zetten, dat is te zeggen koken. En een sigaret mogen roken.

Toen hij rokend en drinkend in zijn stoel zat, kwam er weer een vloed van gedachten opzetten. Als de theorie zou kloppen - en deze voorwaarde was zojuist vervuld - dan krijgt alles wat men doet een nieuwe betekenis.

‘Dus vandaag lijken dingen nog onverklaarbaar, morgen kan zich de oorzaak openbaren.’ Of pas over een jaar, danwel nóg later.

Omgekeerd kan ik zaken in het verleden van een oorzaak of reden voorzien, danwel ze ongedaan maken.’ Vooralsnog! Ik moet die kennis natuurlijk uitbuiten. Ik zal mijn leven, voor zover dit achter mij ligt, naar believen kunnen wijzigen.

Verbluft zat Xaver minutenlang voor zich uit te kijken. Het liefst zou hij voor altijd zó willen blijven zitten, zonder nog ooit iets te doen.

‘Het zou mij niet slecht uitkomen, wanneer de tijd nu zou blijven steken en geen seconde meer zou groeien’, sprak hij na lange tijd en hij schrok van zijn eigen stem. De vliegen in de vensterbank zoemden half bewusteloos onsamenhangende patronen.

En toen Xaver 's avonds naar bed ging, had hij niets anders gedaan dan zitten staren.

6

DEZE nacht was nog onrustiger dan de nacht tevoren. Zonder ook maar een moment te sluimeren lag Xaver doelloos in bed. Zijn hersens rekenden hem van alles voor. Het onverklaarbare is morgen duidelijk, of later. Vader in den Hemel, wat vang ik aan met deze wijsheid? Schaf mij raad, schaf mij raad! Man trek je plan! ‘Man, trek je plan, vent!’ Een oprisping liet maagzuur door zijn mond spoelen. Hij vloekte langdurig.

Aan de zwarte hemel hingen roze wolken.

De volgende ochtend brak vroeg aan met een klepperend raam. Xaver wilde zijn bed niet uit vooraleer hij zijn dag gepland had en een centraal en evenwichtig doel had gevonden. Een week geleden nog leefde hij in een zelfbevestigend bestaan van aaneengeschakelde daden en feitjes. ‘Vader, dat deze dag even plezierig en nuttig moge verlopen als dat het U uitkomt. En dat ik ook een genie zal zijn. En de Heer God veel groeten van harte toegewenst.’ Met tegenzin stapte hij uit bed.

‘Deze broekriem is zijn gewicht in goud waard’, zei Xaver terwijl hij een oude bruinlederen broekriem voor de spiegel hield. Daarom heb ik hem lange tijd niet durven dragen; maar nu is de tijd

[p. 119]

daar. ‘Gordt, Koning Sire, het schootsvel om.’ De wijs waarop hij dit zong, hoorde eigenlijk niet bij de tekst. Verbeten zong hij: ‘Wat dondert 't, wat dondert 't, wat dondert 't?’ Onderwijl reeg hij de riem omzichtig door de lussen van zijn broek. Hij ging vervolgens recht staan voor de spiegel. ‘Neen, dat kan veel beter; ik draag hem op mijn hemd.’ De rafelige punt werd zodoende wel zichtbaar. Meneertje, dat is een teken van strijdbaarheid en moed. Met de duimen achter de riem poseerde hij enkele seconden. ‘Mooi’, zei hij zacht. Vader, ik draag hem anders, en dat is natuurlijk mijn goed recht.

Xaver voelde zich door deze ceremonie enigszins op zijn gemak gesteld.

7

DE VOLGENDE dagen vulde Xaver met binnenzitten. Op gezette tijden zwol de vloed van invallen en vragen aan tot reusachtige omvang. Dan lag hij weerloos in zijn stoel of op de grond. Soms zelfs ging hij tijdens het douchen enkele minuten op de granieten vloer liggen.

De overige tijd, wanneer hij zijn hoofd niet pijnigde met de hem geboden theorieën, besteedde hij aan eenvoudig huishoudelijk werk dat niet te veel van zijn concentratie vergde. Alles wat hij deed vervulde hem met twijfelen of Gans nu een man of een vrouw was geweest. Gans durfde hij niet meer te bellen, bang het telefoonnummer niet meer aan te zullen treffen in het telefoonboek. Zijn verlangen naar de zachtaardige vreemdeling was groot.

8

EEN WEEK na het gebeurde schoot Xaver 's nachts wakker van een korte droom. Hij was een jaar of acht, maar dacht als een volwassene. Zijn moeder kwam naar buiten terwijl hij in de achtertuin van het ouderlijke huis aan het spelen was met een schep.

‘Dit is de hoogste berg van Nederland’, zei hij tegen zijn vader, en hij wees met zijn schep naar een hoopje zand dat hij zoëven zelf had opgeworpen. ‘En in de wereld’, voegde hij er aan toe en hij richtte zijn blik naar zijn moeder. Zij keek hem onthutst aan en vroeg: ‘Tegen wie praat je toch alsmaar?’

‘Tegen Pa-pi.’

‘Dat kan toch niet jongen’, antwoordde ze.

Hiervan schrok Xaver wakker. ‘Neen, dat kan niet moeder, dat kan natuurlijk niet’, zei hij luid terwijl hij onder de dekens naar de riem tastte. ‘Dat kan helemaal niet.’

Bijzonderheden over de dood van haar man had zijn moeder hem nooit verteld, en alle relicten waren uit huis gebannen. Behalve de riem. Die had hij op zolder gevonden in een kast. Later, toen Xaver ouder was, werd hem verteld dat er helemaal niets te vertellen was, omdat het met duisterheid was omgeven.

‘Kijk, je vader wilde 's morgens gewoon niet meer opstaan. Zo is-tie blijven liggen. Hij weigerde op te staan. Hij is blijven liggen, voor altijd’, had een oom hem eens gezegd, ‘Meer weet ik niet, en niemand niet.’ Xaver draaide zich op zijn rug en klakte enkele malen met de tong, floot zacht één lange toon, en sprak: ‘Waarom wilde U niet meer opstaan, vader?’ Zijn stem was onvast. ‘Was U te moe?’

Om drie uur werd hij opnieuw wakker. Met afwezige blik keek hij naar het venster. De maansikkel was erg mooi. Een paar pluizige wolken eronder. Met een slag viel er een woord in zijn hoofd: oorzaak! Het zweet brak Xaver uit. Hij begon amechtig te ademen en stond op. Gezeten op de rand van zijn bed voelde hij zich opgelucht en zeer opgewonden tegelijk. Het is mij geopenbaard.

‘Ik wacht af, ik wacht af’, zei hij en ging langzaam liggen.

9

DAGEN gingen voorbij. Dagen waarin Xaver geduldig wachtte. Hij ging alleen voor het noodzakelijkste de deur uit. In afwisselend leegte en chaos wachtte hij. Niet zelden wilde hij de telefoon pakken en het nummer van Gans draaien en smeken: zal de oorzaak zich spoedig voltrekken? Waar dan? Wanneer dan? Hoe zal vaders dood worden veroorzaakt? Hoe lang moet ik nog wachten tot de oorzaak geschiedt en mij wordt geopenbaard?

De drang om te weten groeide hem zozeer boven het hoofd, dat hij die zaterdagmiddag, op weg naar de bakker, een nieuwe inval kreeg. Een inval die hem akelig verraste. Hij bleef staan en keek strak naar de stoeprand. Ik kan wel jaren wachten. Misschien weet ik het pas over twintig jaar. Misschien voltrekt het zich pas na mijn dood. Dan sterf ik onwetend. Dat zal mij niet mogen overkomen. Dat zal mij niet gebeuren! ‘Ho ho! Dat gaat niet door, dat zal mij niet gebeuren!’ riep hij op

[p. 120]

bezwerende toon. Een gearmd paar liep in een grote boog om hem heen.

Ik zelf, ik zelf, ik zelf, ik zelf! Ik zelf, de oorzaak. Dus getuige en oorzaak tegelijk. Hij lachte opgetogen en luid. Vader in den Hemel, dank voor deze raad. Ik zal niet onwetend tot U komen. Ik zal voor een oorzaak zorgen. Zèlf!

Gejaagd liep hij door.

10

HET WAS warm weer. Overal uit de ramen hingen mensen. Xaver liep radeloos op straat en riep als een venter: ‘Hallo hier, ik ben een vadermoordenaar!’ Maar niemand scheen hem te kunnen verstaan. In de verte liep een man, zonder zich van Xaver te verwijderen. Xaver herkende het silhouet meteen. ‘Gans!’ schreeuwde hij en begon te hollen. ‘Vuile Gans!’ De man keek niet om. ‘Ik zal je slachten, Gans!’ Met een klap op zijn hoofd kwam Xaver tot stilstand tegen de rug van de man. ‘Je hebt me aangezet tot moord! Medeplichtig! Medeplichtig!’ Hij rukte met beide handen de witte nek van Gans heen en weer. ‘Oorzaak en gevolg! Oorzaak en gevolg?! Gevolg en oorzaak! En omgekeerd, en omgekeerd, en andersom!! Had dan je bek gehouden!’ Door een waas zag hij het schokkende hoofd in zijn handen glimlachen. Hij liet het los alsof hij er zich aan brandde. Sidderend stond hij tegenover Gans. De man begon vriendelijk te spreken.

‘Nooit heb ik gezegd dat deze begrippen omkeerbaar zijn. Ik heb U er alleen toe aangezet hierover na te denken. Een intelligent mens als U moet toch de onmogelijkheid van een dergelijke theorie inzien...’ Hij liet zijn hoofd op zijn borst vallen. Het hoofd spatte in een prachtig wit licht uiteen.

Dit licht wekte Xaver. Beduusd knipperde hij met zijn ogen tegen het daglicht en wierp de dekens van zich af. Het was erg mooi weer. Met zijn rechtervoet opende hij vanuit het bed het raam. De frisse ochtendlucht stroomde naar binnen, in de verte luidde een klok.

‘Voor U, Vader, luiden de feestklokken, en voor mij, Uw zoon, en voor onze lieve keizer, wiens nek...’

Xaver zag de rust die van hem uitging neerdalen op alles wat zich in de kamer bevond. De stoelen, de vensterbank, de wekker. De secondewijzer van de wekker tikte zacht.

‘En de klokken blijven luiden, en zolang ze luiden, hoef ik niet op te staan.’

Hij streelde met zijn warme handen over zijn hemd en schoof ze onder de riem. De klokken luidden, de wekker tikte langzamer. De secondewijzer remde in zijn vaart tot stilstand. De klokken luidden.

‘En de Heer God... ook... veel... groeten... van harte... toegewenst...’

De klokken luidden.

Het bovenstaande verhaal kon in Vooys opgenomen worden dankzij een samenwerking tussen de redacties van Vooys en het literaire tijdschrift Breuk. (Redactie Breuk, Warande 180, 3705 ZN Zeist).