Vooys. Jaargang 9

[p. 27]

Na de muur
Berlin, 14-08-90

Al weer geruime tijd geleden belandde op mijn overbeladen bureau - wat wilt U: de tijden zijn vol van veranderingen en onzekerheden - een briefbericht van U, waarin U meedeelde dat zich binnen de redactie van Uw beroemd en literair spraakmakend tijdschrift wijzigingen hadden voltrokken met betrekking tot eind- en hoofdredacteurschap(pen). Het zweet stond mij op hoofd en in handen tot ik de verlossende alinea las: ‘De redactie beschouwt het als een voorrecht een tekstschrijver te hebben in de stad die de laatste tijd het toneel is geweest van zulke wereldschokkende veranderingen. Wij willen u dan ook uitnodigen voor nog vier columns “bij” te “tekenen” om ons in jaargang 9 opnieuw op luchtige wijze te informeren overallerlei ontwikkelingen en gebeurtenissen in Berlijn, op politiek en literair terrein.’ Mijn god, saved by the bell, dacht ik direkt: ik mag verder schrijven. Maar dat ‘op luchtige wijze’, - wordt dat niet een probleem?

Gelukkig trof ik op die dag in mijn dagblad Der Tagesspiegel een bericht aan, dat op zeer ernstige, want gerechtelijke wijze al iets over de Duitse omgangsvormen ‘klarstellt’: honden mogen niet langer dan tien minuten achtereen bellen. Op Nederlandse naambordjes op studentenhuizen heb ik maximaal ‘3× bellen’ aangetroffen. Nu voelde ik mij altijd al gehinderd door dat bellen op de meest onmogelijke tijden door andere Duitsers. Mijn telefoonnummer is dan ook half geheim. Maar naar ik nu begrepen heb, is voor acht uur 's morgens, tussen etenstijd (men luncht hier niet: men eet hier tussen de middag), en na zeven uur 's avonds het bellen sowieso bij wet verboden. Welk een periode van rust ga ik tegemoet. Wellicht denkt U, geachte redactie Vooys, dat ik nu enigszins ‘spinne’, dan wel ‘rotiere’. Ach, ik voeg U het besluit van het Obergelandesgericht Hamm bij, - een germanisme (dit laatste in taalgebruik dan), maar ik woon immers toch in Germania?

Hund darf zehn Minuten bellen
Hannover (AP). Hundegebell vom Nachbargrundstück muß nach einem Urteil des Oberlandesgericht Hamm nur dann geduldet werden, wenn es nicht länger als zehn Minuten an einem Stück und nicht länger als 30 Minuten täglich zu hören ist. Eine unwesentliche Beeinträchtigung von Anliegern durch das Bellen von Hunden müsse dagegen hingenommen werden, entschieden die Richter nach einer von der Industriegewerkschaft Chemie-Papier-Keramik in Hannover veröffentlichten Mitteilung. Hundegebell vor acht Uhr morgens müsse vom Halter allerdings ebenso abgestellt werden, wie zwischen 13 und 15 Uhr mittags und nach 19 Uhr, erklärten die Richter. (Aktenzeichen: Oberlandesgericht Hamm - 22 U 249/89).

Met de politiek heb ik soms ook nog wel eens iets te maken. Laatst moest ik geruime tijd wachten op een doorverbinding op een S-Bahn station. Plotseling viel mij op: vele mensen trokken hun schoenen uit, masseerden hun voeten, deden dan hun schoenen weer aan. Merkwaardig gebeuren. Ach nee, dat waren allemaal Oostmensen, die nieuwe westerse schoenen gekocht hadden. Eindelijk schoenen. Ik bedoel, een voetbedekking die niet uit een inferieur soort plastic-leder was gemaakt, maar schoenen, - van leder en mooi. Uit het Westen. Maar het liep nog niet soepel en comfortabel. De symboliek loopt werkelijk op straat. Het is literatuur in haar meest wrange genre: werkelijkheid.

Maar U vraagt me ook over politiek te schrijven, ‘op luchtige wijze’. Ach, de ‘Währungsunion’ van Kohl op 1 juli: de wisseling tussen Oost en West van ‘één’ op ‘één’, het overleg van de ‘twee’ plus ‘vier’: Kohl moet de tel zijn kwijt geraakt. Dat is komisch, - dat is tragisch. Wat ooit DDR heette stuikt ineen. Dat is terecht, want het

[p. 28]

was een misdadig regiem. Misdadig letterlijk. Ik vind ook dat (sommige van) die oude gekken moeten hangen, maar niet onder de Brandenburger Tor. Dat zou men in Irak doen, Dat doet men daar. Maar wij, Europeanen (en plotseling behoren mensen uit de DDR tot die groep), vertegenwoordigen een vorm van beschaving waarin men dat soort dingen niet doet. Maar wat doet men, wat doen wij dan? Die veertig jaar DDR met een STASI, die mensen voor hun leven ongelukkig heeft gemaakt, dat was, ach dat was een vergissing en nu gaan we gewoon verder, alsof er niets gebeurd is...?

Geachte Vooys-redactie, het spijt me dat dit geen column in de gebruikelijke zin geworden is. Misschien kan ik zo een column wel helemaal nooit meer schrijven. Ik leef inmiddels in een ander land, waar ieder nieuws van heden morgen al weer oud nieuws is. U vroeg mij ook berichten over ‘literaire ontwikkelingen’. Ik kan U er slechts één geven, - een persoonlijk bericht: ik heb Dresden bezocht.

Zoals U weet heb ik indirekt over Dresden geschreven, toen ik schreef over Mulisch' roman Het stenen bruidsbed. Ik vind die roman nog steeds een van zijn indrukwekkendste, omdat hij daarin de grenzen van de lust tot vernietiging verkent, bij zijn romanpersonage Norman Corinth, maar ook bij zichzelf, - bij de schrijver Harry Mulisch. In het afgelopen semester heb ik deze roman met studenten, hier in Berlijn, besproken. Hun reacties op juist deze visie op erotiek en vernietiging vond ik soms adembenemend. Dresden behoort tot hun geschiedenis, het bombardement tot de onze, - de geschiedenis van de overwinnaars. De roman stelt ten opzichte van de vraag ‘goed’ of ‘kwaad’ slechts andere, volgende vragen, geen antwoorden. U moet mij op mijn woord geloven, - het waren de spannendste colleges die ik hier in Berlijn gegeven heb.

Toen ben ik zelf naar Dresden gegaan, om te zien waar het gebeurd is. Ik heb die stad gezien, nog steeds verwoest (daarvoor was het DDR-regiem wel een garantie), met enkele restauratiewerken in het oude centrum: het indrukwekkende Zwinger, de kathedraal, de opera. Maar daar, in de diepte, lag ook de Elbe, zo vredig als een rivier van koelte, waarin de bewoners van Dresden zich stortten toen Norman Corinth nog eenmaal daar overheen vloog; schietend, moordend. Ik zat op een terras aan de oever van de Elbe en dronk een Coca Cola (het was immers na de Währungsunion) en ik dacht: ... Nee, ik dacht eigenlijk helemaal niets. Ik dacht: ‘Ik heb dorst’. Maar ik zat wel ongeveer op die plaats, van waaruit Ludwig, de pensionhouder in Het stenen bruidsbed, de vernietiging van Dresden had aanschouwd.

Geachte Vooys-redactie, is dit bericht ‘luchtig’ genoeg? Om aan deze impressie nog enige (literaire) samenhang te verlenen: ik stel U voor: wij ‘bellen’ nog over de volgende column.

FRANS DE ROVER