De Vlaamsche Kunstbode. Jaargang 9

[p. 310]

Multatuli in Amerika beoordeeld.

Door eenen onzer Antwerpsche kunstvrienden werd ons onlangs een nummer gestuurd van een te Buenos-Ayres verschijnend Duitsch dagblad, getiteld Die Heimat, waarin een nog al uitgebreid artikel voorkomt over een' der beroemdste Nederlandsche schrijvers van onzen tijd, - over Multatuli.

Daar het onzen lezers gewis niet onverschillig wezen kan, te vernemen wat men in de nieuwe wereld over den genialen schepper van ‘Max Havelaar’ schrijft, deelen wij hieronder het bedoeld artikel mede, waarvan de titel: ‘Ein Apostel der Menschen-Rechte ùnterdrückter Volkssttämme’ reeds genoegzaam aanduidt, van wèlk standpunt Multatuli door de Heimat wordt beoordeeld:

Voor een korte reeks van jaren verscheen in Holland een boek, welk een weergaloozen ophef maakte.

‘Max Havelaar’ luidde de titel van eene in vreemdsoortigen maar aantrekkelijken stijl geschrevene politische novelle, waarvan de uitsluitelijke strekking de ontvoogding der 40 miljoenen Hollandsche staatsonderdanen op den Maleischen Archipel geldt.

De schrijver van het boek had zich van het pseudoniem Multatuli bediend, om daarmêe aan te duiden dat hij veel geleden en verduurd heeft voor de verwezentlijking van zijn philantropisch streven, doch zijn wezentlijke naam werd weldra bekend, en na weinige dagen wist men reeds dat hij Douwes Dekker heette, een gewezen ambtenaar in de Oostindische coloniën van Holland.

De indruk dien het werk teweegbracht was zelfs van menigvuldigen aard:

Verlegenheid in het kabinet des Konings en in het departement der Colonieregeering, verrassing onder het volk en opschudding onder de zich bekampende conservatieve en liberale partijen, welke laatste den schrijver voor zich poogde te winnen.

Douwes Dekker verklaarde echter dat hij geene andere partij behoorde als diegene welke als eenige banier de gelijkheidsrechten der menschheid verheffen zou.

Zijn boek had den sluier opgeheven, die de onderdrukking en onmenschelijke behandeling der inboorlingen, en de uitbuiting derzelve door het Hollandsche gouvernement, verborgen hield.

[p. 311]

Wie met de staatkundige verhoudingen van Holland eenigermate vertrouwd is, zal lichtelijk begrijpen dat de ‘Max Havelaar’ eene krijgsverklaring was voor alle partijen, want geene van hen heeft in haar Programma de gelijkstelling der inboorlingen van Indië met de overige staatsburgerij van het moederland geschreven.

Allen stemmen daarin overeen, uit den arbeid der Maleiers zooveel winst mogelijk voor zich en voor het vaderland te persen, zonder daarbij ook maar om 't even wèlk moralisch princiep in aanmerking te nemen.

Dekker's boek was gevaarlijk voor allen, en het gemeenschappelijk belang eischte dat het onschadelijk werd gemaakt. Een tegenbewijs was echter gansch onmogelijk, en dadelijk greep men dan naar een ander middel: men poogde het boek dood te zwijgen en den schrijver te lasteren.

Doch de gedrukte waarheid is in de XIX^de eeuw niet zoo gemakkelijk te vernietigen, en zoo hielpen dan ook alle uit te denken middelen volstrekt niets tot bereiking van dat doel.

Douwes Dekker had niet het inzicht gehad zijn schrijverstalent te laten zien; hij had reeds den gerijpten mannenleeftijd bereikt eer zijn boek verscheen, en niet om roem in te oogsten maar enkel en alleen om aan de onderjukte en geknechte volkstammen Indiën's de vrijheid te verschaffen, schreef hij den Max Havelaar, welke de laatste poging zijn zou om tot het doel van zijn edelmoedig streven te geraken.

Dekker was 19 jaren in dienst der Hollandsche regeering in de coloniën werkzaam geweest, en nadat hij verscheidene posten in Java, Sumatra en Celebes had bekleed, had hij zich eindelijk tot eersten ambtenaar van het departement Lebak weten te verheffen. In deze laatste betrekking beproefde hij het gruwzaam uitzuigingstelsel der ongelukkige Javanen tegen te werken; maar te vergeefs.

Om niet in een ambt te verblijven, waarvan de uitoefening met zijn geweten en zijne grondbeginselen in strijd was, vroeg en bekwam hij zijn ontslag.

Arm en hulpeloos verliet hij Indië; in den dienst der Hollandsche regeering vergrijsd stevende hij naar het vaderland terug.

Hier wendde hij zich tot den Koning, tot de Ministers, tot de Kamers, altoos met het doel die miljoenen hollandsche onderdanen aan gene zijde der zee hunne natuurrechten te verschaffen; doch immer te vergeefs.

Vier jaren leefde deze humaniteits-apostel in de allerkommerlijkste armoede tot hij zijn beroemd boek in het licht gaf.

Van den indruk dien het teweegbracht hebben wij reeds gewag gemaakt; maanden lang sprak men in Holland van niets anders dan van deze nieuwe litterarische verschijning.

De schilderingen van schier ongelooflijke feiten werden door velen als

[p. 312]

de vrucht eener vindingrijke fantazie beschouwd, zoodat de auteur zich tot de verklaring verplicht zag, dat hij enkel de werkelijkheid getrouw beschreven had, wat hij dikwijls in zijne latere schriften herhaalde en ook bewees.

Eene wederlegging zijner beweringen heeft niemand ondernomen, zelfs niet wanneer hij in op het Internationaal Congres tot bevordering der Sociale Wetenschappen, dat voor eenige jaren in Amsterdam werd gehouden, in eene medeslepende redevoering zijne tegenstanders daartoe uitdaagde.

Dekker had de waarheid op den kop getroffen, en daardoor zijne tegensprekers in de grootste verlegenheid gebracht, die nog vermeerd derd werd toen de beroemde kenner van Oostersche talen, Dr. Veth, professor aan de Leidsche Universiteit, opentlijk verklaarde dat Dekker niet alleen niets overdreven, doch de werkelijkheid nog met te zachte kleuren afgeschilderd had.

De buitengewone bijval, die aan het boek ten deele viel, veranderde nogtans niet den stoffelijk treurigen toestand des schrijvers zooals men zulks wel had mogen verwachten. Voor het grootste deel der vrucht van zijnen arbeid werd Dekker namelijk bedrogen, en wel door eenen Hollandschen letterkundige met name Van Lennep, die, nadat hij het manuscript gelezen had, zich aanbood eenen uitgever daarvoor te zoeken, en den toestand van Dekker gegrond erkennend, hem 600 gulden voorschoot. Het boek verscheen kort daarop, en alhoewel de daar vastgestelde handelsprijs buitengewoon hoog was, zoo werd toch de eerste uitgave in betrekkelijk korten tijd uitgeput.

Dekker reklameerde zijn eigendomsrecht, doch Van Lennep antwoordde dat het boek slechts hèm en den uitgever uitsluitelijk toebehoorde.

Kort daarop verscheen ook eene Engelsche uitgave van den Max Havelaar, vertaald door eenen landgenoot van Dekker den heer A. Nahuys.

Ofschoon de eerste oplage der Hollandsche uitgave zeer snel was uitgeput, zoo verliepen er toch vele jaren voor eene tweede verscheen, en men schreef dit toe aan de omstandigheid dat Van Lennep door de regeering zou omgekocht geworden zijn om den herdruk te verhinderen.

Eerst nadat deze man door den dood was heengeroepen, kwam het boek in drie ras op elkaar volgende uitgaven weder op de markt.

De latere schriften van Douwes Dekker, waarvan de bijzonderste zijn: Ideën (6 Bd.) Vrije Arbeid, ‘Minnebrieven’, ‘Miljoenen-Studiën’ en ‘Vorstenschool’, hebben allen een buitengewonen bijval gevonden en eenige van hen eene talrijke oplage beleefd. Bijna al zijne schriften zijn van satyrisch-kritischen aard. Hij geeselt daarin de gebreken die zijn vaderland en deszelfs colonie in den wijderen zin der menschheid in 't algemeen aankleven.

[p. 313]

Aan alle vakken der menschelijke wetenschap wijdt hij zijne opmerkzaamheid en behandelt met diepe scherpzinnigheid de vragen van den dag op elk gebied der maatschappij. Dekker is een der weinige schrijvers, die nooit vermoeiend arbeiden; men ziet het zijnen werken aan dat elke regel die uit zijne pen vloeit veelmaal doordacht is.

Tegenwoordig verblijft deze schrijver, - stellig de grootste van den tegenwoordigen tijd in Holland - te Wiesbaden, en voedt daar het ontwerp eenige zijner werken in 't Duitsch te vertalen, en zooals wij vernemen, bevindt zich reeds een gedeelte dezer vertaling onder de pers.

C.