De Vlaamsche Kunstbode. Jaargang 9

[p. 67]

Uit het leven van P.P. Rubens.
- Fragmenten uit eene te Gent gehouden Volksvoordracht. -

(Vervolg.)

Inderdaad, eenige dagen later bevond zich de jonge Rubens als leerling op het atelier van den landschapschilder Tobias Verhaeght, van waar hij, na een betrekkelijk korten leertijd, in dat van Adam van Noort overging. Hoeft het wel gezegd dat onze held zich in die kunstenaarswereld, oneindig beter ‘in zijn element’ gevoelde dan in al den glans der Hofwereld? Alhoewel de elegante page natuurlijk ook in de salons der Gravin de la Laing een goed figuur maakte, toch beviel hem bij haar die toestand van vergulde slavernij niet, en te midden van al de pracht dier aristokratische omgeving, bleef zijn hart steeds werk- en volksgezind. - ‘Arbeid adelt!’ was en bleef zijne leus.

Rubens derde en voornaamste meester was Otto Van Veen (Otto Venius), die een zevental jaren in Italië had doorgebracht. Deze beroemde Vlaamsche schilder bezat een sympathiek karakter, en vatte weldra voor den jongen Rubens eene bijzondere genegenheid op. Meester en leerling gingen met elkander om, nagenoeg als vader en zoon.

En hoezeer de veelbegaafde Peter Pauwel in zijne geliefkoosde kunst voortgang deed, moge blijken uit het volgende: Toen weinige jaren later de Aartshertogen Albrecht en Isabella Otto Venius tot hunnen Hofschilder hadden benoemd, toen werd Rubens hun door den meester als diens beste leerling voorgesteld.

Deze doorluchtige personages waren evenzeer met Rubens' geest- en lichaamshoedanigheden als met zijn veelbelovend talent ingenomen. En als zij vernamen, dat hij van plan was eerlang naar Italië te vertrekken, toen gaven zij hem aanbevelingsbrieven meê, aan Italiaansche vorstenhuizen gericht.

[p. 68]

Op dat tijdstip (in 1600) had de jonge Rubens reeds een aantal vrij merkwaardige schilderijen gemaakt. Zijn talent had hij reeds tot eene zekere rijpheid gebracht, zoodat hij zonder gevaar zijn eigenen Vlaamschen stempel te verliezen, zich gerust in den vreemde mocht gaan volvormen.

Rubens verlangen naar Italië was dus geen blinde, onverstandige ijver, zooals bij sommige jonge uitwijkende artisten, die reeds willen uitvliegen vóór zij vleugelen hebben, 't is te zeggen voor ze zich in hun eigen land als nationaal kunstenaar eigenaardig hebben ontwikkeld. Niet om zich te vormen, maar wel om zich te volvormen dient een artist naar den vreemde te gaan. - ‘Goethe,’ zoo zegt een der beroemdste Duitsche schrijvers van onzen tijd, ‘Goethe had lang reeds zijne bladeren over Duitschen aard en Duitsche kunst geschreven, Goethe, was lang reeds een meester van Duitschen aard en Duitsche kunst, als hij naar Italië ging. Zóó mocht hij dan, onder de pijnboomen van den lusthof der Villa-Borghesa, gerust voortdichten aan zijnen Faust, en terugkeeren, beladen met de overvloedigste schatten zijner waarnemingen van het land en de menschen, en van dàtgene wat de menschen sedert jaarduizenden onder dien schoonen hemel hebben voortgebracht, - en toch bleef Goethe in den diepsten grond zijner kunstenaarsziel dezelfde die hij was.’

Rubens, de drie-en-twintigjarige kunstenaar, ging dus ook naar Italië vertrekken. Zijn schoone droom zou zich verwezentlijken: hij zou het land van Michel Angelo bezoeken.

Nadat hij afscheid had genomen van zijnen uitmuntenden meester, en nog eens hartelijk zijne goede moeder vaarwel had gekust, begaf hij zich op reis.

De eerste stad waar hij zich ophield was Venetië. Hij kwam daar in kennis met eenen hoveling van prins Vincent van Gonzaga, hertog van Mantua, en nadat hij in de Venetiaansche kunstgalerijen de meesterwerken der beroemste colo risten: Titiaan, Paul Veronese, Bellini, Michel Angelo, Tintoretto, en anderen vlijtig had bestudeerd, vertrok hij met den prins naar het hof van Mantua, waar hij aan den hertog werd voorgesteld. Deze laatste vatte voor den zoo beminne-

[p. 69]

lijken als talentvollen Vlaming eene innige sympathie op, waaraan zich de levendigste belangstelling in Rubens' toekomst paarde. Trouwens, onze Rubens werd door hertog Vincent tot hofschilder benoemd en met het opzicht over diens kunstverzamelingen gelast.

Het verkeer met allerlei beroemdheden op het gebied van literatuur en kunst, alsook zijn vertrouwelijke omgang met den hertog, bleven niet zonder invloed. Dit strekte om den kring van 's jongelings kennissen nog meer en meer uit te breiden, waarbij hij tevens ook nog veel wereld- en menschenkennis opdeed. Rubens werd alzoo wat men noemen mag ‘een geleerd man.’ - Ook hebben wij voortaan met een, kunstenaar als diplomaat, en met een' diplomaat als kunstenaar te doen.

_**_*

Het doel zijner eerste diplomatische zending had echter niet veel met de kunst gemeens. Rubens werd namelijk door den hertog van Mantua gelast, aan Philips III, koning van Spanje, eenige rijke geschenken te overhandigen, waartoe o.a. eene prachtige Staatskoets met even prachtig zesgespan, alsook eenige schilderijen behoorden.

Met eerbewijzen en geschenken overladen, keerde onze Rubens in 1604 uit Spanje naar Italië terug. Opvolgentlijk hield hij zich op in Mantua, in Milaan, in Florencië, in Bologna, in Venetië; maar vooral in Rome...

Doch een treurig bericht uit Antwerpen deed hem op staanden voet het schoone Italië verlaten: zijne moeder lag gevaarlijk ziek. Helaas! met hoeveel spoed de bedroefde Rubens de lange terugreis ook had afgelegd, toch kwam hij telaat in Antwerpen aan, toch mocht hij de duurbare niet meer in leven wederzien. Bij zijne aankomst was zijne verdienstelijke moeder overleden (1608). - Al wie weet hoe innig Maria Pypelinckx door hare kinderen werd vereerd en bemind, die zal den hartverscheurenden toestand begrijpen, waarin Rubens zich bij zijn terugkeer in Antwerpen bevond. Die toestand herinnert ons aan dien, welken Ledeganck zoo hart-

[p. 70]

roerend in zijne elegie ‘Het graf mijner moeder’ heeft geschetst, door de volgende waarlijk uit de ziel gevloeide verzen:

‘Op vleuglen van de vrees is de afstand doorgevlogen:
- “Is 't waarheid zieltoogt zij?” - “Ach broeder, 't is te laat!”
....................
Ik knielde voor de spond, waar 't dierbre stof op rustte,
En 'k trachtte te vergeefs te bidden met den geest.
Oh! toen ik voor het laatst haar 't koude voorhoofd kuste,
Wat ware in dezen kus te sterven zoet geweest!...’

Gedurende drie maanden sloot Rubens zich in de eenzaamheid der St-Michiels-abdij op, waar zijne geliefde moeder was begraven en hij richtte haar een grafmonument op.

Na dit tijdstip van diepgevoelden rouw, wilde de Vlaamsche meester - hoe innig hij ook zijn Vlaanderen lief had - nog eens naar het verlokkende vaderland van Michel Angelo terug; doch de aartshertogen Albrecht en Isabelle wilden hem niet zoo spoedig weêr laten uitwijken. Rubens werd aan het Hof genoodigd en tot officiëelen Hofschilder aangesteld. Nogtans vroeg en bekwam hij oorlof, om, in plaats van de woelige Hofstad, liever zijne geboortestad, het rustige Antwerpen te bewonen. - En, al had hij thans van zijn nieuw vertrek naar het Zuiden afgezien, de man ondervond weldra dat ook in ‘'t kille Noorden’ het geluk te vinden is. Hij vond het namelijk in zijn huwelijk met Isabella Brandt, dochter van een Antwerpschen magistraat en schoonzuster van zijn' broeder Philips.

De bekende historieschrijver Alfred Michiels, wiens werken over Rubens, hoezeer ook met talent geschreven, zeker niet van onnauwkeurigheden vrij te pleiten zijn, noemt Elisabeth Brandt ‘une flamande assez lourde’. Op wèlke bewijzen die te Parijs verfranschte Vlaming - dezelfde die sommige onzer oude Vlaamsche kunstenaars zoo graag als dronkaards of slempers voorstelt! - dat misprijzend oordeel over Rubens' echtgenote staaft, is en blijft een raadsel. De waarheid is, dat Elisabeth, integendeel, eene schoone en ook als geest niet onbegaafde vrouw was, die ons overigens doorhaar man zelven

[p. 71]

aldus werd voorgesteld in de groep, welke Rubens voor de kapel zijner familie in de St-Jacobskerk heeft geschilderd.

Kort na zijn huwelijk kocht Rubens te Antwerpen - in de straat die tegenwoordig zijnen naam draagt - een huis met grooten tuin, dat hij naar eigen plannen, tot een soort van kunstpaleis liet verbouwen. Hij voegde er eene groote rotonde bij, voor de schilder- en andere kunststukken, die hij uit Italië had meêgebracht, alsook een ruim en flink ingericht atelier. Dáár is het dat de geniale meester zijne uitstekendste werken heeft vervaardigd; dáár is het dat hij zijne later zoo beroemd gewordene Schilderschool heeft gesticht.

(Wordt voortgezet.)

A.J. Cosyn.