De Vlaamsche Kunstbode. Jaargang 8

[p. 316]

Brieven uit Zuid-Nederland.

I.

Dixmude, Juni 1878.

Na het verslag dat ik den lezers van de Vlaamsche Kunstbode heb meêgedeeld over het gedenkwaardig Jubelfeest, dat alhier op 30 Mei jl. in de rederijkkamer ‘Heden yet, Morghen niet’ plaats greep, blijft mij nog de taak over, hun een beknopt overzicht te geven van Dixmude's werkzaamheden op Vlaamsch kunstgebied, gedurende het afgeloopen seizoen 1877-78. - Onze maatschappij ‘de Ware Van Duyse's vrienden’ heeft gedurende de drie wintermaanden December, Januari en Februari, wekelijksche zittingen gehouden, waarop nuttige en tevens aangename lezingen plaats grepen. Doorgaans brachten wij daar recht heerlijke avondstonden door; jammer dat wij er niet telkens een grooter getal taalvrienden aantroffen! Onze oproep aan de zangminnaren, om de lezingen met Vlaamsche zangstukken op te luisteren, heeft niet volkomen aan onze verwachting beantwoord. Bestaat er dan waarlijk gebrek aan Vlaamsche liederen, of... gebrek aan zangers, die hunne moedertaal door hun talent wenschen te verheerlijken? - De waarheid is dat de Vlaamsche zang, helaas, nog al te weinig wordt beoefend. Ook in de verspreiding van het Vlaamsche lied ligt een behoedmiddel tegen verbastering van volkskarakter, eigen aard en eigen zeden.

De Ware Van Duyse's richtten dit jaar twee openbare volksvoordrachten in, beide door een muzikaal gedeelte opgeluisterd. De eerste conferencie had plaats op 23 December 1877. De voordrachtgever was de heer Is. Lescouwier, natuurkundige te Bixschoten. Spreker handelde over het Nut der Donderschermen. Niet alleen de voordracht zelve, maar evenzeer de praktische proefnemingen vielen in den smaak van het talrijk publiek. In de conferencie-zaal had de heer Lescouwier een soort van huisje geplaatst, voorzien van eene naald met afleidingsdraad, die hij elektriseerde. Boven het huisje bevond zich eene met elektriciteit beladene kunstmatige onweerswolk, welke in aanraking gebracht met het huisje, den aanschouwer bewees dat er voor gebouwen, die door een in goede voorwaarden geplaatsten bliksemafleider beschermd zijn, geen gevaar bestaat. Nog andere praktische oefeningen met elektriseertuigen werden vervolgens gedaan, en de heer Lescouwier gaf verder nog onderricht over den Telefoon, eene belangwekkende actualiteit. In eene bijzondere zitting deed hij ons door proefnemingen dezen zoo nuttigen toestel kennen, welke de menschen in staat stelt op groote afstanden met elkander te spreken. Deze voordracht genoot een wèlverdienden bijval.

[p. 317]

Evenzoo de tweede voordracht (21 April 1878) gehouden door den heer Hoofdopsteller van de Vlaamsche Kunstbode, eerelid der Ware Van Duyse's vrienden. Het onderwerp was: De maatschappelyke invloed van Tooneel- en Letterkunde. De heer Cosyn bewees dat dààr waar het zedenbederf in de letterkunde sluipt, het volk ook lijdt aan zedelijk verval. Spreker nam als uitgangspunt zijner stelling de hedendaagsche fransche roman- en tooneelliteratuur. Is het niet te bejammeren dat een talent als Alexander Dumas fils, - die stellig tot de eerste tooneelschrijvers onzer eeuw behoort - de zedelijke roeping van de dramatische kunst zoozeer uit het oog verliest? Met al de plastische kracht, waartoe zijn reusachtig talent vatbaar is, brengt Dumas op de meest cynieke wijze dingen en toestanden op 't tooneel, welke een dichter, die zich zelven en zijn publiek eerbiedigt, ter nauwernood zou durven aanduiden! - Was de voordrachtgever streng en onverbiddelijk jegens mannen welke aan zulke exploiteering der menschelijke hartstochten hunne pen leenen, met des te meer vooringenomenheid prees hij dezulken die hunnen invloed tot beschaving en verzedelijking van het volk gebruiken. En ook in Frankrijk zijn gelukkiglijk nog dergelijke mannen te vinden. Jammer maar dat ze niet wat talrijker zijn!

De volksbibliotheken met goede en nuttige werken verrijken, dit zij het doel van ons aller streven. - De spreker wiens voordracht herhaaldemaal luidruchtig werd toegejuicht, eindigde met eene hulde aan Vlaanderens hoofddicheres, mevr. Van Ackere-Doolaeghe, die den Dixmuudschen volksgeest eene zoo gunstige richting geeft. Zij is de ziel van instellingen, als daar zijn de ‘Ware Van Duyse's vrienden’ en de oude rederijkkamer ‘Nu, morgen niet!’ welke beiden zeer veel tot bevordering der geestesontwikkeling bijdragen. Dixmude's burgerij begrijpt en waardeert de edelmoedige pogingen van die twee machtige volksinstellingen. Ten bewijze hiervan strekke de steeds toenemende bijval, dien in het afgeloopen dienstjaar 1877-78 de Volksboekerij der ‘Ware Van Duyse's vrienden’ heeft behaald, ten bewijze ook de geestdrift welke op elke onzer concert-voordrachten en tooneelvertooningen zoo ongedwongen heerscht.

Om te sluiten, nu ook een woord over die Tooneelvertooningen. Onze rhetorika ‘Nu, morgen niet,’ bracht dit jaar ten tooneele de volgen de stukken: ‘de genaamde P...,’ blijspel met zang in één bedrijf, door Sleeckx; ‘het Strijkijzer,’ tooneelspel in 5 bedrijven, door P. Geiregat; ‘De zenuwen van Madam,’ blijspel met zang in één bedrijf, door J. Dodd. De jonge tooneelisten van genoemde maatschappij, onder de kundige leiding hunner bestuurders, de heeren Feys-Kesteloot en Emiel Woest, voerden met veel samenhang die tooneelstukken op. Het talrijk publiek dat zijne aanmoedigende ondersteuning verleende, door deze vertooningen bij te wonen, kon hier een werkelijken vooruitgang in de kunst bestatigen.

A.T.D.

[p. 318]

II.

Kortrijk, Mei 1878.

Geachte Vriend,

Er wordt te dezer stede voortdurend veel gesproken over Van Dyck's prachttafereel ‘De oprichting van het kruis,’ waarover ik reeds, in mijn laatsten brief in de Vlaamsche Kunstbode, een woordje heb gerept.

Zoo het schijnt, zou men er toch eindelijk op bedacht zijn, dat kunststuk aan het onderzoek van deskundigen te onderwerpen, en het noodige te doen om de beroemde schilderij tegen ergere beschadiging te behoeden. Zóó laten wij ons althans gezeggen. - 't Is ook hoogtijd; - doch beter laat dan nooit!

Sedert het onderhavige pronkstuk onzer Vlaamsche schilderschool alhier veler aandacht getroffen heeft, willen zich sommige liefhebbers het genoegen niet ontzeggen, dienaangaande eenige opzoekingen te doen.

In het verdienstelijk werk ‘La chapelle des comtes de Flandre’ door den heer kanunnik F. Van de Putte, vinden wij dat ‘De oprichting van het kruis’ betaald werd door een zekeren heer Rogier Braeye van Kortrijk.

Betrekkelijk dezelfde schilderij vertelde mij een vriend onlangs de volgende anekdote, die naar mijn inzien belangrijk genoeg is, om den kunstminnenden lezers van den Bode te worden medegedeeld:

Het is niemand onbekend dat na de Fransche overweldiging der verleden eeuw, meest al de kunstschatten, waarmeê het roemrijk voorgeslacht onzen geboortengrond begiftigd had, uit museüms en tempels gestolen werden, om daarmeê de muren van den Parijsche Louvre te versieren.

- Aan dien roof onzer kunstwerken door de fransche overheerschers herinnert De Geyter in zijne Rubenscantate. Tot hen die, na onze Vlaamsche kunstpaleizen te hebben geplunderd, met tergenden overmoed over Vlaanderen's val juichten, zegt de dichter met echt vaderlandsche fierheid:

‘ô Dwingelanden!

Als van de wereldkaart met uw bebloede handen

Gij Vlaandren af dorst vagen, waart ge ontzind:

Dan straalde u van de wanden,

Dan straalde u van gewelven,

In uw paleizen zelven

Nog Vlaandren's glorie blind!’ -

De roofzuchtige zuiderlingen grepen, - zooals men wel denken kan - het beste eerst. ‘De afdoening van het kruis’ van Antwerpen en ‘De

[p. 319]

oprichting van het kruis van Kortrijk hadden zij dan ook al dadelijk beet.

Hier dient gezegd dat dit laatste tafereel opzettelijk geschilderd werd voor eene plaats tusschen twee vensters, waar het thans nog te zien is. Zoodat het van beide zijden het noodige licht ontvangen moet om den gewenschten indruk te weeg te brengen Dààraan hadden zij, die met het wegnemen der schilderij gelast waren, niet eens gedacht!

Toen nu het tafereel in den Louvre zijn plaats gekregen had en de vereischte lichtstralen niet ontving, maakte het op verre na dien prachtigen indruk niet, welken men er van verwacht had. Ook werd de schilderij al dadelijk beknibbeld. Er werd zelfs beweerd dat zij onder Van Dycks voortbrengselen niet mocht gerekend worden.

Juist was er toen een zekere heer J. La Fontaine van Kortrijk te Parijs, die, zonder een groot schilder te zijn, dan toch om zijne ongewone kennissen in die kunst gansch Europa door zeer hoog stond aangeschreven. Die kunstliefhebber had aldra begrepen hoe het kwam dat de schilderij zoo weinig behagen mocht, doch hij repte daarover geen enkel woord. Hij gaf integendeel den onwetenden kunstrechters gelijk en hielp mee zooveel hij kon om hunne meening overal te doen veldwinnen. Daarin gelukte bij dan ook ten volle en er werd besloten dat ‘prulwerk’ uit het museüm van den Louvre te bannen!

Nu spoedde zich La Fontaine aan het bestuur zijner vaderstad in vertrouwen meé te deelen wat er met ‘De oprichting van het kruis’ was voorgevallen; kortom de Kortrijksche kunstkenner speelde in die zaak zijne rol zoodanig behendig, dat van Dyck's meesterstuk aan de Vlaamsche Leiestad werd teruggeschonken, terwijl de andere prachtwerken eerst na 1815 in ons vaderland terugkwamen.

Wij zeiden hooger dat het bedoelde schilderstuk opzettelijk gepenseeld werd voor de plaats waar het zich nu nog bevindt; zulks is door geloofwaardige oorkonden ten stelligste bewezen. Dààrom is 't dat zij, die zulks weten maar moeielijk begrijpen kunnen waarom toch de kunstenaar zijn gewrocht in dien zin heeft opgevat, daar het doek - in strijd met de eenvoudigste kunstprinciepen - derwijze geplaatst is dat men er zich bijlange niet ver genoeg van verwijderen kan, om het in zijnen samenhang te beschouwen. Dit spruit hieruit voort dat in de eerste helft der XVII^e eeuw, toen Van Dyck leefde, de gothische altaren gansch plat waren en enkel bekroond met een gekruisten Christus.

Het huidig tabernakel - een meesterstuk in zijnen aard - bestond dus te dien tijde nog niet, en zóó kon men, van midden in het koor, de overheerlijke schilderij van onzen onsterfelijken Van Dyck in al hare heerlijkheid bewonderen.

Het ware dus wenschelijk dat men, naar het voorbeeld der hoofdkerk, het tabernakel ter zijde schove.

Hartelijke groeten van

Uwen

Jacob Stinissen.