De Vlaamsche Kunstbode. Jaargang 8

Nederlandsch tooneel.

Antwerpen.
15 Januari - 15 Februari 1878.

Nieuw opgevoerde stukken: De Landverrader (4 bedr.); Martha de Krankzinnige (4 bedr); Armoede en Grootheid (5 bedr.), oorspronkelijke dramas; - De Schoolmeester (1 bed.); Hare hand of de dood! (1 bedr.), oorspronkelijke blijspelen; - Een beroemd proces (5 taf.); De Voddenraper (8 taf.), vertaalde drama's; - Het Zangersfeest (3 bed.); 't Was komedie (1 bedr.), vertaalde blijspelen.

De benefietvoorstellingen, die zich geregeld van woensdag tot woensdag opvolgen, hebben deze maand niet minder dan drie nieuwe oorspronkelijke stukken voor het voetlicht gebracht, en tegen de aanstaande week wordt ons nog een vierde aangekondigd. Het eenige van de drie, dat tot nog toe eene tweede opvoering beleefde, is een groot volksdrama in 5 bedrijven, door onzen onvermoeibaren Edward Van Bergen. Dit stuk, dat voor de eerste maal werd gespeeld ten voordeele onzer steeds meer geliefde Mevrouw Coryn-Driessens, heet ‘Armoede en Grootheid, of Onze Werklieden’. Die bijtitel ‘Onze Werklieden’ deed ons veronderstellen dat we hier met eene gedramatiseerde thesis over de werkerskwestie zouden te doen hebben; doch dit is niet zóó: de opvatting heeft in hoofdzaak een gansch individuëel karakter, en het is slechts geheel onrechtstreeks dat de schrijver in het derde bedrijf eventjes de sociale toestanden aanraakt. 't Is de

[p. 84]

gewone tegenstelling van Weelde en Ellende, waarin zooals men licht vermoeden kan, deze laatste de sympathieke rol vervult. De jonge schrijver heeft zich echter wel gewacht zijne rijke lui met opzet hatelijk te maken. Is de nijveraar Dumont b.v. een kapitalist die meer aan zijne geldkas dan aan 't lijden van 't arm hongerlijdend volk denkt, zijn zoon Jules daarentegen heeft menschlievender gevoelens. Doch de twee hoofdfiguren, waarop hoofdzakelijk de tegenstelling berust, zijn de twee gezusters Louise en Henriette. De eerstgenaamde, in Amerika met een rijken planter getrouwd, stelt zich bij haar terugkeer als eene ontaarde zuster aan, die heure arme familie niet meer kennen wil; de andere, de vrouw van een eenvoudigen timmerman, is arm maar eerlijk gebleven, en zelfs te midden der grievendste ellende weet zij hare grootheid van ziel te bewaren. Zeker, wilden wij het stuk des heeren Van Bergen ontleden, wij zouden op meer dan éene onwaarschijnlijkheid of overdrijving stooten; doch wat het drama daardoor te lijden heeft, kan met eenige wijziging misschien licht worden verholpen. En dàn, dan is 't een stuk dat wis en zeker repertoire houden zal.

Hebben wij verleden maand, in onze beoordeeling van Van Bergen's tooneelschetsje ‘Gered!’ over gebrek aan handeling geklaagd, in dit nieuw stuk althans heerscht actie en dramatisch effekt genoeg. 't Is een ‘drama’ in den vollen zin van 't woord, dat meer dan eens diep in het hart grijpt. En dàt toch moet zijn; want, wat men er ook van zegge, een drama, waar geen enkel tooneel ons een traan in 't oog kan doen opwellen, is, hoe keurig ook geschreven, voor ons toch een mislukt drama. Nu, de heer Van Bergen heeft van de fransche meesters in dit genre blijkbaar het geheim afgeleerd, om bij het volk de gevoelige snaar te doen trillen. Zijn vierde bedrijf b.v., getiteld ‘Een stukje brood!’ is daar om zulks te bewijzen. En dat de jonge schrijver ook de fijne, gemoedelijke noot weet te vinden, getuige zijn lief, echt pathetisch tooneeltje van huiselijk geluk in het tweede bedrijf, overigens uitmuntend gespeeld door Mr. en Mevr. Coryn. En hoe dramatisch contrasteert daarmeè het daaropvolgend ramp-

[p. 85]

tooneel: Verschaven, de timmerman, die zoo gelukkige echtgenoot en vader, is van de ladder gestort, en wordt op eene berrie 't huis gebracht. Jammer dat dit tragisch slot wat al te toevallig is. Dergelijke zoogenaamde théâtre-coups, in niets met het gegeven dramatisch proces verbonden, zijn in strijd met de wetten van het Drama, en worden alzoo door de bevoegste kunstrechters veroordeeld.

De heer Van Bergen is, wat de techniek van zijn stuk betreft, blijkbaar bij de franschen ter school geweest, die zooals men weet in dit opzicht inderdaad onze meesters zijn. Dennery heeft hij om zoo te zeggen op den voet gevolgd, en meer dan ééne greep komt er in ‘Armoede en Grootheid’ die aan den beroemden auteur der ‘Twee Weezen’ denken doet. Wij willen echter niet beweren dat daarom juist de heer Van Bergen aan Dennery zijne effekten van te nabij heeft afgezien; neen, hij is gewetensvol zoeker genoeg om zijne eigene oorspronkelijkheid niet bij die studie in te schieten.

Wij hebben ons met dit eerste oorspronkelijk stuk wat langer opgehouden, omdat wij wegens ongesteldheid niet in de mogelijkheid zijn geweest met een der beide andere te gaan kennis maken, en dus, ons oordeel opschorsende, ons bij eene eenvoudige vermelding moeten bepalen.

Het éene heet ‘De Landverrader’ en werd gespeeld voor de benefietvoorstelling van den heer Henry Van Kuyk. Als de schrijver van deze ‘dramatische schets in vier bedrijven’ noemt men ons den beneficiant zelven, die, volgens het affiche vermeldt, zijn stuk bewerkt heeft naar den gelijknamigen historischen roman van Aug. Snieders. Dat de in meer dan een opzicht begaafde heer Van Kuyk voor zulke taak berekend is, heeft hij ons vroeger door zijne dramatische bewerking van Multatuli's ‘Max Havelaar’ voldoende bewezen. Is hij ditmaal even gelukkig geweest? Wij zijn in rechte eraan te twijfelen, op grond dat de schrijver van den roman, de heer Snieders in zijn blad opentlijk verklaart ‘dat het verhaal “De Landverrader” door den heer Van Kuyk naar een tijdvak wordt overgebracht, dat niet overeenkomt met de aangehaalde historische feiten en zeker niet met den geest van het oorspronkelijk stuk.’

[p. 86]

Aan Mevrouw Aleidis, die als eerste hoofdrol steeds tot elks genoegen hare moeielijke taak vervult, hebben wij de opvoering van het derde oorspronkelijk stuk te danken. Deze had, voor hare benefietvertooning, echt kunstzusterlijk het eerste werk eener tot nog toe gansch onbekende schrijfster gekozen: Mevr. Slimbroeck-De Peuter, van Antwerpen. Haar drama is getiteld ‘Martha de Krankzinnige of het Kasteel van Steendijk.’ Zijn wij wèl ingelicht zoo heeft Mevr. Slimbroeck met haren eersteling eenen bijval van goed allooi behaald. Een blad zegt dat deze eerste stap eene overwinning is geweest, en roemt als hoedanigheden die dit drama kenmerken: éénheid en samenhang van gedachte, goede opvatting, natuurlijke leiding en wèl berekenden uitweg, hoofdvereischten die onmisbaar zijn voor al wie voor 't tooneel schrijven wil.

Het publiek was zeer talrijk opgekomen en heeft der schrijfster eene geestdriftige ovatie gebracht, en niet minder aan de rijkbegaafde beneficiante Mevr. Aleidis. Deze laatste ontving, behalve een prachtig geschenk van den heer bestuurder Victor Driessens, ook eene gouden kroon met eere-diploma van de ‘Tony's Vrienden’ uit Lier, en heur door Dupuis vervaardigd borstbeeld, dat haar door eenige vereerders van haar talent werd aangeboden.

De beneficie van onzen komiek den heer Van Doeselaer onthaalde ons op een bekend blijspel van den betreurden Destanberg. Dit stukje, getiteld ‘Hare hand of de Dood!’ is nog gekker dan zijn titel en had gerust in 't vergeetboek mogen blijven. Een betere keuze was die van het geestige comedietje ‘'t Was Komedie’ door den beneficiant op zeer voldoende wijze uit het fransch vertaald. Behalve deze twee stukken speelde men dien avond ‘De zieke Familie’, die men van vijf tot drie bedrijven had verkort, eene verandering, waarbij dit Duitsch blijspel niets verloren heeft, integendeel.

In ons vorig tooneeloverzicht drukten wij den wensch uit, dat een middel mocht worden gevonden om de directoriale kas, die dit jaar (evenmin als die van den Franschen Schouwburg) in niet zeer schitterenden toestand bleek te zijn, ter

[p. 87]

hulp te komen. De Directie schijnt thans de hand op dit middel gelegd te hebben, en wel door het monteeren van het in Parijs en in Brussel met zulken onuitputbaren bijval vertoonde nieuw drama ‘Une cause célèbre’.

Zeggen dat ‘Een beroemd proces’ - zóó heet het stuk bij ons - uit de pen van Dennery, den gelukkige auteur der ‘Twee Weezen’ is gevloeid, dit zal zeker genoeg de verklaring van dien bijval geven. Niet alleen is het stuk zeer boeiend en komen er echt roerende toestanden in voor; maar ook de voortreffelijke wijze waarop het op onzen Nederlandschen schouwburg wordt vertoond maakt dat ‘Een Beroemd proces’ ongetwijfeld nog lang de ‘pièce de résistance’ van ons repertorium blijven zal.

't Is de geschiedenis van eene rechterlijke dwaling: een braaf soldaat van het fransche leger, die onplichtig tot de Galei wordt veroordeeld, en dat wel op de getuigenis van zijn eigen vijfjarig dochtertje!... Dus stof tot ontroeringen genoeg. Voegen wij erbij dat Driessens deze zeer dramatische hoofdrol van Jean Reynaud vertolkt op eene wijze die eenvoudig weg ‘subliem’ heeten mag. Wie bij zoo iets de oogen droog houden kan heeft gewis een steen op de plaats van het hart!

‘Een beroemd proces’ schijnt ons, inderdaad, van aard om nog méer tranen te doen stroomen dan ‘de Twee Weezen.’ Gelukkig dat de schrijver of liever de ‘schrijvers’ (want het Proces werd in collaboratie met Cormon geschreven) ook het komieke element niet hebben verwaarloosd, dit laatste verpersoonlijkt in de figuur van Chamberlan. 't Is eene afwisseling van lachen en weenen.

Vergissen we niet te zeggen dat het stuk met buitengewone zorg is gemonteerd. Ons compliment aan den costumier, den heer Coryn-Driessens.

A.J. Cosyn.

P.S. - Heden avond (13 Februari) heeft de benefietvoorstelling van Mevr. Verstraeten plaats. Men speelt ‘De Voddenraper,’ waarin, zooals men weet, Driessens evenzeer uitmunt.