De Vlaamsche Kunstbode. Jaargang 7

[p. 423]

Benoit's Rubens-cantate.

Sinds al den tijd dat wij Benoit's herscheppende kunstomwenteling in Vlaanderen nagaan, hadden wij nog geen feest aan te stippen zoo indrukwekkend door zijn nationaal karakter, zoo merkwaardig door den invloed dien het noodzakelijk bewerken zal op hetgeen volgen moet.

Volksch door de opvatting en door haren ingrijpende en schier onafgebroken melodieken zwier, is de Rubens-cantate (Vlaanderen's kunstroem) nogmaals een werk van kolossale gehalte. In zijne oratoriën, bijzonderlijk in den Oorlog, verbaast Benoit door zijne onuitputbare nieuwheid van accenten; - hier sleept hij mede, niet alleen door de pracht van kleur welke hem karakteriseert, maar vooral door den machtigen plastieken vorm welke aan heel zijn werk ten grond ligt. Voor de opene lucht werkende, heeft hij eene algeheele wijziging gebracht in de gewoonlijke orchestrale schikkingen en verbindingen, wijziging waarvan de uitslag wonderbaar mag genoemd worden. A! de sonoriteiten schijnen samengevat in ééne grootsch breede lijn, die zich immer krachtvol vooruitzet en welke zelfs de minstingewijde hoorder zich eigen maakt. Immers, waar er sinds de Rubensfeesten in Antwerpen gezongen wordt, hoort men Benoit's Cantate.

Van een esthetiek standpunt beschouwd, behoort het nieuwe werk eerder tot het handelende genre ‘Oratorio’ dan tot het eenvoudig bezingende ‘Cantate.’ 't Is als een reusachtig Diorama, waaraan het sceniek spel alleen ontbreekt om het tot Grieksch drama te herscheppen.

Het eerste deel der Cantate vangt aan met de algemeene uitdrukking van het gelegenheidsfeest in het grondthema aan het werk, unissono daargesteld door heel het orkest. Het magistrale van dit begin, zegt dat hier eene grootsche ontwikkeling gaat volgen. Na den welkomgroet der stad Antwerpen appassionata herhaald, vallen eensklaps de Thebaansche klaroenen op den toren in, met het grondthema eindigende in diepuitgehaalde en langslepende echo. Daarop een kalm koor-recitatief, van de Zustersteden - en plotselings ontschiet uit die halfdonkere en rustige weving, frisch en kleurenrijk, de dartele Baroarole, op en nêerzwierend met eene weelderigheid van toon, welke aan de schoonste brokken van Benoit's Schelde herinnert; terwijl Antwerpen, in een liefelijk golvend dialoog der kooren, verhaalt: hoe zij uit ieder land de kunstvereerders komen zag om haar hulde te brengen.

Die zang breidt zich uit, terwijl het orkest zich eveneens ontwikkelt in immer warmeren drift: 't is feest aan 't Scheldestrand; en op eene woeling van allerhande feestelijke harmoniën, met dreunend klokkengebrom in de bazuinen tot grond, galmen de kooren op liefderijken toon het

Woest welkom alles!...

Hier treden in statigen optocht de verschillige Werelddeelen voorbij

[p. 424]

elk zich onderscheidende in geestig typeerenden zang, en afgescheiden door een Marsch, herhaald door het orkest. - Eerst verschijnt Europa in een zwierig wellende en opschrijdende melodie:

Waar Tiber, Seine en Donau vloeien, enz.

meer afgestooten wordt die zang

Waar Albion den staf van Zeebeheerscher zwaait

en gaat over tot het ruwe en woeste

Waar 't Noorden slaapt', en stormen spreken, enz.

om plotselings met eene grondmodulatie in weliger zang te voleinden:

Alom, uit volle band, hebt Gij geluk gezaaid

Europa treedt groetend voort, terwijl het orkest haar uitgeleide doet met de Marsch; - hierna komt Azië. vertegenwoordigd door een 300ta zilverig malsche knapenstemmetjes, welke, frank en met een zeer gelukkigen toon, het lieve thema opzingen:

Waar de eerste Mensch is opgetreden,...

Azië treedt voorbij op de herhaling van het slot der Marsch door het orkest, en de beurt is aan Afrika, welke onder eene onverstoorbare rythmieke schatering van het koperwerk, haren slependen zang tracht te doen vooruitkomen:

Waar in mijn zandwoestijn, geen oog rust op een bloem...

zeer zonderling rythmeerende kadenz welke dien zang sluit.

Terwijl Afrika voorbijtrekt, verneemt men reeds Australië met baar dor en doodsch accent:

Waar slechts verloren schepelingen

Uit dorst en honger binnendringen...

En al de deelen der oude wereld vereenigen zich in de slotperiode der Marsch:

Weldadig drong ook dààr uw kunst door met uw roem!

Thans hoort men de nieuwe wereld, America, naderen, met stampend gedruis en sombere klem:

Voor 't jongste volk beeft kunst geen waarde!...

Na het eindvers:

Toch, Vlaanderen, toch ziet Gij het knielen,

En smeeken om uw kunst in ruiling voor zijn goud!

hervat het orkest nogmaals het Marschthema, en met een inval van al de stemmen sluit het eerste deel.

_**_*

Een prachtig koraal van Thebaansche klaroenen en bazuinen op den toren, door klokkenspel afgewisseld, maakt den overgang van het, I^e tot het II^e deel.

Niels akeliger dan die vastberaden inval van 't orkest, somber en on-

[p. 425]

verandelijk in mineur-pedaal van volmaakt akkoord voortwoelend gedurende een 40tal lange maten, enkel hier en daar nog bekrachtigd door verdubbelde uitvallen van het koperwerk; niets ingrijperder dan daarop de eentonige en kwellende verzuchting der kooren:

Welk een nacht!...

Hier volgt een zeer indrukwekkend dialoog tusschen de kooren en het bassoli-recitatief, op het immer doorbrommend pedaal van het orkest. Benoit heeft weinige tafereelen gemaakt zóó waar en zóó grootsch van karakter, zoo vast van lijn en zoo somber diep als dit waarde Vlaamsche Gemeenten verzonken liggen in den nacht der middeleeuwen. Op eens galmt zegevierend in het koor daarboven:

Waar blonk

Het eerste licht der blijheid?

en al de werelddeelen herhalen unissono: ‘In Vlaanderen!’

Op een ontzettend regelmatigen en benepen marschroefel van trom en pauken, hervat America in vurigen zwier:

Waar blonk

Het eerste lied der vrijheid?

en nogmaals antwoorden al de Werelddeelen: ‘In Vlaanderen!’

En de trom roefelt immer door. Niets gelijkt den fatalen toon en zwong van den rythmus dien thans de mannen opdreunen tusschen de duizendvoudige oorlogsgeruchten welke men in het orkest verneemt:

De Keerlen

Streden met lans en dolk!

Heel die woeling lost onvoorziens op in eenen schoonen vrouwenzang.

En peerlen

Strooiden de dichters in 't volk!

zang, welk zich een tijdlang in mollige zweving ontwikkelt, tot, forsch en hoekig. America weer uitvalt in een machtig opzwaaiend recitatief der mannen:

Gemeente! Vlaamsche Gemeente!

Trille van vreugd uwer helden gebeente!

Dit recitatief wordt in het orkest gesloten met het eindgedeelte van het Beiaardlied, sterk kontrasteerend door zijn luchtigen uitgelaten toon, en leidende tot de reusachtige melodieke schrijding, welke (na het Beiaardlied) het groote succès was van het heele werk:

En toen Gij U zelf had verlost uit den dwang, enz

Op die zangerige schrijding, waarin Benoit alles heeft gelegd wat zijn rijkgevarieerd palet beschikbaar heeft aan schitterende kleur, laten plotseling de knapen het frissche Beiaardlied volgen. Het effekt van het vierde koeplet, in breed unisson van al de stemmen, is schoon boven alle uitdrukking. - De overgang van het II^e tot het III^e deel was dezelfde als die van het I^e en II^e deel.

De heele aanvangs-periode van het derde deel is eene meesterlijke

[p. 426]

ontwikkeling van die uit het tweede deel. Ons bestek laat niet toe er al de schoonheden van te doen uitkomen. Die dialoog tusschen de sarrende Afgunst en de weenende Vlaamsche Gemeenten is eene bladzijde wier eenvoudigste stip de meesterhand verraadt, welke ons de Oorlog schonk.

Die doffe benarrende zang verliest zich in een vastafgemeten marschroefel, waarop helder en flink de knapen uitvallen:

Vlaanderen is herrezen uit zijn roem!

en de groote koeren antwoorden met feestlijken zwier:

Als de plant weer uit de bloem!

Niets verraadt zoozeer den dramatieken geest van den componist als het volgende recitatief der bassen, mannelijk dreigend:

Dwingelanden!

Als de wereldkaart met uw bebloede handen

Gij Vlaanderen af dorst vagen, waart ge ontzind!

Er is daar iets méér dan handeling; er ligt beweging in die indruk wekkende accoorden.

Na den statigen zang:

Behoudt het dubbel schild dat allen u benijden:

Uw Vrijheid en uw Kunst!

verneemt men weer, als eene weldadige herinnering, de eerste periode van de prachtige schrijding, en majestatisch breekt de Koorzang der Volkeren los, om, in eenvoudige modulatie, over te gaan tot de herneming van het Beiaardlied, waarmêe het werk eindigt.

Wij kunnen dit beknopt overzicht niet beter sluiten dan met de woorden welke de heer Bruyneel, van Gent, Benoit toestuurde, terwijl hij den Meester eene prachtige eikenkroon vereerde, in naam der Gentsche Melomanen: - ‘Om eenen reus als Rubens waardig te vieren, hoefde er een andere reus, en dien hebben wij gevonden in den Vlaamschen Benoit!’

Huibr. De Vrye.