De Vlaamsche Kunstbode. Jaargang 7

[p. 413]

De historische Tentoonstelling van Friesland.

(Vervolg.)

Hebben we bij ons eerste bezoek aan deze tentoonstelling reeds eenig respect, ja nu en dan zelfs bewondering kunnen betuigen voor hetgeen Oud-Friesche kunst en nijverheid zoo voor en na, hier en daar, heeft gewrocht; van een tweede bezoek behoeven we ons niet minder voor te stellen.

Reeds bij de intrede van het vertrek, dat nu aan de beurt ligt (Zaal VII) wordt men verrast, vooral door het daar uitgestelde zilverwerk, waarmee de Friezen, zooals hier en ook later nog zal blijken, bijzonder veel ophadden. In de eerste plaats moet hier een kast met schoon gedrevene zilveren schotels, kannen, schalen, enz. de aandacht trekken; terwijl in kleinere kasten daar omheen veel klein zilveren gereedschap de oogen lokt. Van laatstgenoemde voorwerpen mogen hier in 't bijzonder vermeld worden: gedachtenislepels, bij geboorte, trouw enz., messen met zilveren heften, vorken en verder tafelgereedschap; dan niet weinig dames-snuisterijen, met name reuk- en werkdoosjes, étagère- en toiletartikelen. Meest alle voorwerpen die van vroeger tot op heden bij de Friezen zeer gezocht zijn. In eigenaardige tegenstelling daarmêe bevindt zich onder die kasten nog eene verzameling rijk besneden eiken kistjes, doozen en stoven; de laatstgenoemden vooral niet te vergeten, waarbij men moet weten hoe het vroeger bij de Friezinnen algemeene gewoonte was, daarmêe ter kerk te gaan. Eindelijk zijn ook hier weer de wanden met schilder- en teekenwerk vooral met gravuren bedekt.

Zaal VIII, welke nu volgt, is een klein vertrek, waarin men bij den eersten oogopslag weinig merkwaardigs zou zoeken. Eerst een kast met eenige uitgaven over en in Friesland en in de Friesche taal, o.a. de wel bekende en door Friezen vooral terecht gewaardeerde werken van de gebr. Halbertsma en enkele andere. Verder een kast met zilverwerk, meest gegraveerd.

De opmerkzame beschouwer zal hier, ook al laat hij zich

[p. 414]

daarin niet door den catalogus voorlichten, nog een kastje ontwaren, waarin het eigen werk prijkt van eene der meest beroemde gewezen Friesche vrouwen, van Anna Maria Schuurman. Aan velen met ons zal dit reeds bekend zijn uit hetgeen deswege zorgvuldig in het raadhuis te Franeker bewaardt wordt; toch zouden wij het hier met leedwezen gemist hebben, en maken er alzoo den bezoekers dubbel attent op. Wat haar begaafde geest en kunstvaardige hand al voortbracht, is hier in enkele proeven van vrouwelijken handenarbeid te aanschouwen, en die beschouwing overwaard.

Het gedeelte gang, dat wij van dit vertrek naar een ander doorloopen, is ook al weer merkwaardig, met name door eenige rariteiten op het gebied van school en onderwijs, waarbij 's meesters plak en roede van weleer als gewoonlijk eene hoofdrol spelen. Volgen nog eenige portretten van Friezen, die zich op schoolterrein naam hebben verworven. De buste van den Friezer dichter Gysbert Japiks Halkema sluit dit gedeelte.

Dan hebben we Zaal IX, waarin ook portretten, meest allen geschilderd, en weer kasten met zilverwerk waaronder groote schoon gedrevene schotels, bokalen, kandelaars, enz.: verder een schoone in ivoor gesneden met vergulden montering voorziene beker, waarin we een ouden bekende van eene vroegere expositie meenden te herkennen. Onder de rariteiten vindt men hier een orgineele bul(le) van Keizer Karel V.

Ook Zaal X, geeft aan de wanden nog portretten van Friesche mannen en vrouwen te zien: hier wijzen we in 't bijzonder op dat van Menno Simonsz, den stichter van het kerkgenootschap der doopsgezinden, en van Eire Eisinga, den vernuftigen maker van het wel bekende plandarium te Franeker. Verder moet hier het oog vallen op eenig houtsnijwerk van kerkbanken, echter niet uit de beste periode van den Gothischen stijl. Het is wel opmerkelijk, dat van dezen stijl weinig, van die der Renaissance daarentegen zooveel te zien is. Wij bezitten toch ook in Friesland zeker nog wel schoone voorwerpen in eerstgenoemden stijl?

[p. 415]

Het overige deel van deze zaal wordt ingenomen door een tweetal kasten met voorwerpen, de Israelietsche godsdienst betreffende, waarbij de stereotype zevenarmige kandelaar goed uitkomt. Verder nog eene kast met diverse voorwerpen, waaronder eenige bijbels en kerkboeken met gouden beslag, soms op schildpad, nog afzonderlijk mogen genoemd worden.

Van hier leidt een gang, voorbij de buste van eenen anderen Frieschen letterkundige van naam, van Simon Stijl, de gëeerde schrijver van het werk ‘De Opkomst en bloei der vereenigde Nederlanden.’

Wat daarna Zaal XI te zien geeft, is weder eene verrassende bijdrage tot de rijke en schoone voorwerpen der Friesche kunst en nijverheid. Haast nog meer dan in zaal VII, waarmèe wij dit vervolg begonnen, trekt hier het zilverwerk de aandacht. Hebben wij vroeger reeds meermalen op de in metaal gedrevene en gegraveerde voorwerpen gewezen, hier zij de bijzondere aandacht gevestigd op het schoone fijne filigraan-werk, waardoor de Friesche goud- en zilversmeden eens tot in het buitenland beroemd waren. Vooral voor eene stille ornamentatie van platte zij vlakken aan zilveren doosjes, mandjes, kistjes, enz., leent zich dit werk bijzonder, dat een samenstel is van fijn mat zilverdraad door hoofdlijnen van gepolijst zilver afgedeeld en omzet. De groote voorliefde der Friezen, voor al dat zilverwerk, hetwelk wij hier zoo voor en na aanschouwen en waardoor wel eens de gedachte wordt opgewekt, dat het hun meer om het materiaal dan om zijne bewerking te doen is, zou niet van goeden smaak getuigen, indien zij niet aan menig voorwerp van dien aard, zooals hier, met doorslaande bewijzen van het tegendeel lieten blijken. Ook de bekende gouden en zilveren ‘oorijzers’ der vrouwen, die zooals zij in de kasten der winkeliers, en ook in deze zaal ten toon hangen, en die (met uitzondering van de versierde knoppen) niets dan blank metaal te zien geven, kunnen onze meening staven. Deze oorijzers toch worden door de Friezinnen, die dergelijke versierselen met smaak weten te dragen, steeds bedekt door een fijn kanten muts, welke de anders al te helle en eentonige metaalglans tempert tot soortgelijk

[p. 416]

zachte en aangename matheid van kleur en schittering, welke ons sterk aan het filigraan van straks herinnert. Die kanten mutsen vormen alzoo met de juweelen voorhoofdspelden, die dan niet overbodig meer schijnen, het kostbaare kapsel der Friezinnen, dat niet zonder reden de aandacht van vreemden trekt. Voeg hier nu nog bij de halssieraden doekspeld, oorbellen en halssnoer met slot, geregeld van goud, en vaak met parelen, koralen en edelgesteenten nog opgesierd; dan nog gouden armbanden en vingerringen, met dito dito, de beurzen en tassen met zilveren beugels, waarbij in de de laatste tijden nog het gouden horlogie met dito ketting en medailjon, - dan kan men zich voorstellen hoetegenwoordig rijk uitgedoste Friezinnen ter markt kwamen, somtijds met voor meer dan fr. 1000, aan dergelijke sieraden bekleed.

De mannen zijn in die zaken voor zich spaarzamer; toch zijn bij hen gouden en zilveren horlogiën met dito kettingen, zilveren tabaksdoozen en sigarenkokers, met goud en zilver gemonteerd rookgereedschap, enz., en waren vroeger ook zilveren gespen aan broek en schoenen zeer algemeen.

Wil men nog meer bewijzen van den algemeenen smaak voor gouden en zilveren voorwerpen, men lette eens op de keus der Friezen bij hunne prijzen en premiën voor volksvermaken, de geschenken. waarmêe zij verdiensten en weldaden weten te eeren en beloonene, - de uitstallingen van goud- en zilversmeden, wier bedrijf in Friesland nog altijd zeer bloeiende is.

Doch, het wordt tijd dat wij van dit onderwerp afstappen. Welnu, zoo eene dan zal de nu volgende Zaal XII ons daartoe eene gereede aanleiding geven. Deze toch geeft, in tegenstelling met het meerendeel, dat met voorwerpen van kunstnijverheid gevuld is, ook voorbeelden, dat in Friesland en door Friezen de kunst als kunst en niet alleen om haar practisch nut en toepassing, beoefend werd en nog beoefend wordt. Vroeger reeds opgemerkte en geschilderde portretten, enz. worden hier in de schaduw gesteld door schoone stukken van Bisschop en Alma Tadema, waarbij ook Kool met zijn Hinloopensch tafereel, dat weer in een ander vertrek een goede plaats heeft bekomen, genoemd moet worden.

[p. 417]

Naar Zaal XIII, geleidt een gang welke nu volgt. Daar zullen heeren liefhebbers van harddraverijen eene kast vinden met gouden zilveren gemonteerde zwepen, tuigen, enz., die zeker bij dergelijke gelegenheden als prijzen hebben gediend. Voor de dames is in het vertrek zelf een schat van kleedingstukken, naai-, brei-, haak-, stik- en borduurwerk, waaraan zij hunne oogen nog eens ter dege de kost kunnen geven. Zeker vinden ze in Gezine Haagswold, (huisvrouw van Joh. v.d. Heuvel, 1755) van wie daar schoone en rijke borduursels zijn opgehangen en neergelegd, nog eene welkome leermeesteres. Ook moeten de ouderwetsche vreemdsoortige modellen van hoeden en mutsen hare aandacht trekken, en nog zoo veel meer, dat aan het oningewijde mannenoog ontsnapt en hier voorzichtigheidshalve maar verzwegen wordt.

Wij sluiten deze wandeling met een bezoek aan Zaal XIV, een vertrek voornamelijk gestoffeerd met meubelen enz., der Friesche eilanden, met name Ameland. Menig voorwerp hiervan herinnert aan hetgeen wij deswege in de Hinloopensche kamer gezien en opgemerkt hebben: bijzondere vermelding verdienen nogtans de openstaande kast, met inbehoorende (?) zeldzaamheden; verder de kleedingstukken aan een der wanden opgehangen, de twee eigenardig versierde zitbanken, de matten op den houten of steenen vloer, enz. enz.

Van hier leidt onze weg over een ruim trapportaal, waar wij thans van den lezer afscheid nemen onder afspraak, elkander bij de volgende maal weer te zullen vinden.