De Vlaamsche Kunstbode. Jaargang 7

Boekbeoordeeling.

Het ornament, door Boersma. Amsterdam, bij Akkeringa. Afl. 1-3.

Een hartelijk ‘welkom!’ aan deze voortreffelijke uitgave, waarvan wij de drie eerste afleveringen ter beoordeeling ontvingen. Alhoewel het onmogelijk is daarvan eene volledige ontleding te geven, vooraleer wij met de geheele verzameling kennis gemaakt hebben, dan toch is datgene wat wij van het Ornament te zien kregen reeds genoegzaam om ons de strekking, het doel des schrijvers te doen kennen. Welnu,

[p. 73]

wij vinden zijne lofbare pogingen, om zelfs in de geringste kunstproducten de echte, de ware grondregelen der schoonheidsleer, gesteund op oordeel en wetenschap, te doen in acht nemen, aanmoedigens- en prijzenswaardig.

Het Ornament (verschijnende in afleveringen van ongeveer dertig bladzijden, opgeluisterd door 41 platen wier schetsen den tekst tot opheldering en vollediging strekken) dient niet alleen aanbevolen te worden aan personen wier bedrijf eenigszins tot de kunstnijverheid betrekking heeft, maar de lezing ervan zal ook den kunstliefhebbers en zelfs den kunstenaars nut aanbrengen. Trouwens, over't algemeen worden in onze dagen de kunststudiën te veel van de wetenschappelijke studiën afgescheiden, en ook de leer der Esthetiek wordt al te veel verwaarloosd. Menigen deelen zelfs in die laakbare vooroordeelen, als zouden wetenschappelijke begrippen de kunstscheppingen schaden. Zoo iets is nogtans tegenstrijdig met hetgene gedurende de bloeienste kunsttijdvakken der Oudheid en der Middeneeuwen gebeurde; vermits alsdan kunst en wetenschap als onafscheidbaar werden aanzien: ware 't zóó niet, dan zouden immers die prachtige tempels der Oudheid, die bewonderenswaardige kathedralen der Midden-eeuwen, wier stout samengeweefsel van gewelven zulke diepe wetenschappelijke kennissen verraden, wel nooit zijn tot stand gekomen.

Wij zouden ook willen zien dat werken die over kunsten handelen, méer toegang onder ons volk konden vinden, om dààr den kunstsmaak wat aan te kweeken. Zoo zou ook het volk bekwaam worden om kunstvoortbrengselen te beoordeelen, zooals het destijds het geval was te Athenen, waar iedereen wedijverde tot het verheffen van staat en kunst.

Dààrom raden wij den schrijvers van dusdanige werken de eenvoudigheid van stijl aan; alsook dat zij niet te schaarsch zouden omgaan met eene teekening; want eene eenvoudige schets zegt den onbevoegden lezers somtijds meer dan een heel aantal regelen uitleg.

Zoo hadden wij, bij voorbeeld, ook gaarne gezien, daar waar de schrijver van het Ornament over ‘de begrenzende grond-

[p. 74]

vormen der kristallen’ spreekt, dat hij daarbij de afbeeldingen des titraedrums, hexaedrums, enz., had gevoegd. Wij weten genoeg dat zulks overbodig is voor hen die slechts de eerste geometrische begrippen bezitten, doch wij spreken hier voor den oningewijden lezer, en niet voor lieden van het vak.

Voorbeelden voegen bij alle vooruitgezette stellingen is eene noodzakelijkheid die de heer Boersma wèl begrepen heeft; elke eenigszins duistere thesis wordt door voorbeelden, uit het alledaagsche leven genomen, volkomen verstaanbaar gemaakt.

Waar wij het echter niet volkomen ééns meer zijn met den schrijver, is daar, waar hij de leer der gulden-snede als een absoluut middel schijnt vooruit te stellen tot het bekomen van de juiste verhoudings-indeelingen der kunstvoortbrengselen. Immers, de harmonie der maatverhoudingen veropenbaart zich steeds door hare uitwerksels, doch de geheime wetten die haar beheerschen, zijn ons onbekend, en dààrom moeten die geometrische of graphische wetten, (welke men den leerlingen aanwijst, tot het vergemakkelijken hunner studiën, of tot het formuleeren eeniger meestersstukken der oudheid) niet als positieve regelen eegeven worden; en mag de kunstenaar, zoodra de smaak gevormd en ontwikkeld is, door geene mnemonische voorschriften in zijne scheppingen belemmerd zijn; want hij moet steeds, zooals Michel-Ange zegde, ‘den passer in 't oog hebben’.

Wel vindt men soms in de oudheid kunstvoortbrengselen die aan zeer merkwaardige wetten voldoen, zooals bij voorbeeld de Tempel van Minerva te Athenen, waarin de bijzonderste deelen in die verhouding zijn, dat gedurig het kleinste tot het grootste staat zooals 't grootste tot de som van beiden.

Ook in den Tempel van Poestum en in menige andere zijn zeer zonderlinge verhoudingen op te merken, te oordeelen naar welke men inderdaad zou geneigd wezen te gelooven, dat de Ouden hunne kunstwerken aan zekere wetten onderwierpen; doch bij nader onderzoek blijkt, dat het getal meesterstukken van zulke wetten vrij, even groot is, zoodat wij bij gevolg mogen besluiten, dat de Grieken misschien zelf niet eens die

[p. 75]

zonderlinge verschijnsels hadden bemerkt, en deze slechts de uitslag van het toeval zijn. Bestonden echter dusdanige wetten, dan zou men immers in menig geval gedwongen zijn er van af te wijken, vermits, zooals de schrijver zelf in den loop van zijn werk zegt, men ook rekening moet houden van den afstand waarop een werk gezien is, van de gezichtsbegoochelingen, enz., enz...

Wij denken op al deze punten breedvoerig terug te komen, zoodra wij het geheele werk zullen grondig doorloopen hebben.

Ten slotte meenen wij, dat het Ornament ook nog dient aanbevolen te worden omdat er zoo weinig Nederlandsche werken van dien aard zijn; en dat wij telkens dat zulks kan zijn, wij ons van onze eigene waren zouden moeten bedienen, in plaats van altijd bij den vreemde ter leen te gaan.

Gent, 1877.

Edm. Laroy.