De Vlaamsche Kunstbode. Jaargang 7

[p. 63]

Bellamy en zijne werken.

Op het einde der XVII^e en gedurende het grootste deel der XVIII^e eeuw hield zich de Nederlandsche letterkunde niet op die hoogte, welke zij ten tijde van Vondel, Hooft en Cats bereikt had. Gebrek aan vrijheid en dwaze vooringenomenheid met de lettergewrochten van het Zuiden waren daarvan de voornaamste oorzaak. Maar toen de Fransche Omwenteling uitborst, toen de Krijgstrompet door heel Europa weergalmde, toen had, vooral in Holland, plotseling eene krachtdadige tegenwerking plaats, toen begon een nieuwe dageraad te schemeren. Onder de verdienstelijke schrijvers die het tijdstip der Nieuwe Nederlandsche letteren openden, noemen wij Jacob Bellamy.

_**_*

Bellamy werd den 12 November 1757 te Vlissingen, in Zeeland, uit bravè, burgerlijke ouders geboren. Hij was nauwelijks vijf jaren oud, toen de dood hem zijnen vader ontrukte. Later bestemde de moeder haren jeugdigen zoon tot den bakkersstiel; en zoo werd hij bij den genaamden Deeuwens in de leer besteld. Doch zijne ongewone begaafdheden vestigden de aandacht van den heer Te Water, predikant in zijne geboortestad; en deze stelde den jongeling in staat, om naar de Hoogeschool van Utrecht te gaan studeren. Jacob begon zijne studiën in 1782 en voltrok ze in 1786, om, helaas! evenals eene weelderig ontluikende plant, getroffen door de zeis van den maaier, weg te kwijnen en te sterven.

Werpen wij nu eenen oogslag op Bellamy's litterarische voortbrengselen. De meeste gedichten, door hem geschreven, dragen den stempel zijner jeugdige hartstochten, en zijn der Liefde of den Vaderlande gewijd.

Het schijnt, dat Bellamy zeer vroeg liefde koesterde voor een deugdzaam, braaf en beminnelijk meisje, Francina Baene geheeten. Haar geeft hij in zijne minnezangen meestal den naam van Fillis. Uit deze liefdezangen blijkt, dat beiden eone warme, doch altijd kuische liefde voor elkander gevoelden;

[p. 64]

dat beiden zich een eindeloos geluk uit hunne vereeniging voorstelden; dat beiden elkander getrouw bleven, trots den tijd, den afstand, den tegenstand en de rampen; in één woord, dat beiden trachtten door de liefde gelukkig te zijn en gelukkig te maken. Een paar voorbeelden zullen dit ophelderen.

Francina werd door hare familie gedwongen allen omgang te vermijden met Bellamy, die toen nog bakker was; hij echter verloor haar nooit uit het oog, en wanneer hij gewaar werd dat meer begoede jongelingen met haar omgingen, dan zong hij haar toe:

Meisje, laat u niet bedriegen
Door den uiterlijken schijn,
Denk, dat die vergulde heertjes
Zelden brave menschen zijn

Het volgende stukje toont, hoe edel, hoe zedelijk kuisch Bellamy's liefde was.

Vreugde van mijn leven,
Meisje dat ik min,
Voedt uw kloppend harte
Ook voor mij een vonk?

Ja, uwe oogjes tuigen,
Dat ge mij niet haat;
Uwe lieve lachjes
Wekken mijne hoop!

O! hoe welgelukkig
Zouden wij niet zijn,
Zoo de band der liefde
Ons te zamen bond!

'k Zie, mijn levenswellust,
'k Zie een paradijs,
En u in het midden
Als een engelin!

'k Zie mij aan uw zijde,
Met een dankbaar oog
Naar den hemel staren, -
'k Zie den troon van God!..

[p. 65]

 

k Zie ons beiden knielen,

 

En ons paradijs

 

Wordt een ruime tempel,

 

Gode toegewijd.

 

 

 

Bind ons saam, o Liefde!

 

Ons vereenigd hart

 

Zal alleenlijk kloppen

 

Voorden dienst van God!

Zóo mengt Bellamy altoos zedelijke of louter godsdienstige gedachten in zijne minneliederen; nooit kwetst bij de onschuld. Hoe hij overigens over deze dichtsoort dacht, blijkt uit dit vers:

... Liedjes, die de zeden,

Die den goeden smaak onteeren,
Zijn geen liedjes voor de juffers.
.........
Vuile straattaal immers voegt niet
In den mond van lieve juffers?
Lage dubbelzinnigheden
Zijn de smaak van lage zielen.
Neen, gij schoonen, zingt van liefde,
Maar zingt zuivere gezangen,
't Heilige der liefde waardig!
.........

_**_*

Gaan wij nu tot zijne vaderlandsche zangen over. Vonken van vaderlandsliefde en vrijheidsmin waren door de natuur in Bellamy's ziel gelegd; deze werden door den toenmaligen oorlog van Nederland en door de inlandsche onlusten in vlammen gezet.

Wanneer wij zijne vaderlandsche gedichten lezen, dan komen wij tot het besluit, dat de dichter het Vaderland en de Vrijheid warm liefhad, en de overheersching verfoeide; dat hij allen heldhaftig bestreed die zijne rechten van mensch en van burger inkortten. ‘Laat u niet verleiden’, dus spreekt hij de vaderlandsche meisjes aan

... Door laffe mannen!

Hoe zouden ze u beminnen,
Die 't vaderland verachten?

[p. 66]

 

Hoe zouden ze u getrouw zijn,

 

Die 't vaderland verlaten,

 

Die 't vaderland verraden?

En wie, wie kent niet dat krachtige, somber geschilderd tafereel: Aan eenen verrader des vaderlands?

*_**

Edoch, Bellamy muntte niet uit alleen in de minnedichten en vaderlandsche zangen, hij schreef enkele zeer goede vertellingen, godsdienstige verzen, en ja, ook satyrische stukjes.

Wie leest niet gaarne van hem die eenvoudige, naïeve vertelling Roosje, waarin de toon der natuur zoo treffend aangeslagen is? - ‘Ik heb dit geval verhaald - zoo spreekt de dichter - zooals mij de natuur dat geleerd heeft; en die lieve moeder geeft nog al goede regels, als wij ze maar zien willen.’

Ten slotte willen wij een paar puntdichten aanhalen:

Gij ziet geen meisje, of straks zult gij haar vleien, roemen,
Dus mocht men u met recht den aap der juffers noemen.

Natuur heeft zich vermoeid in 't vormen van uw leest,
Toen staakte zij haar werk en liet u zonder geest.

_**_*

Wij mogen dus zeggen, dat Bellamy, op acht-en-twintigjarigen ouderdom, reeds een voortreffelijk dichter was, die op het spoor der onsterfelijkheid wandelde. Gedurende zijne jeugd had hij tegen armoede, nijd en laster moeten kampen; en toen de toekomst hem aanlachte, sleepte de onverbiddelijke dood hem naar het graf!... Toch zal zijn aandenken ons heilig blijven - zegt zijn lofredenaar Vereul - wij zullen zijne schriften lezen, gelijk men den laatsten wil van eenen boezemvriend leest; wij zullen, gelijk hij, ons Vaderland beminnen; en wanneer de tegenspoeden ons alles ontnemen, en wij niets mogen overhouden dan de pen en ons hart, dan zullen wij gene gebruiken, om de gevoelens uit te drukken, welke dit voor het Vaderland koestert.

1876.

Theodoor Sevens.