De Vlaamsche Kunstbode. Jaargang 5

[p. 549]

In den schouwburg te Utrecht
Juli 1874 - Juli 1875.
Door
A.J. Servaas van Rooijen,

VII.

Al is het lang, zeer lang geleden, toch herinneren we ons nog gaarne de opvoering van Schiller's ‘Maria Stuart’ door het gezelschap der Vereenigde Tooneelisten uit Amsterdam, en waarin Mev. Kleine de hoofd - en titelrol vervulde. Was Utrecht de eerste geweest met de ‘Vorstenschool,’ met het optreden van Mev. Kleine was zij niet zoo gelukkig, en eerst laat in het seizoen, zelfs na steden van minderen rang, kwam Utrecht aan de beurt. De belangstelling was daarom echter niet minder, en mocht de kunstenares al niet roemen op kostbare stoffelijke blijken van hulde, in anderen zin bewees het kunstminnend publiek dat het echte bekwaamheden weet te waardeeren. Mev. Kleine bleef oorspronkelijk en in alles van navolging vrij. Zij had oogenblikken dat zelfs eene Agar haar had kunnen benijden. Is deze laatste onovertrefbaar in hare klassieke standen, ook Mev. Kleine verstaat uitnemend het plastieke harer kunst. Zelfs zouden we, bij vergelijking, haar meer natuur toedichten. Agar zocht al hare kracht in de omvangrijke stem, dat zware geluid, dat zoo aangrijpt, en in hare poses, waarin zij ons de beelden uit de oudheid te zien geeft. Agar drapeert zich meesterlijk in de tuniek en men zou haar geheele spel bijna kunnen noemen een onafgebrokene rij van levende beelden. Dit is zeker een groote verdienste en treedt bijzonder op den voorgrond in de klassieke stukken van Racine o.a., waarin zij optreedt, maar Mev. Kleine daarentegen blijft meer de vrouw, dan de kunstenares. Zij geeft het leven, is sober in hare gebaarden, maar vol waarheid daar waar zij er gebruik van maakt. Evenals bij Agar de overige spelers in het niet vallen, door den glans van die ééne, zoo was Mev. Kleine ook de aureool,

[p. 550]

terwijl het verdere persooneel haar toch vrij wel secondeerde. Trouwens men let daarop dan ook wat minder. Het publiek ging om Mev. Kleine, om haar te bezoeken, om haar te vereeren en vorderde dan ook minder van de Heeren en Damen die de andere rollen vervulden. - Jammer dat ook nu weder, als zoo dikwerf, zoo weinig werk was gemaakt van de mise en scène. Dit toch behoort er eenmaal bij en mag volstrekt niet verwaarloosd worden. 't Is wel is waar geen hoofdzaak, maar ook geen bijzaak, waar men zoo'n beetje de hand mede kan en mag ligten. Wàt toch kregen we in het eerste bedrijf te zien! Men weet dat Maria Stuart gevangen wordt gehouden in een zaal van het kasteel van Ridder Paulet. Noodzakelijk is het dat op die kamer een kast aanwezig is, waarin de sieraden en brieven van de Schotsche koningin worden bewaard; en die kast, let wel, in den tijd der weelde en pracht van Engeland's ridderschap, in den tijd van het fijnste snij- en beeldhouwwerk, was een zoogenaamd witwerkerskastje, wat gebruind hier en daar, dat menig handwerksman uit onze dagen niet gaarne een plaats in zijn voorvertrek zou geven. Bovendien had men in dezen salon meubelen uit verschillende tijdvakken en van verschillend genre.

Men zegt wel eens: ‘Och dit zijn kleinigheden en men moet het zoo nauw niet nemen,’ maar voor ieder die het wèl meent met het Tooneel zijn dit geene kleinigheden, en geen zaken om zoo gauw over heen te stappen. Het Tooneel toch geeft het leven zooals 't is of zoo als 't was, uit den tijd, waarin de personen handelen en leven, en even goed als op kleedij gelet wordt moet ook eveneens door den régisseur op bijkomende dingen worden acht gegeven. We weten 't wel, het is maar ‘komedie,’ maar juist dààrom moet de afspiegeling zoo getrouw mogelijk zijn, en vooral wanneer 't met zulke kleine opofferingen gepaard gaat.

Met welk genoegen lazen we onlangs, dat, bij eene opvoering van een stuk ter herinnering aan de oprichting van 't Studentencorps te Amsterdam, alles was aangewend om de daarin voorkomende personen door meubilair als anderzins in de lijst van hun tijd te brengen, en dat zelfs belangstellende be-

[p. 551]

zitters, daartoe, door afstand hunner eigene voorwerpen en meubelen, welwillend hadden medegewerkt. Doch dat is Amsterdam, en niet Utrecht, en wij zijn al zeer tevreden, wanneer de Schouwburg vol en het verdere dragelijk is.

Sinds de prachtige decoratiën, met kermis 1874, in ‘Alpenkoning en Menschenhater’ hebben we in langen tijd zoo'n goede tooneelschikking niet gezien als bij de opvoering van ‘Mijn Leopold’ en de ‘Twee Weezen’ door het gezelschap le Gras, van Zuylen en Haspels, Zoo één schouwburg, dan is de Utrechtsche vrij karig met tooneelschermen en achterdoek bedeeld, maar de restauratie in ‘Mijn Leopold’ en het kerkplein in de ‘Twee Weezen’ waren werkelijk keurig.

Spreken we over het dekoratief van de ‘Twee Weesen’ dan mogen we wel een enkel woord wijden aan het stuk zelf, vooral nadat we in het voorlaatste nummer van den Kunstbode er met een paar regels onze afkeuring over te kennen gaven. Deden we het toen vluchtig, we vinden het noodig, dat we ten minste motiveeren, want met een toon van gezag te veroordeelen, lijkt ons niet de beste weg om tot een goeden uitslag te komen.

Voorzeker is er goeds in het stuk. Enkele karakters zijn vrij van alle overdrijving en verdienen alle sympathie, doch het geheele drama of beter gezegd ‘melodrama’ is zoo weinig overeenkomende met dagelijksche toestanden, dat het goede daaronder grootendeels verdwijnt.

Daar hebben we b.v. de karakters van Moeder Frochard en hare beide zonen. Hoewel dit drietal in hoofdzaak wel de meest interessante figuren zijn, is de teekening daarvan in zoo'n hooge mate overdreven, dat vooral die Frochard ons meer walging inboezemt dan een zeker gevoel van belangstelling, waarmede we haar moesten zien handelen en leven. Haar voorbeeldelooze gemeenheid, en hare armoedige kleeding, hare afzichtelijke vuilheid en hare diep verdorven type, die ons aan de pétroleuses deed denken, was àl te plastisch voorgesteld, dan dat we een oogenblik 't denkbeeld konden overwinnen om in haar de actrice te zien, die dit alles schiep. Alles heeft grenzen, maar bovenal de voorstelling op het

[p. 552]

tooneel. Een karakter mag zich in al zijne boosaardige nuances ontwikkelen, het beeld moet echter een mensch blijven, een mensch van de goede zijde gezien. Waarom hindert ons 't gezicht van een dronkaard, waarom huiveren we bij de voorstelling van iets dat laag en dierelijk is? Het is omdat de menschelijke natuur is vervangen door die van het dier, omdat zichtbaar wordt voorgesteld wat alleen het verstand moest kunnen ontdekken. - Mev. Haspels-Valois verdient lof voor haar keurig geacheveerd spel. De rol van de Blinde heeft zij den geheelen avond zóó uitstekend vol gehouden, dat we bij het opzettelijke volgen, niet ééne vergissing hebben opgemerkt. Hoogst moeielijk was 't bij al de verschillende tooneelen steeds dezelfde weifelende tred te houden, on hoogst indrukwekkend was 't afkomen van den trap in 't zevende tafereel. Zóo gespannen was de aandacht, dat men 't minste geritsel in de goedbezette Schouwburgzaal kon hooren. En dit laatste is niet altoos zóó, vooral in Utrecht wat grootendeels zijn oorsprong vindt in de studentenbanken.

Bovendien is het 2^e tafereel vrij gelijkend met een tafereel uit de ‘Vie Parisienne’, en het komt ons voor, dat de voorstelling van zulke luchtige tafereelen op 't tooneel misplaatst is. Ergeren doet men zich daaraan niet - de indruk die 't kan maken zal wel voorbijgaand zijn - maar het Tooneel moet iets anders wezen, dan een plaats tot ontspanning en dat het dat kàn zijn, bewijzen zoovele flinke en degelijke stukken, waar we reeds vroeger op wezen.

De vertaling der ‘Twee Weezen’ liet te wenschen. We herinneren ons nog goed het ‘ik zie, ze begint reeds aangedaan te worden’ van Henriette; het voortdurend spreken van Pierre Frochard tegen de Blinde van ‘Mejufvrouw’ en ‘U’, even als of onder de omstandigheden en in den stand waarin beiden verkeerden niet spoedig en kortaf ‘Louise’ en ‘je’ zou zijn gezegd; maar bovendien de fraaie uitdrukking ook door Henriette gezegd: ‘de eerste helft van mijn hart behoort Roger, (Bⁿ de Vaudrey) en de tweede helft aan mijne blinde zuster,’ wat dan ook een luid gelach verwekte. Wie de Heer D.K.A. Van Loghem is weten we niet,

[p. 553]

maar zeker is 't noodig, dat hij zijne vertalingen wat minder op cacographiën doe gelijken. - Nog twee opmerkingen dienen we te maken. In de eerste plaats dat hier, en dikwerf ook onder andere drama's, wordt misbruik gemaakt van de zoogenaamde ‘stille muziek.’ Vooreerst is 't zeer onnatuurlijk, maar bovendien erg hinderlijk voor hen die niet gaarne een woord van het gesprokene missen. We kunnen dat eenigszins toegeven bij het bedelen van de Blinde, of bij haar zoeken naar de deur om te ontvluchten; maar wàt ter wereld heeft muziek noodig onder een dialoog die boeiend is en daardoor uit zich zelf macht genoeg heeft om de aandacht der toehoorders gaande te houden? De tweede opmerking is aan 't adres van den Heer Van Zuijlen als Roger. Hij komt in, na aangediend te zijn bij den Graaf de Linières, Minister van Politie; de knecht vergeet hem een stoel te geven en daar 't de rol meêbrengt, dat hij gaat zitten ofwel 't hem voor den welstand beter schijnt, is hij zoo vrij een zetel van den linkerhoek van 't tooneel naar 't midden te.....slepen. Moest dit iets ‘nonchalant’ schijnen, dan is de aanmerking gegrond, dat een Roger Baron de Vaudrey, beter zijn wereld moet kennen en in 't salon van zijn oom den Graaf geen stoel moet wegslepen. Is 't echter een soort gemakzucht geweest, dan moeten we vragen, waarom bij 't opstaan dan ook weder diezelfde beweging gevolgd? toen toch was een weinig op zijde schuiven meer dan voldoende geweest, terwijl het nu den schijn had of Roger geen ‘gentleman’ was.

Met de ‘Twee Weezen’ sluiten we onze taak. Slaan we een vluchtigen blik over 't geheel, dan is er alle reden van tevredenheid, ten minste als men niet te veeleischend is, doch in dat geval is men ook nooit tevreden. 't Is met de tooneelwereld als met ieder ander, we zijn allen menschen; heb ik ook soms hier of daar gefaald, dan verwijs ik mijn goedzinnigen lezer naar den schoonen versregel: ‘Het pogen zelf is schoon!’

Utrecht, 11 December 1875.

A.J. Servaas Van Rooijen.