De Vlaamsche Kunstbode. Jaargang 5

Een broederbond
Tusschen de toonkunstenaars van Noord en Zuid.

Toen ik onlangs, in mijne bedenkingen over de Nationale Toonkunde, de wederzijdsche uitvoering van muziek werken uit de beide deelen Nederland's besprak, met den wensch dat dergelijke uitvoering reeds bij onze Concertos on Nationale Festivals in praktijk moge gebracht worden, dacht of hoopte ik niet dat kort daarna ook van Noordnederlandsche zijde een_e krachtige stem ten voordeele eener zoo wenschelijke kunstverbroedering zou opgaan. Betrekkelijk dit zoo gewichtig vraagpunt, werd ik dezer dagen met een mij bijzonder welkomen brief vereerd, van de hand des heeren G.A. Heinze uit Ams-

[p. 313]

terdam, wiens naam als componist on muziekdirector sedert lange jaren in Nederland op schitterende wijze gevestigd is.

Om onze lezers al dadelijk op de hoogte der kwestie te brengen, laat ik hier het hoofdzakelijke uit dit schrijven volgen. Daar overigens de brief, ofschoon persoonlijk, over een punt van algemeen belang voor onze kunst en kunstenaars handelt, zal deszelfs geachte schrijver mij die kleine onbescheidenheid wel ten goede houden:

‘Den Heer Peter Benoit, Bestuurder der Muziekschool te Antwerpen.

Amsterdam, 25 Juni 1875.

‘Weledele Heer,

‘Ofschoon ik tot heden nog niet de eer heb U persoonlijk te kennen neem ik des niettemin de vrijhêid een beroep op uwe kunstbroederlijke hulp en medewerking, voor eene belangrijke zaak, te doen.

‘... Sedert een lange reeks van jaren heb ik den muziekalen toestand hier te lande gade geslagen, en bevonden dat onder de bestaande vormen aan menig uitstekend kunstenaar te kort wordt gedaan: dat de Nederlandsche componist geen vooruitzicht heeft, omdat het hem aan steun en moreele kracht ontbreekt, omdat zijne positie te afhankelijk is.

‘Menig kunstenaar zal dit met mij gevoeld hebben, maar niemand had den moed het eerste woord te spreken. Ik voelde dat er iets gedaan moest worden en noodigde eenige der voornaamste artisten uit, zondag 13 Juni jl. eene vergadering bij te wonen, deelde hun mijn plan mede een Associatie der kunstenaars van Noord- en Zuidnederland tot stand te brengen, met het doel de goede muziekwerken beider natiën door goede en herhaalde uitvoeringen bekend te maken. Dit plan vond algemeene sympathie en er werd besloten zondag 18 Juli e.k. een groote algemeene vergadering te Utrecht te houden, waartoe de componisten en muziek-directeuren van België en Nederland zullen worden uitgenoodigd...

‘Ik heb den heer Gevaert te Brussel tevens om zijne medewerking verzocht, en hoop dat, als twee zoo uitstekende kunstenaars zich als bondgenooten vereenigen, de gunstigste resultaten voor de componisten beider natiën, daarvan het gevolg zullen wezen.

‘In afwachting van uw besluit en in tvertrouwen op uw echt kunstenaarsgevoel, teeken ik met de meeste hoogachting

UEd. dw. Dr.

get. G.A. Heinze.

[p. 314]

Deze brief werd door mij volgender wijze beantwoord:

Antwerpen, 5 Juli 1875.

Zeer geachte Heer!

Uw voorstel tot stichting van een kunstenaarsverbond tusschen Noord en Zuid treed ik met geestdrift bij.

Sinds lang was een dergelijke verbroederende werking op toonkundig gebied mijn innigste wensen. Thans ben ik zooveel te meer nog met uw ontwerp ingenomen, daar onze Zuidnederlandsche muziekbeweging - in weêrwil van velerlei tegenkanting en dwarsdrijverij - van dag tot dag toeneemt.

Om U echter den aard van deze tegenkanting duidelijker te doen kennen, zij gezegd dat wij, Vlaamsch- of Nederlandschgezinden, die voor eigen Taal en Kunst, dus ook voor 't Vlaamsch-Nationaal princiep in de muziek ijveren, hier veelal als... separatisten worden beschouwd! Dat woord ‘separatisten’- een soort van Medusenwoord voor hen die onzen dubbelen taaltoestand slechts oppervlakkig beschouwen - werd door de vijanden onzer muziekstrekking en ook door een aantal voorstanders van het dubbelzinnig ‘Schijn- en- Blijk- stelsel’ in onze Belgische Nationale Toonkunde op eene voor hen voordeelige wijze tegen ons geexploiteerd. Doch, ik herhaal het, ondanks al die kleingeestigheid - want deze speelt hier in die kwestie de hoofdrol - gaan wij vooruit, onverpoosd vooruit, en we mogen thans met des te meer vertrouwen de toekomst te gemoet zien, daar ook onze stamgenooten van over den Moerdijk ons nu eene behulpzame broederband reiken. Ik bedoel namelijk uw niet genoeg te prijzen voorstel, om door wederzijdsche opvoering van Noord- en Zuidnederlandsche muziekale werken, tot gezamentlijke bevordering der belangen onzer Toonkunst te geraken.

Naar Utrecht zal ik onmogelijk kunnen komen, wat ik te meer betreur daar ik de eer en het genoegen zal moeten missen U daar persoonlijk te leeren kennen; doch tegen het onmogelijke vermag men niets.

Wees dan zoo vriendelijk, geachte Heer, mij, ondanks mijne afwezigheid, een verslag over 't geen er te Utrecht zal besproken en beslist worden te doen geworden. Misschien zal er wel middel zijn om hier in Antwerpen eene Afdeeling van de door UEd. ontworpen inrichting tot stand te brengen. Ik meen zulks temeer te mogen hopen daar hier te Antwerpen de stichting van eene ‘Vereeniging van kunstenaars voor 't uitvoeren van classieke muziek’ op til is. Alzoo lag het middel tot verwezenlijking van uw ontwerp hier al dadelijk voor de hand.

Na uw geëerd persoonlijk schrijven heb ik ook de afdrukken van den Omzendbrief aan H.H. Toonkunstenaren goed ontvangen.

Ik reken het mij natuurlijk ten plicht dien brief naar uw verlangen behoorlijk te verspreiden.

Met de beste wenschen voor den goeden uitslag onzer gemeenschappelijke zaak, groet ik U achtingsvol en kunstbroederlijk.

P. Benoit.

[p. 315]

Ziehier thans den hooger vermelden Omzendbrief, aan de heeren Toonkunstenaren van Noord- en Zuidnederland:

Geachte Kunstbroeders!

Het mag met dankbaarheid worden erkend, dat, in den tegenwoordigen tijd van toenemende beschaving, de liefde voor de Toonkunst in alle klassen der maatschappij doordringt, en haar veredelende invloed meer en meer wordt gewaardeerd.

Dat de Toonkunstenaars onder ons zich ook, van hunne zijde, beijveren, om aan de hoogere eischen des tijds te voldoen, behoeft geen betoog. Het standpunt toch, waerop de Toonkunst zoo wel in Noordals in Zuid-Nederland staat, geeft daarvan het sprekendst bewijs. Maar bij de beschouwing van dezen gunstigen toestand, doet zich de vraag op: Is het standpunt der Nederlandsche Toonkunstenaars gelijk aan dat van hunne kunstbroeders in andere landen? Is hun stand evenzeer gevierd en geacht? en worden zij zooals deze gewaardeerd?

Wanneer die vragen ontkennend moeten worden beantwoord, dan ligt de voornaamste oorzaak hierin, dat zij in hunne positie veelal te afhankelijk zijn. Immers, in de meeste gevallen staan dilettanten feitelijk aan het hoofd der muzikale beweging en worden slechts de Kunstnaars geroepen om hunne besluiten ten uitvoer te brengen en hunne inzichten en wenschen te bevredigen.

Wij zouden de laatste zijn om over de werkzaamheid van zoovele geachte en degelijke kunstvereerders, waar het maatregelen van orde of administratief beheer geldt, den staf te breken; maar in zaken van klunst mogen en moeten wij verlangen, dat zij die daaraan uitsluitend hun geheele leven en hunne krachten ten offer brengen, ook meer worden erkend en geëerbiedigd!

Wij houden het voor het beste middel om tot een beteren en zuiverder toestand te geraken: dat de Kunstenaars elkander de hand reiken, en zich vereenigen, om hunne eigene belangen te behartigen en zóódanig te regelen, dat zij zichzelven den weg bereiden om in hun eigen Vaderland bekend en geëerd te worden!

Hoe zal er in den vreemde achting voor de Nederlandsche Toonkunst ontstaan, indien niet de zonen van denzelfden stam, indien niet de Kunstenaars elkander de hand reiken en samen werken tot verheffing hunner eigene en der nationale eer? Hoe zullen jeugdige talen, en uit beschaafde kringen den moed hebben, de in andere landen zoo gevierde, maar in Nederland zoo dikwijls met geringschatting bejegende loopbaan van Toonkunstenaar te kiezen, als er geene doeltreffende maatregelen worden genomen, om de positie van den Kunstenaar in elk opzicht te verbeteren

Eerst dàn kan een volk zeggen, den bloei der kunst in waarheid te bevorderen, wanneer het ook eigene kunstvoortbrengselen den kunstminnaar vermag aan te bieden!

[p. 316]

De werken van beroemde oude meesters ten gehoore te brengen, mag ontegenzeggelijk worden beschouwd als eene verschuldigde hulde aan hun genie; maar dàarom mogen de verdiensten van de levende en begaafde kunstenaars niet voorbij worden gezien!

Neen!... Naast de werken van het verledene moet plaats worden gelaten voor die van den tegenwoordigen tijd, en evenzoo hebben de werken van de in het midden des volks levende kunstenaars, aanspraak op algemeene bekendheid en waardeering.

Bovengenoemde aangelegenheden werden in eene daartoe belegde ‘voorloopige’ vergadering besproken, welke op 13 Juni jl. te Utrecht plaats vond, en waarbij tegenwoordig waren; de Heeren Richard Hol van Utrecht, H.A. Meijroos van Arnhem, W.F.G. Nicolaï van 's Gravenhage, G.A. Heinze en W. Stumpf van Amsterdam. De Heeren Mr. J.E. Banck en van Santen Kolf van 's Gravenhage, Prof. A.D. Loman en M.A. Caspers van Amsterdam, woonden die vergadering bij als belangstellende kunstvereerders; terwijl de Heeren Boers, Verhulst en Wetrens, alsmede de Heeren Dr. van Werkhoven en Jan Smit V schriftelijk hadden kennis gegeven, dat zij verhinderd waren die vergadering bij te wonen, maar bijna eenparig hun adhaesie schonken aan het doel dezer bijeenkomst.

Na breedvoerige beraadslaging is op deze vergadering de wenschelijkheid erkend om onder de in Noord- en Zuid Nederland gevestigde Kunstenaars en elders wonende Landgenooten, die als componisten en muziek-directeuren werkzaam zijn, aaneensluiting te bevorderen en pogingen aan te wenden tot oprichting eener ‘Vereeniging van Toonkunstenaars in Noord- en Zuid Nederland’, hoofdzakelijk met het doel: om den onderlingen broederband te bevestigen, eigene compositiën door goede en herhaalde uitvoeringen te doen bekend worden, en de voordeden daarvan ook te doen komen ten bate der Toonkunstenaars zelve!

Ten slotte werd het overeenkomstig met de ware bedoeling en in het belang der zaak geacht, dat de tot stand brenging dezer Vereeniging door Heeren Kunstenaars zelve behoorde te geschieden, en namen de ondergeteekenden op zich, de Noord- en Zuid-Nederlandsche Kunstbroeders tot dat einde ter Vergadering op te roepen.

Ondergeteekenden hebben diensvolgens de Eer UEd. uit te noodigen tot bijwoning dier vergadering, welke zal worden gehouden op Zondag 18 Juli, des namiddags te 1 ure, in liet Gebouw voor Kunsten en Wetenschappen, te Utrecht, ten einde gemeenschappelijk de middelen te beramen, waardoor de Nederlandsche Toonkunst tot meerdere waardeering kunne geraken, en de Toonkunstenaars zich dien maatschappelijken toestand kunnen verzekeren, welken de beoefenaren van andere kunsten zich reeds hebben weten te verwerven, en om dan tevens de grondslagen te leggen voor deze zoo nuttige en noodige vereeniging.

Geteekend: G.A. Heinze, Richard Hol, H.A. Meijroos, M.F.G. Nicolaï, W. Stumpf.

[p. 317]

Thans blijft ons nog enkel hierbij onzen innigsten wensch te uiten, dat bovenstaande oproep bij onze nationale toonkundigen zooveel bijval moge vinden als dit bij uitstek voortreffelijk werk verdient.

Hoogst aangenaam ware het mij van wege de bijzondere kunstenaars zelf een woordje van adhesie te bekomen, ten einde hier in Antwerpen vervolgens een Zuidnederlandsche Afdeeling van het ontworpen Kunstenaarsverbond in te richten.

Peter Benoit.