De Vlaamsche Kunstbode. Jaargang 5

Brieven uit Noord-Nederland.

V.

Den Haag, 2 Juni 1875.

Van de voornaamste buitenlandsche meesters van 't penseel, aanwezig in de kabinetten onzer Amsterdamsche kunstliefhebbers, die in ‘Arti’ tentoonstelden, noemen wij in alphabetische volgorde: Achenbach, het hoofd der nieuwere Düsseldorfer school, Rosa en Auguste Bonheur, W. Bougereau, Calame, Cermak, Eugène Dela Croix, Decamps. Louis Gallait, Nic. de Keyser, V. Lagye. Bⁿ H. Leys, Aug. Pettenkorfer, Paul Pelaroche en Ary Scheffer.

Ofschoon Ary Scheffer Nederlander van geboorte was, - hij zag

[p. 281]

den 12ⁿ Februari 1795 te Dordrecht het levenslicht - valt hij, als leerling van den Franschen schilder Guérin, bij wien ook Delacroix gedeeltelijk zijne opleiding genoot, geheel tot die buitenlandsche school. Van daar dat ik hem ook thans vermeld.

Zijne door de photographie alom verspreide stukken ‘Margaretha aan 't Spinnewiel’, Margaretha in de kerh’ en ‘Faust en Margaretha’, maken op het doek een meer vreemdsoortigen dan wegslependen indruk. Wat toch is het geval? - Photographie en graveerkunst hebben ons Scheffer's opvatting der type van Goethe's helden doen bewonderen; zijne doeken ons over zijn tint en kleur, zijn behandeling van licht en bruin doende oordeelen, bevredigen ons in dat opzicht weinig. Er is iets zeer flets in zijne kleur en iets geelbleeks in zijne tinten; van levendig, helder koloriet geen sprake. Deze stijl van bijna gansche verwaarloozing van tint en kleur, van licht en schaduw, en uitsluitenden toeleg op teekening, dagteekent van Scheffer's tweede tijdperk. De eerste Margaretha - want Scheffer schilderde er verscheidene - uit zijn eerste tijdperk muntte integendeel meer door kleur dan door teekening uit. Voor wie, gelijk ik, geene schilderijen van den meester naar zijne eerste wijze van bewerking zagen, is zijn tweede manier, ik herhaal het, meer vreemdsoortiger dan wegslepend.

Van Delaroche zijnde bekende stukken ‘Les Enfants d'Edouard’ en ‘Moïse exposé sur le Nil’ aanwezig. Terstond wordt men bij de beschouwing dier doeken aan Theophiel Gautier's volkomen gerechtvaardigde uitspraak over dezen meester herinnerd: ‘Il a mis le drame dans la peinture’, zegt Gautier; ‘chacun de ses tableaux est un cinquième acte de mélodrame ou de tragédie, au bas duquel on pourrait écrire comme indication finale: ‘La toile tombe’. Gautier zocht daarom minder 's mans talent in de zuivere teekening, de harmonie van kleur en de kracht van toets dan wel in zijne bekwaamheid in 't groepeeren der figuren en de behendige wijze waarop hij ze tot verhooging van het dramatisch effect weet zaam te brengen.

Wat het tooneelmatig effekt betreft, ook Gallait heeft daarvan in zijn ‘L'Oubli des Douleurs’ partij getrokken. De stand van den muzikant, de liggende houding van het meisje, de heuvelachtige achtergrond, alles is in de eerste plaats daarop berekend. Zijn ‘Frans I bij het Sterfbed van Leonardo da Vinci’ is zonder eenig theatraal effekt en toch zoowel wat teekening als koloriet betreft voortreffelijk.

Nic. De Keyser is hier door zijn doek: ‘La derniére pensée de Weber’ vertegenwoordigd, een woest romantisch stuk, dat bij al zijne fantastische opvatting en mystiek lichteffekt meer vreemd dan schoon is.

V. Lagye heeft er een historisch stuk ‘Eene Bruid uit de XV^de eeuw’ dat zeer verdienstelijk geteekend is; Van Lerius eindelijk, die zich, helaas! in den laatsten tijd alleen op de afbeelding van ziekelijk romantische vrouwenfiguren schijnt toe te leggen, doet ons hier een allerinnemendst meisje uit Dalecarlië aanschouwen.

[p. 282]

Bedenkt men nu dat al die schilderstukken - 233 in getal - uit de kabinetten der voornaamste Amsterdamsche kunstliefhebbers zijn bijeengebracht, dan kan billijkerwijze niet beweerd worden, dat het onzen hedendaagschen patriciërs van den Amstel aan zin voor Schilderkunst ontbreekt.

F.S.K.

VI.

Kampen, 27 Mei, 1875.

Dezer dagen woonde ik in eene onzer steden de vertooning bij van ‘Vorstenschool’ door het Antwerpsch gezelschap.

Wat Multatuli's stuk is daarvan hebt gij U bij de voorstelling ten uwent zeker wel overtuigd. - Ontegenzeggelijk is het een schoon gedicht, van groote letterkundige waarde, doch m.i. geenszins een ‘tooneelstuk.’ Er ontbreekt bepaald aktie en intrigue; de lange alleenspraken, die men met genoegen leest, worden voor 't publiek vermoeiend te volgen en zijn ook voor de groote massa, die het gedicht niet gelezen en bestudeerd heeft, bijna niet te begrijpen.

Met het oog op den aard en den litterarischen vorm van Multatuli's ‘drama’ is ook de vertolking daarvan bijzonder moeilijk. De schoonste gedeelte gingen ook hier geheel of gedeeltelijk verloren. Ik behoef U niet te zeggen, dat de verdienstelijke Catherine Beersmans eene zeer gunstige uitzondering maakte. Zij heeft de rol van Louise gespeeld zoo als zij alle andere rollen speelt: uitmuntend. Jammer echter, dat zij in het eerste tafereel en hier en daar elders wat te tragisch was. Zij werd op zeer verdienstelijke wijze bijgestaan door Mejuffer Verstraeten die bijzonder veel aanleg verraadt en met studie en volharding eens eene eerste plaats op het Nederlandsch tooneel zal innemen. Met een voorbeeld als Mejufvrouw Beersmans dagelijks voor zich, kan zij niet anders, dan slagen.

Het succès dier voorstelling was dan ook geheel en al voor Mej. Beersmans en Mej. Verstraeten. Tot mijn leedwezen kan ik van het heerenpersoneel - hoe voortreffelijk het zich in àndere omstandigheden reeds moge voorgedaan hebben - geen zoo gunstige getuigenis afleggen, met uitzondering van den Heer Van Kuyk, die als Herman voortreffelijke oogenblikken had.

Tot het goed vertolken van een dichtwerk als ‘Vorstenschool’ behoort eene zekere litterarische kennis en ontwikkeling, die men over 't algemeen van onze artisten billijker wijze niet vergen kan. Hoe toch is vooralsnog deopleiding onzer Noord- en Zuidnederlandsche tooneelisten? Meestal door routine en zelfoefening. Eene school waar zij onderricht ontvangen in de letterkunde, in het deklameeren, in de mimiek, in het acteeren bestaat er niet. Wel is waar, is hier te lande reeds een begin daarmede gemaakt

[p. 283]

en is eene soortgelijke school te Amsterdam opgericht; maar zoo die school aan hare bestemming mogt voldoen, dan zal eerst eene volgende generatie de vruchten ervan plukken.

Behalve het gebrek aan opleiding voor het Tooneel, bestaat bij U zoowel als hier te lande een gebruik bij de tooneelgezelschappen, dat m.i. allernadeeligst werkt op de ontwikkeling der artisten, nl. dat men de artisten allerlei rollen laat spelen: Tragedie, Drama, Melodrama, Blijspel wordendoor dezelfde artisten uitgevoerd. En nu ik wil het gevraagd hebben, of het in algemeenen regel mogelijk is op die wijze uitstekende artisten te krijgen?

Ik hoop dat in deze leemte eene spoedige verbetering moge komen.

De opvoering van ‘Vorstenschool’ moge financieel goede resultaten opleveren; doch voor de tooneeli sten kan die geen voordeel aanbrengen; moreele vergelding voor de door hen gegeven moeite kunnen zij in het algemeen niet oogsten. ‘Vorstenschool’ is, ik herhaal het geen eigentlijk tooneelstuk; het is een aaneenschakeling van schoone ideën, die in eene eigenaardige, heerlijke taal worden uitgedrukt. Om nu de schoonheid dier ideën en die taal juist en zuiver te interpreteeren, daartoe is de eerste vereischte: grondige kennis der taal zelve waarin die ideën geschreven zijn.

Nog eén woord: - ‘Vorstenschool’ zal, meen ik, wel spoedig als tooneelstuk uitgediend hebben. De ongepaste persiflage op alle vorsten in het tweede tafereel verwekt vrij algemeen afkeuring, zoo niet meer.

Hare litterarische waarde en schoonheid als gedicht zal zij echter nooit verliezen.

M.