De Vlaamsche Kunstbode. Jaargang 5

Nog over Schijn en Blijk in onze Vlaamsche Muziekbeweging,
door Peter Benoit.
(Slot.)

Nog zij hierbij opgemerkt, dat in onze scholen van lager en middelbaar onderwijs de Notenleer zou moeten voorgehouden worden, alsook het zingen van die grootsche, verhevene gezangen welke men Choralen noemt en die in Duitschland zoo hoog geschat worden. De muziekale opvoeding, voorbereid door de algemeene kennis en verspreiding der Choralen onder het volk, zou stellig veel betere vruchten opleveren dan zulks tegenwoordig het geval is.

Door het zingen der Choralen in de scholen, zouden deze gezangen welke uit de tweevoudige werking van godsdienst en volksgevoel voortspruiten, in de familiën

[p. 258]

doordringen. Een stap méér - en deze worden insgelijks in onze tempels ingevoerd.

Niets indrukwekkender dan die duizenden stemmen, - zooals wij het reeds meermaals in de Domkerk te Keulen hebben gehoord - welke zich in een machtig unissono verheffen en door die grootsche gezangen den hoorderen een esthetisch genot schenken, welk moeielijk te beschrijven is. - Van het begin zijner kunst af heeft het Duitsche volk den machtigen invloed der Choralen begrepen en ze in den huiskring, in de scholen, in de werkhuizen, in één woord overal ingevoerd. In alle bijzondere omstandigheden worden zij aangeheven en zij dienen als om het Duitsche volk vaster aaneen te snoeren.

In ons Vlaamsche land heeft de catholieke kerk aan die gezangen in de moedertaal hetzelfde belang niet gehecht als de protestantsche, en dit is een ongelijk dat herstelling wenschelijk maakt. Het Choraalgezang zou zou dus bij ons en in onze volkstaal weder moeten ingevoerd, en gelijk in Duitschland bewerkt en verspreid worden. Een zóo krachtig zaad moet op onzen bodem ontkiemen en zal welhaast op de muziekwerken onzer Vlaamsche toondichters den heilzaamsten invloed uitoefenen. De moedertaal, zij die gedachten draagt en verwekt, die de zedelijke macht en de grootheid van een volk maakt, moet door allen geëerbiedigd en beoefend worden.

Ook het zingen van doelmatige Volksliederen zou niet weinig bijbrengen om den grond onzer natuur van verbastering of gemeene strekkingen vrij te houden.

En niet alleen de verschillige conservatoriums of muziekscholen kunnen eene algemeene muziekale beschaving tot stand brengen; ook onze volksscholen kunnen daartoe in ruime mate het hunne bijdragen. Deze zouden zich allen met de bijzondere school hunner provincie-hoofdstad dienen aan te sluiten; zóó ook zouden stads- en provinciale muziekkringen, en de zangers en zangeressen die tot géene maatschappij behooren, zich met haar respectief Festival-centrum in de provincie-hoofdstad moeten vereenigen.

[p. 259]

_**_*

Eéne vraag, - en deze staat zeker wel rechtstreeks in verband met den hoofdtitel van ons onderhavig artikel:

Bestaat er in ons land bij onze conservatoriums eene nationale basis? Of wel heeft men tot hiertoe alleen in schijn en niet door blijk echten, degelijken vooruitgang betracht?

Wat mij betreft ik houd het voor zonneklaar bewezen, dat die zoogezegde vooruitgang bij de muziekbeweging hier te lande niet bestaat! Zeker, zal deze of gene school nu eens wat meer, dan eens wat minder virtuozen, zangers en componisten opleveren. De eerstgenoemden zullen ongetwijfeld den ‘roem’ van ons België in andere landen gaan verspreiden, terwijl de componisten, als zij in 't land, en nationaal willen blijven, hier met allerhande moeielijkheden en tegenkantingen het schoonste en grootste gedeelte huns levens moeten verslijten! Men zal niet weten wat aangevangen om hun het leven bitter te maken, terwijl men de cosmopolieten zal choyeeren, en ze overal, tot zelfs bij onze eigene werkingen laten indringen! Dit zou alzoo ons de taak nog zwaarder, ja schier onmogelijk maken, althans indien wij met geen stalen wil en onverschrokken volharding de worsteling doordreven, met de bemoedigende gedachte dat, zoo wij ook niet allen in onze billijke strekkingen kunnen doen deelen - wij althans het reeds ingewonnen veld zullen trachten te behouden. Doch, werpen wij een breederen oogslag in schijn en blijk op vaderlandschen bodem.

De muziekale grondsteen en het princiep van éénheid voor de later te volledigen muziekale opvoeding in Duitschland berusten op de drie punten, welke ik daareven aanhaalde: overal in het onderwijs de kennis der Notenleer, het Choraalgezang, en de Volksliederen; dit alles in de moedertaal! - En ziehier welke heerlijke vruchten dergelijke nationaal-muziekale opvoeding voor allen voortbrengen zou:

[p. 260]

Door de Notenleer leert men de eerste grondbeginselen over de techniek der muziek; - zooals wij hooger betoogden, ontwikkelt men door de Choralen in geest en hart eene artistieke v eredeling van gedachte en gevoel, welke later door geene middelen uitte roeien is, - terwijl door de Volksliederen het volk van jongs af met de uitingen van zijn eigen' geest, zijn eigene natuur wordt bekend gemaakt. Overal moeten dus insgelijks de oude en nieuwere Volksliederen, naast de Choralen en de Kunstgezangen onzen Vlamingen aangeleerd worden.

- De oude Volksliederen, die ons den geest, het eigenaardig karakter, het streven onzer voorvaderen leeren kennen en waardeeren, zijn als schildwachten tegen die lage, meest van allen geest ontblootte liedekens, die het volk op vergaderingen en feestelijkheden en op de straten zingt en in den zedelijken huiskring zoo onbedacht laat binnendringen.

Door een dergelijke opvoeding moet het volk tot het volle bewustzijn van zijn zelfstandigheid geroepen worden; het moet zich zelven leeren kennen en doorgronden door dàtgene zelfs te ontleden wat het soms onbewust in zijne eerste ontboezemingen heeft gelegd.

Welnu, deze drie middelen van opvoeding worden niet als grondsteen der opvoeding in onze gestichten voor muziekaal onderricht opgelegd. Ook in onze lagere en middelbare scholen wordt dit vooralsnog niet als vasten stelregel toegepast. - En wàt is de uitslag van deze in schijn kleine verwaarloozing? Dat al onze muziekers evenals ons publiek geen algemeen vertrekpunthebbende, ook latertijds geen vereenigend punt vinden, geenen band gevoelen welke allen in éénen nationalen familiekring omsluit. Vandaar dat dus ook de vaderlandsche kunst zich hier onmogelijk in volle kracht en luister kan ontwikkelen, en wij, Belgische Componisten, zangers virtuozen, wij Belgisch publiek, Belgisch volk, wij staan tegenover elkaar als vreemdelingen, en we vragen ons met een zeker recht af, wat al dat schrijven en wrijven over 't Nationaal princiep toch wel beteekenen mag!

[p. 261]

En deze twijfel tegenover onszelven moet ons toch eindelijk tot eene volstrekte Genesisleer, volgens het woord van den onsterfelijken Goëthe, terugbrengen; wij hebben ons om zoo te zeggen gansch hervormd en vernieuwd. - Doch wij zijn de minsten in getal, - en daar wij weten waarin de zin van Goëthe's woord ligt, zouden wij wenschen dat ons volk zich ook aan de frissche princiepen bij die nationaal paradijs mocht voelen herleven en zich derwijze tot echten burger-nationalist gevormd hebbende, later verbroederend in 't wereldburgerschap treden kon.

_**_*

Al onze scholen roemen op vaderlandsche natuur- en geestesontwikkeling; maar zulks is alweêr meer schijn dan blijk. - En zulke toestand oefent op de Letterkunde en de Muziek een bijna doodenden invloed uit. En dàarom ook is het, dat onze Nationale Muziekbeweging eerst dàn in gansch haren glans over 't land schitteren zal, wanneer een rationeele toonkundige opvoedingsleer zal in zwangzijn alsook de vertakking dier leer, uitgaande van de bijzonderste muziekscholen tot de mindere, en verder bij middel van een degelijk muziekonderricht bij ons lager en middelbaar onderwijs.

De oorsprong van het ‘schijn en blijk’ ligt in de cosmopolitische strekkingen der in Belgie algemeen aangenomen leerwijze. Enkele personen bekomen ondersteuning van hooger hand en van zekere aan het kunstnationalism vijandige groepen, welke laatste men, helaas! maar al te veel in onze Vlaamsche steden aantreft,en waar sommige anders welmeenende Vlamingen zich uit onwetendheid bij aansluiten.

Moge ons rechtvaardig streven nooit in zóóverre tegenkanting ontmoeten, dat wij toch eens, van het algemeen gebied der princiepen afstappende, tot den persoonlijken strijd zouden moeten overgaan!

Mogen alle wakkere Vlamingen het oog houden op het gevaar dat in ‘schijn en blijk’ gelegen is, en nooit het oord van den Wijze vergeten: ‘Waakt! waakt gedu-

[p. 262]

rig - opdat gij niet in één oogenblik beroofd wordet van al wat gij door jaren werken en zwoegen zoudt gewonnen hebben. Maar, moest onrechtvaardigheid ons door sluwheid iets ontnemen, dat dan het gesproken en geschreven woord in vergadering en pers weêrklank vinde, en niet ophoude vooraleer wij met den dichter eenmaal zeggen kunnen:

‘Wij wilden wat was recht en wonnen wal wij wilden!’

Ik kan het niet genoeg herhalen: de strijd voor 't nationale in de kunst heeft nu vooral het muziekaal grongebied tot slagveld; - al de kunstenaars der verschillige vakken: letterkundigen, dichters, journalisten, moeten die nationale worsteling niet als een afgezonderde beschouwen, maar als zijnde een toetssteen van wat er tegen de gansche Beweging zou gepoogd worden indien de cosmopolieten, en de mannen van het ‘schijn en blijk’ ons de neêrlaag deden krijgen!

Met deze regelen sluit ik mijne eerste reeks artikelen in ‘de Vlaamsche Kunstbode.’ - Ik merk hier zelfs dat mijn onderwerp, welk ik eerst op onze kunststad Antwerpen beperken wilde, zich van lieverlede verlengd en uitgebreid heeft.

Zulks is niet te verwonderen; want indien het plan ter muziekale ontwikkeling van Antwerpen een lokaal karakter had, zoo kon het toch, wegens het princiep van éénheid in de nationale strekking, onmogelijk buiten eene algemeene werking blijven, welke zich in België onder dat opzicht voordoet. Vandaar dat de kwestie der Festivals niet enkel een bijzondere, maarwel vooral een algemeene is, ofschoon elke voorname Stad en Provincie die muziekfeesten in haar midden moet trachten mogelijk te maken. En zóó is het ook dat het princiep waarop de Vlaamsche Muziekschool berust mij aanleiding zal geven tot het schrijven eener bijzondere studie over onze Conservatoriums onder nationaal oogpunt beoordeeld, alsook om de kwestie

[p. 263]

der tweejaarlijksche wedstrijden voor muziekale compositie, gezegd Prijs van Rome, in een ander werkje breedvoerig te bespreken.

Ik sluit met de heraanduiding der gewichtige punten welke ik alreeds besproken of nòg te bespreken heb:

1^o Nationale opvoeding bij de Muziekscholen; - 2^o Choralen en Volksliederen; - 3^o Stadsorkesten en Stadskoor en; - 4^o Nationale Festivals; - 5^o Nationale Schouwburgen.

Antwerpen, 1873-1875.

Peter Benoit.