De Vlaamsche Kunstbode. Jaargang 5

De Kerkmuziek in Antwerpen.
Door Alf. Goovaerts.

De Italiaansche School in de XVII^de eeuw.

Mijner belofte getrouw, diegenen te beschamen welke lichtzinnig beweerden dat er geene Kerkmuziek bestaat, zet ik mijne wandeling voort in dit overgroot en allerprachtigste park, waarin Italië zulk groot aantal heerlijke muziek ale bloemen zag ontluiken. Behalve de twee voornaamste wandellanen waarin wij voor de XVI^de eeuw reeds tallooze meesterstukken ontmoet hebben; behalve

[p. 216]

die twee hoofd wegen, die de namen van Romeinsche School en Venetiaansche School dragen en welke wij tot op 't einde zullen doorloopen, zullen wij nog voor XVII^de eeuw twee andere wegen, minder uitgestrekt misschien maar toch niet minder schoon, te doorwandelen hebben. Ik bedoel namelijk: de Boloneesche School en de Napolitaansche School. Zich van eene der groote wandellanen, die der Romeinsche, afzonderende, beginnen die twee minder belangrijke wegen omtrent het midden der XVII^e eeuw en doorloopen geheel de XVII^e; doch, vooraleer deze twee laatste inteslaan, laat ons zien of de toondichters der Romeinsche School in de XVI^e eeuw, zich de eeretitels welke zij van hunne voorgangers geërfd hadden wisten waardig te maken.

De Nanini's vooreerst bieden ons twee hunner doorluchtigste leerlingen aan: Paolo Agostini en Cifra.

Agostini, wier gewrochten in den persoon van paus Urbanus VIII een groot bewonderaar ontmoetten, was te Rome organist van Santa-Maria-in-Transtevere en kapelmeester van Santa-Lorenzo-in-Damaso. Hij volgde Ugolini op als bestuurder der pauselijke kapel en genoot de eer Foggia's muziekale opvoeding te volmaken. Agostini liet een groot getal werken voor de kerk na, waaronder vooral uitschijnen vijf boeken Missen, twee boeken Magnificat's en twee boeken Psalmen. Liberati, zijn tijdgenoot, maakt met veel ophef den lof van Agostini's werken, welke hij in St-Pieter in 't Vaticaan hoorde uitvoeren: de geestdrift van Liberati is ten volle gewettigd door het groot talent welk de werken van Agostini verraden.

Francesco Foggia, zijn leerling en schoonzoon, opvolgentlijk kapelmeester van Ferdinand-Maximiliaan keurvorst van Keulen en van Aartshertog Leopold van Oostenrijk, werd later kapelmeester der hoofdkerken van Narni en van Montefiascone, en was een der geleerdste toondichters der Romeinsche School, welker zuiveren stijl hij in zijne grootsche eenvoudig heid wist te bewaren.

[p. 217]

Foggia's nalatenschap bestaat uit twee boeken Missen, een Salve Regina, twee boeken Litaniën, even zoovele boekdeelen Psalmen en Motetten, verscheidene Offertorium's en eene verzameling Cantiones sacroe.

De medeleerling van Agostini in de school Nanin-Palestrina, Antonio Cifra, kapelmeester der kerken van Loretten en van St-Jan in Lateranen te Rome, was insgelijks eenigen tijd bestuurder van de muziek des hertogen Karel, broeder van keizer Ferdinand II. Hij toondichtte omtrent twee honderd Motetten, benevens een groot getal Antiphonen, vijf boeken Missen, Litaniën en Psalmen.

De geleerde Ugolini zag zich overleven in zijnen leerling Horazio Benevoli, kapelmeester in verscheidene kerken van Rome en eindelijk van St-Pieter in 't Vaticaan, welke Offertoriurum's toonzette, Psalmen, Motetten, verscheidene Magnificat's en Voorzangen. Zijne Mis voor acht-en-veertig stempartijen in twaalf kooren verdeeld, werd in de Hoofdstad der Romeinsche School, in 1650, door honderd vijftig muziekleeraren uitgevoerd.

Benevoli vormde op zijne beurt Lorenzani, Bernabei en Simonelli:

Paolo Lorenzani kapelmeester, eerst te Messina en later in de basiliek van het Vaticaan, toondichtte uitsluitelijk kerkmuziek. Zijne werken bestaan uit verscheidene Magnificat's, Motetten en Psalmen.

Giuseppe-Hercole Bernabei, welke niettegenstaande zijn prachtig talent, tot de verbastering van den palestrinastijl bijdroeg, was kapelmeester van St-Jan in Lateranen en van de kerk des H. Lodewijks der Franschen en ook bestuurder der muziek van den Beijerschen Keurvorst. Hij toondichtte Missen, Improperia's, verscheidene Offertorium's, een Ave Regina, Magnificat's en Psalmen.

Grooter kunstenaar zijnde dan de twee voornoemden, verdiende Matthias Simonelli, om de zuiverheid van stijl, sierlijkheid en eenvoud der vormen, alsook om de zachtheid der muziekale uitdrukking, die zijne gewroch-

[p. 218]

ten kenschetsen, den eernaam van Palestrina der zeventiende eeuw! Kapelmeester te Rome, schreef die kunstenaar Missen, Motetten, een groot getal Psalmen en een Stabat Mater. Corelli was zijn leerling.

Onder de leerlingen van Felice Anerio, muntte bijzonder uit Marco Scacchi, kapelmeester der koningen van Polen, Sigismund III en Vladislas VII. Scacchi was een voortreffelijk toondichter; hij liet een boek Missen en twee boeken Motetten na.

Guisepp' Ottavio Pitoni, een der merkwaardigste toonzetters der Romeinsche School, was leerling van Foggia. Op zeventienjarigen leeftijd, werd die talentvolle en voorbarige kunstenaar, reeds kapelmeester benoemd te Assisen, eene stad welke hij verliet om dezelfde plaats in verschillige kerken in Rome, alsook de voornaamste muziekale bediening der Eeuwige stad, die van muziekbestuurder van Sint-Pieter in 't Vaticaan te bekleeden. Vurige voorstander en bewonderaar van Palestrina's werken, aanzag Pitoni die als de heerlijkste voorbeelden van kerkstijl en toondichtte dien overheerlijken Dixit Dominus, dien men nog alle jaren in 't Vaticaan zingt tijdens de tweede vespers van Sint-Pieter. en waarvan Fétis zegde: ‘dat dit werk van Pitoni en ook zijne twintig Missen altoos schooner en schooner zullen schijnen.’ Pitoni schreef een overgroot getal Motetten, Psalmen en toonzettingen van allen aard voor al de feestdagen van het geheele jaar. Hij had de eer de muziekale opvoeding te geven aan Leo, aan Feo en aan Francesco Durante, een der grootste meesters der Napolitaansche School.

Een toonkundige, die merkwaardig is om zijne grondige kennis van den ouden kerkdijken zang, Stefano Landi, kapellaan-zanger der pauselijke kapel, liet een boek Psalmen en een bewonderingswaardige Mis na.

Pater Berardo Strozzi, algemeen prediker der franciscaner orde te Rome, was een goed toonzetter en vond in de schaarsche ledige oogenblikken welke de apostolische

[p. 219]

werkzaamheden hem overlieten, het middel om zijne kunst te beoefenen. Men kent van hem Antiphonen, een Magnificat, twee boeken Missen, Motetten en Psalmen.

Twee andere priesters strekton tenzelfden tijde als Strozzi tot groote eer aan de Romeinsche School, zij waren del Pane en Naldini genaamd.

Domenico del Pane, aanvankelijk muziekant aan het hof van keizer Ferdinand III en vervolgens kapelaanzanger der pauselijke kapel, maakte eene bijzondere studie van de werken van Palestrina en schreef het grootste getal zijner Motetten, Magnificat's en Missen op motieven uit de gewrochten van het opperhoofd zijner school.

De mededinger van del Pane, Sante Naldini, kapelaanzanger der pauselijke kapel, door den Paus kamerheer of abt zijner kapel benoemd, is een dier uitstekende kunstenaars welke door Paus Urbanus VIII gelast werden met de herziening en de nieuwe uitgaaf van de Lofzangen der kerk in Gregoriaanschen zang en in palestrina-muziek. Dit werk werd in onze stad Antwerpen gedrukt in 1644 door de familie Moretus, opvolgers van den beroemden Plantin.

Een groot toondichter dien ik niet stilzwijgend zou kunnen voorbijgaan, is Jacopo Carissimi, kapelmeester te Assisen en te Rome, die een groot getal Psalmen, Missen, Lofzangen en Motetten schreef.

Laat ons die prachtige wandellaan der Romeinsche School niet verlaten, zonder met eerbied ook kunstenaars te begroeten, zooals Domenico Massencio, Paolo Quagliati, Horazio Tarditi, Nicolao Fontei, Giovanni-Felice Sances en Bonifacio Graziani, kapelmeesters der voornaamste steden van Italië en schrijvers van Motetten, Psalmen, Te Deum's, Vespers, Antiphonen, Magnificat's, Litaniën, Responsoria's, Missen en Saci i concenti in overgroot getal, en zooals Tomaso Baj, kapelmeester der pauselijke kapel, welke benevens eene Mis, een De Profundis en verscheidene Motetten, den Miserere schreef, zijn meesterstuk, welke, door de eenvoudigheid, de zuiver-

[p. 220]

heid en de verhevenheid van den stijl verdiend heeft jaarlijks in de Sixtijnsche kapel naast den Miserere van Allegri gezongen te worden.

Ik noemde zoo even Carissimi: komen wij tot hem terug om te spreken over zijne leerlingen Colonna en Scarlatti, wederzijds als stichters en hoofden der nieuwere Boloneesche en Napolitaansche scholen aanzien.

Na te Rome gestudeerd te hebben, ging Giovanni-Paolo Colonna te Bologna eene school stichten welke beroemd werd. Voorzitter der Philharmonische Academie, werd Colonna een der grootste toondichters zijns tijds en schreef bijna uitsluitelijk werken voor de kerk, waaronder als de voornaamste geschat worden: zijne Psalmen voor het geheele jaar, zijn Stabat Mater, zijn Miserere, zijne Lamentatiën, Motetten, Antiphonen, Magnificat's, Lofzangen en Litaniën.

Een leerling van Colonna, Giovanni-Carlo-Maria Clari, kapelmeester te Pistoie, volgde op waardige wijze, door de keurigheid van zijn stijl, de voetstappen zijns doorluchtigen meesters. Hij schreef voor de kerk vele Motetten, een Stabat Mater, twee Missen, verscheidene Psalmen, en een bewonderingswaardig De Profundis dat ik bezit en ter beschikking houd van alle kapelmeesters die hunne bediening in ernst opvattende, in hunne kerken willen ter studie leggen en doen uitvooren, gewrochten welke waardig zijn er gezongen en gehoord te worden.

Melden wij nog een ander toondichter der Boloneesche School, namelijk Jacop' Antonio Perti, kapelmeester van keizer Leopold I, raadsheer van Karel VI en vriend van paus Benedictus XIV. Perti was een zeer geleerde kunstenaar en werd zesmaal prins der Philharmonische Academie van Bologna benoemd. Hij toondichtte een Te Deum, Motetten, een Dies iroe, Missen, verscheidene Magnificat's en Psalmen.

(Wordt voortgezet.)