De Vlaamsche Kunstbode. Jaargang 5

[p. 170]

De Kerkmuziek in Antwerpen.
Door Alf. Goovaerts
(Vervolg)

Thans zijn wij aan dien beroemden groep gekomen, die onder den naam van Romeinsche School staat bekend.

Gesticht door onzen Nederlander Goudimel, telde deze School onder hare apostelen mannen als Palestrina en Nanini, voor volgelingen Soriano, Allegri Festa en Marenzio.

Wij hebben gezien hoe Palestrina, dat grootsch genie, die meester der meesters, de heerlijkste toondichter dien de Kerkmuziek ooit bezeten heeft, de kunst van een onherstelbaren ondergang wist te redden. Deze groote kunstenaar was kapelmeester van Sint-Jan in Lateranen, Santa-Maria-Maggiore, en Sint-Pieter in 't Vatikaan; zanger en componist der pauselijke kapel; bestuurder der muziek van het Oratorium en der School van Nanini. Ontelbaar zijn de werken van dien uitstekenden man: 78 Missen, Motetten voor al de feestdagen van het jaar, een twintigtal Magnificat's op den gregoriaanschen zang, Vespers voor het geheele jaar, eene verzameling litaniën, eene Mis van Requiem, Lofzangen voor alle feestdagen, Antiphonen aan de Heilige Maagd, een groot aantal Psalmen, Offertorium's voor het gansche jaar, - een Stabat Mater, eenige Improperia's, Miserere's en Lamentatiën voor de Goede Week, dit alles zijn zoovele getuigenissen van zijn genie, zijne wetenschap en zijne vruchtbaarheid.

Ik heb eene orgelbewerking op al Palestrina's Lamentatiën voor de drie dagen der Goede Week vervaardigd. Uit loutere liefde tot de kunst maakte ik dit werk, opdat men te Antwerpen deze heerlijke werken niet meer zou laten liggen voor die van toondichters uit de XVIII^e eeuw,

[p. 171]

die tot ongeluk der gewijde toonkunst, de plaats van echt degelijke werken hebben ingenomen en die plaats slechts behouden kunnen dank aan het gebruik, de mode en den slenter.

Onder de verstandige en geleerde leiding van mijnen kunstvriend Peter Benoit, werden de voor drie eeuwen geschrevene Lamentatiën van Palestrina in 1872 voor de eerste maal in onze stad uitgevoerd. Zeggen wat al hinderpalen diengenen werden in den weg gelegd door wien het initiatief van deze uitvoering genomen werd, ware de gekke verwaandheid en de diepe onwetendheid in 't licht stellen van personen die te Antwerpen het hooge woord meenen te moeten voeren over al wat te onze stad, op het gebied der kerkelijke toonkunst, wordt verricht. De gunstige uitslag die onze pogingen kwam bekronen deed ons echter al die kleingeestigheden vergeten. Laat ons hopen dat Palestrina's Lamentatiën in 't vervolg niet meer zullen achteruitgesteld worden voor die van componisten als een Godecharle, een Krafft of een Van Campenhout!

Tijdens zijn leven zelven werd Palestrina als den gezagvoerenden leider de kerkelijke muziekkunst beschouwd: in 1592 kwamen eenige der grootste componisten van Italië bijeen met het doel aan den meester een bewijs van hoogachting voor zijn genie en eerbied voor zijn persoon aan te bieden. Hem werd eene collectie Psalmen ten geschenke vereerd door artisten als Porta, Colombanie, Asola, Leoni, Cavaccio en Gastoldi.

Palestrina's drie voornaamste leerlingen waren zijn drie zonen, die ongelukkiglijk het leven verloren voor zij de maat van hun muziekaal talent volledig hadden kunnen doen blijken, en naast hen Guidetti en Forriano.

De zonen van Palestrina Angelo, Rudolfo en Silla genoemd, stierven alle drie jong; maar men kent van hen uitmuntend geschrevene Motetten, die met de gewrochten van hun doorluchtigen vader werden in 't licht gegeven.

De priester Giovanni Guidetti, kapelaan van

[p. 172]

Gregorius XIII was een der geleerdste musici zijner eeuw. Hij hielp zijnen meester Palestrina in dat ontzaggelijk werk der overzage van al de kerkzangen, eene taak waarmede deze laatste door den Paus was belast. Hij gaf eene verzameling Passiezangen uit, een Dienst der Goede-Week, al de Préfatiën van het jaar en een Directorium Chori. Eenige dezer werken beleefden tot twintig uitgaven.

Een toondichter die niet minder dan Guidetti zijnen meester tot eer verstrekte, is Francesco Soriano, eerst kapelmeester van Santa-Maria-Maggiora, daarna van St-Lodewijk der Franschen, vervolgens van St-Jan in Lateranen, en eindelijk van St-Pieter in 't Vaticaan. Van dezen meester werden Psalmen, Motetten, eene Passie, een Magnificat, verscheidene Missen en Canons op de Ave Maria Stella uitgegeven. Deze laatste compositie geldt als zijn meesterstuk.

Twee andere leerlingen van Goudimel, de gebroeders Nanini waren insgelijks toondichters van meer dan gewone verdiensten:

Giovanni-Maria Nanini vooreerst, een der geleerdste toonkundigen waaraan Italië het licht schonk, na in de school van Goudimel de medeleerling van den God der muziek geweest te zijn, werd kapelmeester van S^te Marie- Maggiora benoemd, en kapelaan-zanger van de pauselijke kapel. Op zijne beurt opende hij eene muziekschool, die hij gezamentlijk met zijnen broeder Giovanni-Bernardino gedurende lange jaren bestuurde. Zonder zich juist op de hoogte van Palestrina te verheffen, volgde onze kunstenaar hem echter van zeer nabij voorwat de voortreffelijkheid van stijl betreft. Zijne muziekale nalatenschap bestaat uit Missen, Motetten, waaronder enkele echte meesterstukken, Litaniën, een Te Deum, Psalmen en Lamentatiën.

Zijn broeder Giovanni- Bernardino Nanini, hoewel minder begaafd dan de vorige, werd niettemin een toondichter van aanmerkelijke verdienste. Kapelmeester van

[p. 173]

Sint-Lodewijk der Franschen te Rome en naderhand van Santo Lorenzo-in-Damaso is deze kunstenaar de schrijver van Psalmen, een Salve Regina en Motetten.

Onder de leerlingen van de school der Nanini's - die ook eenigen tijd door Palestrina werd bestuurd - noemen wij in de eerste plaats de beide Anerio's, den beroemden Allegri, Pietro-Francesco Valentini, en den geleerden Ugolini:

Felice Anerio, te Rome geboren, was aanvankelijk aan den dienst van cardinaal Aldobrandi, Palestrina's vriend, gehecht. Hij volgde dezen laatste als toondichter der pauselijke kapel op en schreef Motetten, Lofzangen, Litaniën, drie plechtige Missen, en eene Mis van Requiem, Antiphonen, Psalmen en Responsoria's voor de Goede-Week, waarvan wij er in 1872 eenige uitvoerden, naast de Lamentatiën van Palestrina.

Giovanni-Francesco Anerio, te Rome geboren evenals zijn voornoemden broeder, was kapelmeester van Sigismond III, koning van Polen, en ging op volgentlijk van de muziekkapellen der hoofdkerk van Verona en van het Romeinsch Seminarie in de Eeuwige-Stad naar die van St-Jan-in-Lateranen over. Hij componeerde Magnificat's, Vespers, Psalmen, vijf boeken Motetten. Litaniën, eene Mis van Requiem, vijf plechtige Missen en Antiphonen.

De priester Allegri, een bloedverwant van den Correggio was een der beroemste toonzetters der Romeinsche School. Geboren te Rome, was Allegri in den beginne zanger in de Hoofdkerk van Fermo en vervolgens kapelaan-zanger van de pauselijke kapel. Hij is de schrijver van den beroemden Miserere, die nog alle jaren in Rome wordt gezongen en die door geen enkelen van al die welke de grootste italiaansche meesters voor de kapel der Pauzen schreven, ooit overtroffen werd. Allegri vervaardigde ook Psalmen, Lamentatiën, een Magnificat, Improperia's en Motetten De hoofdhoedanigheden van het verheven karakter dezes toondichters waren eene engelachtige goedheid, eene groote godsvrucht en eene onuitspreekbare liefdadigheid.

[p. 174]

Pietro-Francesco Valentini, uit eene adellijke familie van Rome gesproten, was een geleerd schrijver over muziek. Buiten zijne verhandelingen liet Valentini vier boeken Motetten, twee boeken Litaniën en verscheidene Canons op het Salve Regina achter.

Vincenzo Ugolini, een der geleerdste toonkunstenaars der Romeinsche School, was opvolgentlijk kapelmeester in Santa-Maria-Maggiora te Rome, in de Hoofdkerk van Benevent, in Sint-Lodewijk der Franschen, en in Sint Pieter van het Vaticaan. Hij toondichtte zes boeken Motetten, twee boeken Missen en twee boeken Psalmen.

Een leerling van Ugolini, zijn neef Lorenzo Ratti, was kapelmeester in O.L.V. van Loretten en liet Litaniën, Cantica Salomonis, Gradualen, Offertorium's en een groot aantal Motetten.

Een ander kapelmeester in O.L.V. van Loretten, Curzio Mancini, die aanvankelijk dezelfde bediening in Santa-Maria-Maggiora en in Sint-Jan in Lateranen had waargenomen, is schrijver van Litaniën en 32 Motetten.

Een augustijner monik, Tiburzio Massaini, die kapelmeester van Santa-Maria-del-Populo te Rome en muziekant in dienst van Keizer Rodolf II was, maakte zich beroemd door zijne Motetten, Lamentatiën, Magnificat's, Psalmen en Missen.

Fabricio Dentice, napolitaan, die te Rome de geheimen zijner kunst bestudeerde, is bekend door zijne Lamentatiën, Voorzangen, een Miserere en Motetten.

Onder de orgelisten der Romeinsche School, die zich vooral door hunne kerkelijke muziek werken onderscheidden, moet men Giovanni Valentini, orgelist aan het keizerlijk Hof te Weenen, vermelden, van wien men Psalmen, Missen, een Stabat Mater, een Magnificat en Motetten kent.

Wij zullen ons overzicht der Romeinsche School eindigen met vier kapelanen-zangers der pauselijke kapel, die niet weinig tot vestiging den roem dezer doorluchtige kapel bijdroegen. Deze kunstenaars waren: Festa, Zoila, Marenzio en Giovanelli:

[p. 175]

Costanzo Festa, die Litaniën en Motetten in het licht gaf, is de schrijver van het bekend Te Deum dat met de verkiezing der Pauzen wordt uitgevoerd.

Annibale Zoilo, die alvorens in de pauselijke kapel te komen, kapelmeester van St-Jan in Lateranen was, schreef verscheidene Missen, een Salva Regina en 16 prachtige Responsoria's, die ik in partituur heb gebracht en waarvan er eenigen in 1872 tijdens de Palestrina-uitvoering in de Antwerpsche Hoofdkerk werden ten gehoore gebracht.

Luca Marenzio, een beroemd componist, die kapelmeester der kardinalen van Este en Aldobrandini was, liet Motetten en Antiphonen van een groote schoonheid achter.

Eindelijk hebben wij Ruggiero Giovanelli, kapelmeester in Sint-Lodewijk der Franschen, te Rome opvolger van Palestrina in Sint-Pieter in het Vaticaan, is schrijver van een aanzienlijk getal Psalmen, Missen Motetten en een Miserere. Een werk waaraan hij zeven jaren van zijn kunstenaarsleven wijdde, verwierf hem een duurzamen roem: ik bedoel het overzien en op nieuw uitgeven van het Graduale Romaanum, een werk dat hij op aanzoek van Paulus V ondernam, dat in twee deelen en in-folio-maximo verscheen en heden nog, na verloop van drie eeuwen getuigenis aflegt van des schrijvers diepe kunstgeleerdheid.

(Wordt voortgezet.)