De Vlaamsche Kunstbode. Jaargang 5

De Kerkmuziek in Antwerpen.
Door Alf. Goovaerts.

IX.
De Italiaansche School in de XVI^de eeuw.

Wij zagen hooger hoe drie Nederlanders de stichters werden van Italië's drie oudste muziekscholen: Tinctor, kapelmeester des konings van Napels, der Napolitaansche school; Willaert, kapelmeester te Venetiën, der Venetiaansche; Goudimel, der Romeinsche Welnu, wat men onder de algemeene Benaming van ‘Italiaansche School’ begrijpt, bestaat uit deze drie scholen en meer andere nog, welke slechts in de XVII^de eeuw eenige beroemdheid verwierven

Doch is die naam van Scholen wel gepast te noemen, daar waar het verschillige groepen van toonzetters geldt, welke ieder volgens de leerstelsels eens oorspronkelijken meesters gevormd, zich door zekere min of meer scherpafgeteekende verscheidenheden van stijl doen opmerken? Ik denk dat men te ver gegaan is met die verdeelingen. Voor enkele toondichters, hoofden van scholen of meesters van ontegensprekelijke eigenaardigheid, kan zulks

[p. 74]

gelden; doch voor de meeste kunstenaars, die Italië voortbracht, is zulke verdeling bezwaarlijk toe te passen. Trouwens, zoo het mogelijk is voor de Venetiaansche en de Romeinsche scholen eene soort van afstamming vast te stellen tusschen den oorspronkelijken hoofdcomponist, zijne onmiddellijke leerlingen en de opvolgers dezer laatsten, zoo is het toch alles behalve gemakkelijk een dergelijke aaneenschakeling te vinden voor de toondichters van de Napolitaansche school der XVI^de eeuw

In zake van Kerkmuziek vooral, waarvan het onderscheid van school tot school, van stad tot stad, bijzonderlijk in de eerste eeuw harer grootheid, niet zoo tastbaar is als wel in de wereldsche muziek, houd ik het voor verkieslijk, de Italiaansche school in 't algemeen te behandelen. Hierbij komen zich rond den hoofdcomponist, wien zij schijnen gevolgd te hebben, groepsgewijze die toondichters scharen wier schrijfwijze zich genoeg kenschetst.

De vermaardste leerlingen van Adriaan Willaert, stichter der Venetiaansche school, en die welke talrijke en schoone werken voor de Kerk schreven, zijn - na den Mechelaar Van Rore, van wien ik in het hoofdstuk, dat over de Nederlaudsche school handelt, gesproken heb, - Zarlino, Andrea Gabrieli en Porta:

Guiseppe Zarlino, kapucien, uitstekend geleerde, vermaard schrijver en voornaam toondichter, was kapelmeester der St-Marcuskerk te Venetië. Die godvruchtige man, wiens deugden en geleerdheid het Capittel en gansch de stad Chioggia bewogen hadden, hem aan den Heiligen Stoel tot bisschop te vragen, schreef, behalve drie verhandelingen over de Muziek en verscheidene wijsgeerîge en geschiedkundige werken, ook een groot getal muziekstukken, ten behoeve zijner beroemde muziekkapel.

Andrea Gabrieli, organist van St-Marcus en zeer groot toondichter, liet ons Missen, Motetten en Boetpsalmen. Zijn leerling en neef, Giovanni Gabrieli, nog merkwaardiger toondichter dan zijn oom, en dezes opvol-

[p. 75]

ger als organist van genoemde kerk, maakte Boetpsalmen, Motetten en Cantiones Sacroe. De verdiensten dezes kunstenaars waren zòo groot dat Schütz, een vermaard muziekkundige van Duitschland en tijdgenoot van Gabrieli, vol geestdrift uitroept: ‘Onsterfelijke Goden! welk man die Gabrieli! Hadde de Oudheid, zoo rijk aan uitdrukkingen, hèm gekend, dan had zij hem boven de Amphion's verheven!’

Cosstanzo Porta, minderbroeder conventueel, opvolgens kapelmeester te Padua, te Osimo, te Ravenna en te Loretten, is een der aanbevelingswaardigste toondichters voor de kerk. Zeer geleerd muziekant, toondichtte die kloosterling zijne werken streng in de toonaarden des Gregoriaanschen zangs, waarvan hij de melodiën bijna altijd tot thema's zijner werken koos. Het getal dezer laatste is overgroot: twee boeken Missen met Introïtus, vijf boeken Motetten, Vespers, Lofzangen voor het geheele jaar, Antiphonen aan de Heilige Maagd en Lamentatiën, getuigen van zijne merkwaardige vruchtbaarheid.

Van den priester Jacop Antonio Piggioli, een van Porta's leerlingen, kent men ééne Mis en Litaniën.

Giovanni Groge, de bijzonderste leerling van den kapucien Zarlino, was insgelijks een geestelijke. Kapelmeester van Sint-Marcus, liet die toondichter, van wien ik eenige werken in partitie gesteld heb, een Te Deum, een Miserere, Psalmen, twee boeken Motetten, Missen, Cantiones Sacroe, Lamentatiën, Improperia's, verscheidene Magnificats en de zeven Boetpsalmen na.

Drie andere meesters der Venetiaansche school, waren Marini, Merulo en Monteverde.

De canonik Alessandro Marini toonzette Motetten, Psalmen en een Magnificat.

Claudio Merulo, organist van Sint-Marcus en later beroemd toondichter in dienst van den hertog van Parma, schreef voor de kerk Litaniën, twee boeken Cantiones Sacroe, drie boeken Motetten en twee Missen.

Eindelijk de doorluchtige meester Claudio Monteverde,

[p. 76]

priester, leerling van Ingegneri en kapelmeester van Sint-Marcus, toondichtte een De profundis, eene Mis van Requiëm, verscheidene plechtige Missen, Psalmen, Motetten, Lofzangen en een Magnificat.

Gedurende dit schoone tijdvak voor de Venetiaansche school, zagen al de steden van Italie eenige hunner kindèren zich door hunue muziekale gewrochten roem verwerven:

De stad Bergama bezat Giovanni Gavaggio, kapelmeester der hoofdkerk zijner geboortestad en later van Santa-Maria-Maggiora te Rome. Hij toonzette Psalmen, verscheidene Magnificat's, Motetten, Lofzangen, Antiphonen aan de Heilige Maagd en eene Mis van Requiem.

Verona bracht Vincenzo Ruffo voort, kapelmeester eerst te Milanen en vervolgens in zijne moederstad. Hij liet Missen, verscheidene Magnificat's, Motetten en Psalmen achter.

De stad Caravaggio schonk het licht aan den dichtercomponist Giovanni-Jacopo Gastoldi, eerst kapelmeester te Mantua en vervolgens te Milanen. Deze kunstenaar schreef Missen, Motetten en Psalmen voor het geheele jaar.

Cremona bezat Marc-Antonio Ingegneri, eerst kapelmeester der hoofdkerk zijner geboortestad, en vervolgens als toondichter aan het hof des hertogs van Mantua verbonden. Ingegneri schreef twee boeken Missen, Responsoria's voor de Goede Week en verschillige Cantiones Sacroe. Hij was de meester van Claudio Monteverde.

Francesco Milleville werd te Ferrare geboren. Eerst muziekant in dienst aan het Hof van Polen en van den keizer Rudolf II, werd die toondichter kapelmeester der hoofdkerk van Volterra en vervolgens van die van Chioggia, en liet twee boeken Missen, Psalmen, een Magnificat, Motetten en Litaniën na.

Lodi was de geboorteplaats van Flaminio Tresti, wiens werken bestaan uit een boek Missen, verscheidene Motetten en Vespers.

[p. 77]

Michaele Varoti, toondichter welke uitsluitelijk voor de kerk schreef, werd te Novare geboren. Hij gaf in 't licht twee boeken Missen, Lofzangen en Cantiones Sacroe voor al de feestdagen van het jaar.

Pietro Vinci, kapelmeester te Bergama, was Siciliaan. Van hem kent men een boek Missen en drie boeken Motetten.

Parma bracht Pietro Ponzio voort. Toondichter en schrijver over muziek, eerst kapelmeester te Bergama en vervolgens te Parma, componeerde Ponzio twee boeken Missen, Psalmen, Voorzangen, verscheidene Magnificat's en Motetten.

De geleerde componist Rocco Rodio, was geboortig uit Calabrië. Hij schreef een contrapuntisch werk op de melodiën van den kerkzang en tien merkwaardige Missen.

Bologna was de geboorteplaats van Andrea Rota, een zeer begaafd toondichter en kapelmeester zijner moederstad. Men heeft van hem een boek Missen en twee boeken Motetten.

Drie Italiaansche edellieden, maakten zich beroemd door hunne voor de kerk getoonzette werken: het zijn Pinelli da Gerardis en de twee broeders Zanobi da Gagliano:

Giovanni Pinelli da Gerardis, uit een adellijken stam van Genua gesproten, was kapelmeester te Dresden, en liet zes Missen, verscheidene Motetten eneene verzameling Cantiones Sacroe na.

Giovanni Zanobi da Gagliano, edelheer van Florentie, was aan het huis der Medicis gehecht, en schreef Litaniën, Motetten en een Salve Regina.

Van Marco Zanobi da Gagliano, broeder van voornoemden meester, canonik en apostolieken protonotarius, lid der Academie van Florentie en uitstekend kunstenaar, verscheen een boek Missen en Responsoria's voor de Goede Week.

(Wordt voortgezet).