De Vlaamsche Kunstbode. Jaargang 5

[p. 29]

Opvoedingsleer der Nationale Toonkunde
door
Peter Benoit.

In onze vorige door ‘De Vlaamsche Kunstbode’ medegedeelde artikels hebben wij de theorie der Nationale Toonkunde uiteengezet. Gaan wij thans over tot de bespreking der praktische middelen tot verwezentlijking dier gedachten.

Zooals men weet werd in 1867 door de stad Antwerpen besloten, in dien geest eene op het Nederlandsch grondbegin gesteunde Vlaamsche Muziekschool in te richten. Dat zou althans een eerste stap wezen op de baan der hervorming; want natunrlijk kon zich deze niet in ééns door gansch Vlaamsch-Be!gië bewerkstelligen. Neen, er moest vooreerst een centrum, een vertrekpunt worden tot stand gebracht. Dat centrum was Antwerpen, dat vertrekpunt onze Vlaamsche Muziekschool. In de eerste plaats zou deze haren invloed op de Stad, vervolgens op de Provincie en naderhand wel op het gansche Vlaamsche Land uitbreiden.

Het stelsel, dat wij als praktisch middel tot opbeuring onzer vaderlandsche muziekkunst vooruitzetten, laten wij hier op eene beknopte wijze volgen. Later zullen die verschillige punten breedvoerig behandeld worden en derhalve een tweede vervolg op onze studie vormen.

I.
De School.

Het ontstaan der Vlaamsche Muziekschool is geen toevallig verschijnsel; ook geene willekeurige schepping van Stad of Staat. - Het is een noodzakelijk feit, uit den drang eener nationale behoefte voortgesproten; de uiting van den Vlaamschen volksgeest, in Antwerpen

[p. 30]

meer dan elders tot zelfstandigheid gerijpt, en die zich in deze school ook op het muziekale gebied wilde ontwikkelen. zooals hij zich, sinds eeuwen, in onze nooit overtroffen Vlaamsche Schilderschool, en sedert kort in onze jeugdige, maar van levensfrischheid tintelende Vlaamsche Letterkunde openbaart...

De roeping dier Muziekschool is: het nationaal scheppend princiep, op muzikaal gebied, in zijne volste verscheidenheid en vrijheid te ontwikkelen, de kunstverbastering, waar zij in Vlaamsch-België ingeslopen is, te keer ts gaan, en den smaak der Vlamingen, in het toekomende, tegen alle ontaarding of verstomping te beschutten.

Daar de taal de organische vorm is der gedachten, en daar het gebruik eener vreemde taal alle ontwikkeling van het oorspronkelijke, alle uiting onzer eenzelvigheid volkomen onmogelijk maakt, zoo mag en kan ook het voertuig van alle onderwijs, de taal, die in deze school gesproken wordt, niet anders dan de volkstaal, niet anders dan onze Nederlandsche moedertaal wezen.

Niet dat ik zeggen wil. een kunstenaar mag zich in de scheppingen anderer volkeren niet inwijden. Verre van mij zulke bekrompene gedachten! Neen, hij moet zulks, hij moet het in ruime mate... maar, enkel wanneer zijne eigene natuur, in eigen vorm, onder den weldadigen invloed eener eigenaardige geestesontwikkeling ontloken en tot wezentlijke, vruchtdragende rijpheid is gedijd. Dan, maar ook dan alleen zal hij de echte waarde der vreemde kunstgewrochten kunnen schatten, omdat hij in zijn eigenaardig karakter en eigenaardige kunst een uitgangs- en vergelijkingspunt vinden zal, bij middel van hetwelk hij zich met volle bewustheid, van de eigenaardigheden de vreemde kunstgewrochten rekenschap geven en tot hunne geheimste diepten doordringen zal.

Een volk zonder eigenaardige kunst zal wel eenige oppervlakkige denkbeelden over de kunst hebben, en zich laten medeslepen door het algemeen verleidende dat in vreemde werken ligt opgesloten; maar dat het hem

[p. 31]

mogelijk zij die grondig te begrijpen en vooral er zich met volkomene bewustheid aesthetisch rekenschap van te geven: neen.

‘Ken u zelven’ was bij de Grieken het grondbeginsel der wijsheid; en die woorden dienden ook in gulden letteren op onze School gedrukt te staan.

Twee princiepen, het eene natuurlijk, het andere zedelijk, werden aan de inrichting ten grondslag gelegd.

Het eerste: de ontwikkeling van den eigenaardigen geest der Vlamingen, strekkende, met de moedertaal, ter ontwikkeling der eigene natuur, welke de Vlamingen in de toekomst voor verbastering behoeden moet, en hun gansch en zuiver wezen in hunne werken moet doen weerspiegelen.

Uit dit princiep spruit het éene gedeelte der leering, welke ik in de leergangen van het hooger onderwijs voorhoud.

Het andere princiep is het zedelijke en luidt: de wetenschap en de kunst beïeveren uit louter liefde tot wetenschap en kunst.

De School is dus alleenlijk opgericht om er het nationaal onderwijs over muziekbunst te geven, en naast dit, het algemeen, aan het nationale vergeleken en getoetst, opdat daardoor het eigen bewustzijn bevestigd, en de schat der kennissen bij den leerling uitgebreid worde.

In de School komt men met het hoogere doel om er onderwezen te worden, en zeker niet met het bijoogmerk, uitgedrukt in de vraag: ‘Waartoe zal ik daarmede komen?’

Wie daar onderwijst, stelt zich voor, zijnen leerling steeds dieper en dieper in de geheimenissen der kunst te leeren zien, hem man, denker, geleerde. philosoof te maken; - om iets anders hoeft hij zich niet te bekreunen.

Een schoon voorbeeld geeft ons het geniale Duitschland; dank zij de nationale vorming, die het Duitsche volk erlangt op het gebied van wetenschap en kunst, is de geestesontwikkeling daar tot eene verbazende hoogte

[p. 32]

gestegen. Ook het Vlaamsche volk kan zich tot die hoogte verheffen, en wij moeten met kracht, met iever, met volharding arbeiden ter bereiking van dit doel; want de stichters der Vlaamsche Muziekschoof dragen tegenover het volk en tegenover de geschiedenis eene zware verantwoordelijkheid.

Indien ik met zooveel nadruk spreek over de noodzakelijkheid van een Vlaamsch muziek-onderwijs, dan is het omdat het taaldualism hier te lande door velen verkeerd begrepen wordt.

Walen en Vlamingen, zoo verschillend van oorsprong, van taal, van zeden, werden door een oppervlakkig Staatsbestuur samengevoegd. Wil men nu tusschen beide stammen ook eene zedelijke vermenging tot stand brengen, dan verliest elk zijn eigenaardig bestaan, dan gaat de oorspronkelijkheid, die, zooveel waarde bijzet aan het kunstwezen van een volk, spoedig verloren; dan ontstaat in wetenschap en kunst niet éen meer van die grootsche gewrochten, welke den trots en den roem van een land uitmaken. Handel en nijverheid zelfs lijden; want eene verbasterde opvoeding doodt alleswat naar verhevenheid en uitbreiding streeft.

Geene versmelting dus tusschen de twee stammen, - maar wel hartelijke verbroederiug. Dat elk de taal van den anderen aanleere, niets beter. Goethe immers zegt: ‘Elke taal die men zich eigen maakt. schept voor den geest eene nieuwe wereld.’ - Doch de grondige kennis der moedertaal moet als uitgangspunt dienen, wanneer men eene vreemde taal degelijk wil begrijpen, en zich van het diepe, eigenaardige daarvan rekenschap geven.

Maar, zal men zeggen, wat heeft toch de taal met de muziek gemeens? Muziek is eene wereldtaal, evenzeer als de meeste fraaie kunsten, en met meer reden nog, dewijl zij de minst stoffelijke uitdrukking is van het schoone.

Waaraan dankt de Vlaamsche Schilderschool hare groote vermaardheid? Aan haar krachtig, gloedrijk,

[p. 33]

frisch koloriet, dat de trouwe uitdrukking is van den krachtigen, frisschen Vlaamschen volksaard.

De volksaard kan en moet zich openbaren in de muziek, bij middel van klank en rythmus, zooals hij zich in de schilderkunst openbaart door de nog stoffelijker hulpmiddelen van kleur en lijn. Maar om zich in al zijne kracht, in al zijne oorspronkelijkheid te kunnen uiten, moet hij zich ontwikkeld hebben in volle vrijheid, buiten allen vreemden invloed. En tot die ontwikkeling komt een volk slechts door nationale opvoeding, door ongeschonden bewaren der eigene taal, der eigene natuur, der eigene zeden.

Daarom roemt men de Vlaamsche Schilderkunst, de Vlaamsche Letterkunde; - daarom zal men eenmaal de Vlaamsche Toonkunst roemen.

Evenals men dus het eigenaardig wezen van een volk bewaart, moet men ook het eigenaardig karakter van elken persoon eerbiedigen. De leer mag dus geene wijziging brengen in het karakter en de natuur des leerlings. Slechts zijn verstand moet zij ontwikkelen, opdat het tot leiddraad strekke aan het gemoed.

En niet alleen bij componisten, maar ook bij uitvoerders en toehoorders moet de kunstgeest dus veredeld worden. Aan alwie zich onderwijzen wil, moet vrije toegang tot de School verleend worden.

Welk middel nu gebruiken om het publiek doelmatig te vormen? De muziekscholen met eenen breeden en vrijen geest opvatten en er leergangen over Aesthetiek en Philosophie der kunst, desnoods zelfs een bijzonderen leergang voor de talrijke bezoekers inrichten.

Men moet, zooals gezegd is, aan het publiek geene denkwijze, geene manier van voelen voorschrijven - dit bedoelt de hoogere leer niet; - maar het is noodzakelijk, dat men het uiterlijke en het innerlijke der toonkundige taal begrijpe en het karakteristieke der werken volkomen versta, dat men wete dat rythmus geest, en klank gevoel is.

Welnu, zekere hoogere leergangen hebben tot doel het physiologische en psycologische der werken uit te leggen.

[p. 34]

Door de verbinding dezer twee zaken en het reeds min of meer ontwikkelde gevoel, ontstaat eene samenvloeiing van werkingen, die men Aesthetiek of Schoonheidsleer noemt, dewijl zij ons het schoone leert kennen en voortbrengen.

De componist, volgens den meer of minderen graad van verhevenheid des geestes en diepte des gemoeds, bevindt zich ook in eenen betrekkelijken aesthetischen toestand door het onderwerp, dat hij te behandelen heeft.

De uitvoerders moeten de redenen kennen, die den componist in dezen toestand gebracht hebben; zij moeten de natuur en het karakter van den schrijver doorgronden en zijne stamverwantschap in aanmerking nemen; zij moeten zelfs rekening kunnen houden van den toestand van den toondichter tegenover het vervatte werk.

Maar, vooraleer die studie te beginnen, moeten zij het eigentlijk muziekale, dat is te zeggen het toonlichamelijke der werken tot op den hoogsten graad van techniek en karakter kunnen voordragen. Hiertoe behoeft eene diepere en meer uitgebreide studie dan men wel denken zou, en aan die behoefte voldoet ook het bijzonder stelsel, dat in de School gevolgd wordt.

Het is noodig dat het publiek zich bij het uitvoeren der werken in eenen behoorlijk aesthetischen toestand bevinde; daarom moet de muziekale beschaving van het publiek insgelijks uit de school voortspruiten.

Bijgevolg: opene deuren voor alwie zich onderwijzen wil. - Niemand kan voorzeggen welke leerlingen componisten zullen worden, welke zullen behooren tot de uitvoerders of enkel tot het beschaafde publiek; in alle geval, de kunst heeft alles te winnen bij hunne doelmatige geestesvorming.

Wetenschap en kunst beïevere men dus uit loutere liefde tot wetenschap en kunst.

Om logisch en met uitzicht te werk te gaan, make men de zaak in grondbegin mogelijk, en verwaarlooze men niets om de Scholen dit hooge doel te doen bereiken.

(Wordt voortgezet).