De Vlaamsche Kunstbode. Jaargang 4

De Kerkmuziek in Antwerpen
door Alf. Goovaerts.

VII.
De Nederlandsche School in de XVII^de eeuw.

De schoonste tijdvakken voor de Nederlandsche School zijn voorbij. Na de XVI^e eeuw leverden de Nederlanden nog wel eenige toonzetters op, doch deze zijn in klein getal.

Om welke reden een zoo rassen ondergang de luisterrijkste school van Europa trof, zullen we verder onderzoeken.

Wat de Kerkmuziek betreft, al wat in de XVI^e eeuw, in zake van kunstenaars uit onze provinciën afkomstig, nog merkwaardigs te vermelden valt, bepaalt zich bij de namen van Géry de Ghersem, Willem Messaüs, Léonard Nervius, Herman Hollanders, Sébastien Ennelin, Henri Dumont, Balthasar Richard, Jean Deschamps, Jean Dromal, Matthias Pottier en Jean Loisel.

[p. 450]

Alhoewel uit de beste welke de Nederlanden in dit tijdvak opleverden uitgekozen, kan geen enkel dezer kunstenaars bij onze toondichters der twee vorige eeuwen vergeleken worden, en hunne opvolgers der XVIII^e eeuw, bleven op hunne beurt zóóverre beneden de nog roemrijke overblijfsels der XVII^e, dat wij onze in puin vervallen school zullen voorbijgaan, zonder kunstenaars te noemen, welke, in plaats van zich te bezielen door de meesterstukken hunner voorgangers, muziek schreven zonder kunst te betrachten.

Géry de Ghersem, kanonnik van Doornik, was leerling van Georges, de la Hèle en van Philips Rogier. Voortreffelijk muziekant, werd hij eerst bestuurder der koninklijke muziekkapel te Madrid onder Philips II benoemd, en later muziekmeester van het Hof van Brussel. Men kent van hem Missen en eenige Motetten.

Willem Messaüs, van Antwerpen, zangmeester der Sint-Walburgiskerk dezer stad, is de schrijver eener verzameling van acht-en-twintig Motetten.

De capucien Léonard Nervius, muziekant van talent, toonzette tien Missen, verscheidene Litanien, een Magnificat, en eene verzameling Cantiones Sacroe.

Herman Hollanders was zangmeester der O.-L.-V.-kerk te Breda en liet twee werken van Motetten, behelzende het eene drie-en-veertig en het andere twee-en-vijftig compositiën.

Sebastien Ennelin, muziekkapelmeester te St-Quentin in Fransch-Vlaanderen, was een der vruchtbaarste toonzetters zijner eeuw. Van hem kent men Missen, Voorzangen, een groot getal o 'Salutaris, Lofzangen, Motetten, eene Mis van Requiem, twee Inviolata's, acht Salve Regina's, drie Regina Coeli, vier Ave Regina Coelorum, vier Alma Redemptoris, enz., enz.

Henri Dumont, in de omstreken van Luik geboren, was een beroemde kerkmuziekschrijver. Muziekmeester aan het hof van Lodewijk XIV en organist der Sint-Paulus-

[p. 451]

kerk te Parijs, vervaardigde hij, benevens een Magnificat en een groot getal Motetten en Litaniën, ook vijf beroemd gewordene Missen in koorzang. Deze werden Messes royales genaamd en zijn tot heden nog diegene welke door gansch Frankrijk het meest uitgevoerd worden. De stijl van Dumont is streng godsdienstig. Zijne werken zijn altijd in koorzang getoonzet, ofwel gesteund op den Gregoriaanschen zang. In Antwerpen heeft men zelfs het besef niet van het uitwerksel dier muziek in de kerk!

Balthazar Richard van Bergen, muziekant der muziekkapel van de infante Isabella, schreef Litaniën en eene Mis.

Jean Deschamps, een kloosterling van wien men, vóór de uitgave van mijn werk over Peter Phalesius, niets kende, is de schrijver van negen Missen, welke ik bij het opzoeken van al de uitgaven diens beroemden muziek drukkers van Antwerpen, teruggevonden heb.

Jean Dromal, te Luik geboren, was muziekkapelmeester der kerk van het H. Kruis in die stad en liet zes Missen na.

Matthias Pottier, zangmeester der hoofdkerk van Antwerpen, schreef drie Missen.

Eindelijk Jean Loisel, kanonik der orde van Premonstreit en zangmeester der abdij van St-Michiel te Antwerpen, toonzette vier Missen en negentien Motetten.

Men zegt altijd, en de meeste schrijvers houden staande, dat de oorzaak van het verval onzer school in de onophoudende oorlogen lag, welke gedurende de verleden eeuwen onze provintiën teisterden. Dit kan ik niet zoo onvoorwaardelijk aannemen. Zeker bloeien de kunsten het best onder de schaduw van den vredeboom, doch voorspoed, ja zelfs den hoogsten graad van luister kunnen zij insgelijks in oorlogstijd beleven.

Dit laatste bewijst ons vooral de geschiedenis onzer Nederlandsche School. Geen schooner tijdvak voor haar dan de XVI^e eeuw, en nogtans geen ongelukkiger voor

[p. 452]

ons land, te midden der godsdienstige beroerten dier rampvolle eeuw.

De oorzaak is dus dáár niet! Voor mij bestaat er nog eene veel natuurlijkere en vooral meer rechtstreeksche oorzaak. Haar overtollige luister was onzer school nadeelig. De overgroote beroemdheid der Nederlandsche toondichters was de hoofdoorzaak van het kortstondig bestaan der Nederlandsche School.

Indien wij met rechtmatigen trots mogen wijzen op onze door koningen en prinsen onthaalde kunstenaars, wien de stichting van vreemde scholen en de leiding der belangrijkste muziekkapellen van Europa werd toevertrouwd, zoo moeten wij nogtans voor ons land het vertrek zooveler rijkbegaafde kunstenaars betreuren en het uiteengaan van zulk een groot getal muziekale geniën, die wel is waar, in den vreemde onzen nationalen kunstroem verbreidden, doch in ons land zelven de stichting eener duurzame school verhinderden, welke alleen door de medewerking van allen mogelijk was.

Onze groote kunstenaren gingen leerlingen vormen in Italië en in Duitschland en vergaten dat in hun eigen vaderland honderden nieuwe aankomelingen enkel de tegenwoordigheid hunner meesters behoefden, om insgelijks even beroemd of wellicht nog beroemder dan zij zelven te worden.

Ja, twee dingen kunnen vooral den ondergang eener school bewerken. Het afwezen harer uitstekendste vertegenwoordigers en het indringen van vreemde kunstenaars welke hare nationale oorspronkelijkheid bederven.

Om de gegrondheid dezer stelling te betoogen, hoeven wij slechts op Frankrijk en de Nederlanden te wijzen.

Frankrijk, dat alle voorname muziekanten der verschillige landen tot zich lokte, versmachtte zijne school van het begin harer opkomst. Frankrijk bezat nooit eene school van Kerkmuziek, omdat het zijne muziekkapellen aan Nederlanders toevertrouwde: deze verdelgden bij

[p. 453]

de fransche toonzetters de nationale oorspronkelijkheid, die tot de stichting eener school onmisbaar is.

Frankrijk bezat nooit eene school van Dramatische Muziek, omdat het in Parijs Italianen lokte, welke aan het fransch publiek hunne melodiën, en aan de fransche kunstenaars hunne italiaansche vormen oplegden. Zoo volkomen slaagden die Italianen in hun vernielingswerk van den franschen geest, dat in volle XVIII^e eeuw, Frankrijk twistte over de vraeg: waaraan men eigentlijk den voorrang geven zou of wel aan de Duitsche of welaan de Italiaansche muziek, zonder eenmaal te denken zelfs dat ook de Fransche natie hare school bezitten kon!

Op het gebied der Kerkelijke Toonkunst bezat Frankrijk geniale kunstenaren, doch die om hooger gemelde reden er nooit in gelukten eene school te stichten.

Wat de Dramatische Muziek betreft, ook in dit kunstvak leverde dit land een aantal zeer begaafde geesten op; doch wie van hen heeft ooit eene school tot stand gebracht?

De thans nog levende componisten hebben, evenmin als die welke reeds tot de geschiedenis behooren, nooit leerlingen gevormd, die hen op eene nationale baan volgen en er in gelukken eene operamuziek te scheppen, die men Fransch zou kunnen noemen.

Frankrijk is het land van het cosmopolitismus! Frankrijk, alhoewel de kunst beoefenend, bezat er nooit eene eigenaardige, omdat zijne kunstenaars zich enkel als navolgers van allerlei kunstwijzen aanstelden, en alhoewel min of meer schoone werken voortbrengende, er toch nooit in slaagden, eene eigene school te scheppen.

Nagemaakte kunst altoos, en dikwijls slaafsche nabootsing, ziedaar wat de fransche muziekkunst kenschetst.

En de Neder landen?... Indien onze kunstenaars in 't vaderland gebleven waren, zou dan onze school wel ooit een tijdstip van verval beleefd hebben?

In plaats van de hun toehoorende gronden te bezaaien en te beploegen, gingen onze kunstenaars hunnen talent-

[p. 454]

voorraad in uitheemsche landen verkwisten en beroofden alzoo hun vaderland van hetgeen het in rechte was van hen te vorderen.

Waarom werd de Nederlandsche School, die in de XV^de eeuw op den eersten rang schitterde, in de XVII^e eeuw vooruitgestreefd door hare zusters of liever door hare dochters: de Italiaansche en de Duitsche? Klaarblijkelijk omdat onze toondichters al de levendige krachten onzer school naar den vreemde medevoerend, haar tot eene ellendige voortkwijning veroordeelden, die noodzakelijk tot een volledigen ondergang moest leiden.

Ziedaar, meen ik, devoornaamste oorzaak van het verval onzer Nederlandsche School!

Men vergeve mij deze wellicht wat te lange uitweiding. Mijns erachtens is het noodig altijd en overal de stem te verheffen tegen een stelsel, dat ten huidigen dage nog algemeen in voege is en allerbetreurlijkst voor de toekomst der kunst in een land: die handelwijze van zich uit het vaderland te verwijderen, waartoe nog het grootste getal onzer kunstenaars zich leenen.

(Wordt voortgezet.)