De Vlaamsche Kunstbode. Jaargang 4

Over de Nationale Toonkunde
door Peter Benoit.
(Vervolg)

XVI.

Onderzoeken wij thans in weinige woorden de waarde dezer uitdrukkingen: Vreemde talen, - vreemde scholen.

Voor een volk in 't algemeen evenals voor elken bijzonderen persoon moet het woord ‘vreemde taal’ niet deze of gene, onverschillig wèlke taal beteekenen, maar wel eene àndere taal dan de zijne. Dit zegt genoeg dat men vooreerst eene eigene taal hoeft te bezitten, en deze de grondtaal is, vermits zij de karakteristieke uitdrukking van den geest is. Voor een volk dat zijne moedertaal niet kent, zouden er geene vreemde talen kunnen bestaan, terwijl het allen met evenveel recht de zijne noemen kan.

[p. 80]

Volkeren zonder taal bevinden zich dus logischerwijze in een ondergeschikten toestand, tegenover andere volkeren die eene zelfstandige taal bezitten; inderdaad, eerstgenoemde zijn aan talen onderworpen die hun niet eigen zijn: derwijze verklaren zij zich zedelijk overwonnen, en worden in zekeren zin verstootelingen op intellectuëel gebied, in boeien geklemd welke hunne verstandsontwikkeling belemmeren, de kracht van hun scheppend vernuft ondermijnen en eindigen met de vrijheid hunner uitingen te niet te doen. Vandaar de volstrekte onmogelijkheid om zich van het eigenaardige kenmerk, het eigen Dasein van gelijk welke taal rekenschap te geven; vandaar nog de onmogelijkheid om door zichzelven de zedelijke, wijsgeerige en esthetieke ontwikkeling van eenig volk te beoordeelen. En dewijl de volkeren die geene taal hebben ook geene kunst bezitten - ik wil zeggen: eene ware, oprechte, zelfstandige kunst, eigen aan het midden, waarin zij zich vertoont - zoo laten zij zich weinig gelegen aan het grondkarakter hunner kunstvoorbrengselen. Zeker kunnen hun deze werken meer of min vermaak, en wel eene voorbijgaande bevrediging verschaffen, doch dergelijke werken kunnen den toets van een ernstig onderzoek niet doorstaan; zij vertolken noch den aard, noch den geest, noch de zeden eener natie; derhalve zouden ze geen enkel echt intellectuëel genot kunnen schenken, omdat de ware middelen om zich daartoe te bereiden verwaarloosd of vernietigd geworden zijn.

In den grond van gansch die onpersoonelijke, uit stukken en brokken gevormde smokkelkunst ligt er dus alleenlijk een min of meer ingewortelde gewoonte van zekere vormen, zekere kunstmiddelen, zekere uitdrukkingen, die, eenmaal in gebruik geraakt, eindelijk eene versteende oppervlakte uitmaken, waaronder niets degelijks ontkiem en waar geen levensgloed doordringen kan.

Bekennen wij het maar ronduit, België bevindt zich in dezen toestand; zulks wil niet zeggen dat er onder zijne

[p. 81]

zonen geene gevonden worden die zich aan dien aangenamen staat van gevoelsverstomping onttrokken hebben; - ik zeg’ aangenamen ‘vermits zulks het gemak der onverschilligheid verschaft, geene hoegenaamde geestesinspanning vordert, en meenen laat dat alles ten besten wille is.

Dat men ònze kunststudiën met hunne uitslagen onderzoeke, gelijk op wèlk standpunt, en ze vergelijke met de studiën en de bekomen uitslagen bij de krachtvolle, echt mannelijke volkeren, die waarlijk aan hunne nationaliteit gehecht zijn - ik bedoel aan die geestesnationalitéit welke zich uitstrekt van dààr waar men de moedertaal begint te spreken tot dáár waar een andere taal een ander volk veropenbaart - en men zal zich gemakkelijk een gedacht kunnen vormen van het verschil dat er tusschen hen en ons bestaat.

Het gebrek aan eene echt nationale opvoeding doet in België zijn noodlottigen invloed gevoelen, niet alleen op het gebied der loutere kunstschepping, maar ook op het gebied der uitvoering zelve.

Ik herinner mij dat, tijdens de stichting der Vlaamsche Muziekschool te Antwerpen, in 1867, de vraag werd geopperd ‘of men in dat conservatorium ook in 't Vlaamsch de klarinet en de trompet bespelen zou?’

Welnu, dat zij die niet aannemen dat men eene in scherts gestelde vraag ernstig zou beantwoorden, het niet euvel opnemen, doch wij hebben ‘ja’ geantwoord. 't Is dat men inderdaad in zekeren zin mag en moet de klarinet en de trompet op zijn Vlaamsch bespelen, evenals men zulks elders op zijn Duitsch, op zijn Italiaansch, op zijn Fransch, enz., doen moet. Men zal dit beter begrijpen wanneer wij het onderling verband zullen hebben doen uitschijnen, dat er tusschen de schepping, de uitvoering en het aanhooren van een toonkundig gewrocht bestaat.

Gesteld een zuiver onverbasterd midden, waarin een volk zich, betrekkelijk het grondbegin der rassen, logisch

[p. 82]

ontwikkelen kan, geholpen door inrichtingen die zijne oorspronkelijkheid bevorderen in plaats van ze te verminderen. Gesteld van den anderen kant een genoeg gevorderde toestand van beschaving, opdat dit volk er naar streven kunne zich in den verhevensten vorm uittedrukken dien het mogelijk is te bereiken, zoo zullen de kunstscheppingen welke zulk volk voortbrengen zal, den geest van zijnen stam en het kenmerk van zijn eigenen landaard dragen.

Het is eene van ouds bekende waarheid dat de scheppers uit de nationale massa komen; doch zij hoeven vertolkers voor hunne gewrochten te vinden Welnu, die vertolkers zullen nooit de wezentlijke werktuigen des scheppenden kunstenaars zijn dan wanneer zij in rationeel verband, en om zoo te zeggen adequaat zijn tot den meester zelven. Het zal derhalve noodig wezen dat evenals de schepper, ook de uitvoerder tot de nationale massa behoore.

Dit is nog niet àlles: opdat de kunstscheppingen volkomen begrepen worden behoeft er ook een publiek uit diezelfde nationale massa, waarvan reeds de schepper en de uitvoerder gekomen zijn. Het is dus van belang (wanneer men zich inzonderheid op een toonkundig standpunt stelt) dat componisten, uitvoerders en hoorders in den toestand wezen van lieden die aan hetzelfde geestesmaal deelnemen; anders gezegd, dat er tusschen de drie groepen, met dezelfde princiepen gevoed, eene gemeenschappelijke overeenkomst van gedachten en gevoelens besta. Derwijze komt men tot een soort van algebrischen driehoek, die een volledig geheel bewerkstelligt.

Wie van ons heeft niet een orkest gehoord uitsluitelijk uit Italianen, of uit Franschen, of uit Hongaren, enz., samengesteld, en heeft dan bij zichzelven de bemerking niet gemaakt, dat b.v. eene symphonie van Beethoven, opvolgentlijk door drie uit zulke elementen gevormde orkesten gespeeld, een gansch verschilligen uitslag opleveren

[p. 83]

zou, wat den aard zoo niet de esthetiek dezer drie uitvoeringen betreft? En wat meer is, een volstrekt uit nationale muziekanten gevormd orkest zal een bijzonder karakter hebben, waarin zich de gansche geaardheid van het volk waartoe de uitvoerders behooren, veropenbaren zal.

De drie verschillige orkesten die wij verondersteld hebben zullen dus, wanneer zij eene Duitsche symphonie vertolken, eene verzetting van natuur bewerken. Vandaar dat men er zich niet aan verwachten mag de symphonie op dezelfde wijze te hooren uitvoeren; integendeel, daar de drijfveer voortkomt van elke natuuren, van elk karakter (synthetisch beschouwd) zoo zal men enkel kunnen eischen dat de verschillige uitvoerders de noodige kennissen bezitten om de symphonie zooniet onder zedelijk, dan toch onder esthetisch opzicht te vertolken.

Maar wààr zal men de louter natuurlijke uitvoering van een dergelijk werk kunnen vinden? By de Duitschen, of althans bij een orkest dat uitsluiteiijk uit Duitschen is samengesteld, d.i. uit lieden die volgens de princiepen eener gemeenschappelijke nationaliteit zijn opgevoed.

Van haren kant hoeft de Italiaansche muziek, om in den vollen zin des woords tot eene stoffelijke en ideale volmaaktheid van uitvoering te komen, door Italianen vertolkt te worden; zóó ook met elk volk dat waarlijk volgens de grondbeginselen van zijnen stam is ontwikkeld.

Krachtens de graden van verwantschap die tusschen de verschillige rassen bestaan, gebeurt het echter dat de uitvoering en het verstaan der werken het ideaal van natuur nabijkomen, naar verhouding dor overeenstemming van karakter en streven, die tusschen den schepper en den uitvoerder kan bestaan. Alzoo zal een Duitsch gewrocht met meer waarheid van natuur door Scandinaven, Hollanders, Vlamingen, enz., weergegeven werden, dan wel door Franschen of Italianen, en omgekeerd.

(Wordt voortgezet.)