De Vlaamsche Kunstbode. Jaargang 4

Een woord Ten opzichte van de Vlaamsche beweging.
Naar| ‘Un mot à propos du Mouvement flamand,’ met bijzondere toelating van den Schrijver voor den Kunstbode vertaald.

‘De Vlaamsche Beweging’ die sedert eenige jaren in België meer en meer veld wint, is geenszins, zooals men het al te lang heeft gemeend eene gemaakte, eene gelegenheidsbeweging. Door in dagen van kiesworsteling zich ervan te bedienen, heeft men ongetwijfeld wel het echt karakter dier beweging kunnen doen ontaarden, en derwijze een oogenblik de algemeene denkwijze over hare strekking in dwaling brengen; doch het is niettemin ontegensprekelijk, dat, in den grond beschouwd, de Vlaamsche Beweging ernstig, wettigen eerbiedwaardig is.

Door alle eeuwen heen heeft het Vlaamsche Volk de volkslievende instellingen, die de voorvaderen, op den Saxischen oever der Gallen, hunner natie hadden eigen gemaakt, krachtdadig verdedigd; ten allen tijde heeft ons

[p. 33]

volk met fierheid het recht geëischt vrij van zijne moedertaal te mogen gebruik maken en magistraten en bestuurders te hebben, die dezer tale machtig waren in één woord onophoudelijk heeft het, met die hardnekkige taaiheid zijnen stamme eigen, de oprechte en volledige toepassing gevorderd van het grondbegin: In Vlaanderen Vlaamsch!

Gemakkelijk - maar hier niet van pas - zou het wezen de nauwkeurigheid dezer beweringen te betoogen; schier op elke bladzijde onzer Geschiedenis vindt men er het bewijs van, en kan men zich overtuigen dat de Vlamingen er nimmer hebben in toegestemd hunne nationale taal te laten verbannen.⁽¹⁾

Wel is waar dat, volgens J.F. Willems, ‘de moedertaal in de Nederlanden werd verwaarloosd...; zij werd even als de lage volksklasse, die ze beoefende, bij velen een voorwerp van verachting... en van dàn af werd de nationale verbastering dag aan dag grooter.’⁽²⁾

Doch het dient gezegd te worden dat de bemerking van dezen zoo bevoegden en aan ons volk zoo te recht duurbaren schrijver inzonderheid betrekking heeft op de letterkundige en godsdienstige reactie, die ten gevolge der Hervorming en der onlusten van de XVI^de eeuw ontstond.⁽³⁾ Talrijke schriften getuigen overigens van de pogingen die in de XVI^de en zelfs in de volgende eeuw de vertegenwoordigers onzer bevolkingen, vooral in Westvlaanderen, deden, om op bestuurlijk zoowel als op rechterlijk gebied het vrije gebruik hunner moedertaal te doen gelden en in stand te houden.

Elders hebben wij eraan herinnerd dat, korts na de inneming hunner stad door Lodewijk den Groote, in

(1) Zie Annales de la Société historique d'Ypres, d.V. bl. 148.

(2) Belgisch Museum, d. II, bl. 83.

(3) ‘Men dacht, volgens Willems, dat de beoefening der landtaal bij den gemeenen man behalve het lezen der Nederduitsche bijbels te veel nieuwe denkwijzen, te veel vrijheidsgeest omtrent godsdienstige en staatkundige aengelegenheden had doen opkomen.’

[p. 34]

1678, de schepenen van IJperen den moed hadden hunnen geduchten overwinnaar eene ‘remonstrantie’ te sturen, ootmoedig in den vorm, maar krachtdadig in den grond, om ten voordeele van het ‘veroverd land’ onlangs aan Frankrijk 's kroon gehecht, het recht te eischen hunne eigene taal en gebruiken te behouden.⁽¹⁾

Wij hebben ook het belangwekkend’ kort begrip der geschiedenis’ uitgegeven, dat deze schepenen bij hunne ‘remonstrantie’ voegden, om aan Lodewijk XIV te bewijzen dat de Vlamingen, meermalen veroverd en weer veroverd, altoos door hunne rechters zijn geoordeeld geworden en, dat de veroveraars, van den zeer christenen Koning - o.a. Clotarius, Karel de Groote, en Karel de Kale, - niet mèer dan voorheen de landheeren, de taal, de rechten en gebruiken der Vlamingen hadden willen krenken.

Maar in de XVII^d eeuw bepaalden zich de wettige vertegenwoordigers onzer bevolkingen niet, bij het vragen dat in het Westland de rechterlijke en bestuurlijke zaken door Vlaamsche magistraten en bestuurders in het Vlaamsch zouden behandeld worden; documenten, in de archieven der stad IJperen berustend, laten toe vast te stellen dat dàn ook die afgevaardigden van het Vlaamsche land ieverige pogingen aanwendden, om te bekomen dat de hooge geestelijke waardigheden werden toevertrouwd aan personen die niet slechts de Vlaamsche taal kenden, maar zelfs in Vlaanderen geboren, of althans van Vlaamschen oorsprong waren.

In de XVII^de eeuw waren de bisschoppelijke zetels van Gent, Brugge en IJperen dikwijls bekleed geworden door geestelijken die niet in flamingantisch Vlaanderen, maar in andere provinciën der Spaansche Nederlanden, en zelfs in het Buitenland waren geboren; deze benoemingen hadden, naar het schijnt, hevig onze bevolkingen geërgerd.

In 1676 stonden twee bisdommen open; Mgr. Hendrik⁽²⁾

(1) Zie Annales ae la Société historique d'Ypres, d. V. bl. 189.

(2) Zie Annales de la Société historique d'Ypres, d.V. bl. 270.

[p. 35]

van Halmale, bisschop van IJperen, geboren te Antwerpen was den 19 april 1876 overleden, en Mgr. Alb. d'Allamont, bisschop van Gent, te Brussel geboren, was den 23 Augusti 1673 overleden; Mgr. Nicol. Frenche, van Iersche afkomst, bekleedde dazen laatsten zetel als Wij-bisschop.

De vier leden van Vlaanderen die de Staten der provincie vertegenwoordigden, besloten (20 juli 1676) aan den Gouverneur generaal der Nederlanden, den hertog van Villa Hermosa, een rekwest te zenden om aan Zijne Excellentie voor oogen te brengen dat, in de laatste jaren, het aan Z.M. den Koning van Spanje behaagd had, tot bisschoppen in Vlaanderen, prelaten te benoemen die, vreemd aan de provincie, zelfs de taal van het land niet kenden, en om den Gouverneur-generaal te verzoeken den Koning aan te raden voor de alsdan openstaande bisdommen van IJperen en Gent geestelijken aan te duiden, in Vlaanderen geboren of ten minste van vlaamschen oorsprong, en de taal kennend in deze bisdommen gebruikt.

De vier leden beslisten daarenboven te dien einde een persoonlijken brief aan Zijne Excellentie te schrijven, en den heer van Weldene af te vaardigen om, naar Brussel, hunne klachten en vragen te gaan ondersteunen⁽¹⁾.

Uit dezen brief zien wij dat te dien tijde in Vlaanderen ‘de kloosterbroeders en kloosterzusters de waalsche taal niet kenden;’ duidelijk betoogt en ondersteunt hij de

(1) Ter vergaederynghe der vier leden van Vlaenderen...
Actum den 20 july 1676.
....Is geresolveert te presenteren req^te aen Syne Excellencie daer éy te kennen ghevende dat t'sidert eenighe jaeren herrewaerts Syne Mat is ghedient geweest te denommeren voor bisschoppen van dese provintie heeren van andere provintien, als oock degone die de vlaemsche taele niet en konnen ende alsoo nu vacant syn twee bisdommen te weten van Ghend ende van Ypre, by de selve req^te te versoucken dat Syne Excellentie soude believen ghediendt te wezen voor deselve twee bisdommen te consulteren aen Syne Mat persoonen gheboren van de provincie, die weten de vlaemsche taele ofte ten minste die ghereikent worden onder de Escrois, ende ten dien eynde oock te schryven aen Syne Excellentie, eenen brief mette selve req^te ende ingevolghe van dien ghedepuleert den heere van Weldene omme alle t'selve t'hove te representeren ende vervolghen. - Onderteekent
A. Mavaus.

[p. 36]

grieven en wenschen der bevolking. Deze missieve, evenals het geheele der door de vier leden genomene besluiten bewijst dat deze laatsten toenmaals de geestelijke zoowel als de wereldlijke zaken trachtten in het vlaamsch te doen behandelen. Deze brief is onuitgegeven, gelooven wij; wij meenen hem onder de oogen onzer lezers te mogen brengen:

‘20 juillet 1676.’
‘Monseigneur,⁽¹⁾’
‘Le zèle, affection et obéissance aveq lesquelles les mannans de la Province de Flandres ont depuis tant de siècles tasché de se faire cognoistre très humbles et très obéissans vassaux de Sa Ma^te., les ont animéz à nous représenter que, depuis quelques années, il a plu à Sa Ma^te de faire dénomination pour les eveschez de lad^te province des personnes estrangères, à l'exclusion des originaires, quoyque (soubz correction) pas moins capables; et comme ils trouvent que presentement il y en a deux eveschez vacantes, scavoir celluy de Gand et Ipres et qu'ils apprehendent que Sa Ma^te pourroit autrefois s'incliner à faire choix d'une personne estrangère, ne sachant la langue flamande, ils nous ont requis de les vouloir secondez, et ensuite de ce supplier très humblement Votre Excellence soit servie de favorablement consultor auprès de Sa Ma^te pour lesd^ts esveches, des originaires de la province de Flandres, ou de ceux qui sont comptés pour les Escrois⁽²⁾; ce que venons faire par les requetes cy jointes et prier instamment qu'il plaise de considérer que ce seroit aucunement descourager ce peuple si l'on romarquoit qu'après une obeissance si particulière en tout ce qui pourroit concerner le service de Sa Ma^te, on préféreroit continuellement dans les premieres dignetés ecclesiastiques de la province des estrangers, mesmes des personnes ignorantes la langue flamende, laquelle est absolument requise pour bien pouvoir deservir l'estat d'esvecques en Flandres, où la pluspart des religieux et religieuses ne savent la langue wallonne et sont néantmoins souventefois obligez au faict de leurs consciences de communiquer avec leurs esvesques. Tout ce nous fait espérer que Vostre Excellence aura la bonté de prendre favorables esgard à ceste commune priere de la Province et de croire qu'elle nous trouvera incessamment inclinez à tesmoigner que sommes avec beaucoup de respect... etc.’

(1) Hertog van Villa Hermosa

(2) Dit is te zeggen van Vlaamsche afkomst.

[p. 37]

Al deze bemoeiingen bleven echter vruchteloos. De Koning benoemde twee aan Vlaanderen vreemde geestelijken. Mgr. Fr. Van Hoorenbeek nam bezit van den bisschoppelijken zetel van Gent, den 25 Juli 1677; hij was in Brussel geboren; en de opvolger van Mgr. Van Halmale, Mgr. Guill. Herinx, van de orde der Minderbroeders, deed zijne plechtige intrede te IJ peren, den 20 November van het zelfde jaar; hij was in Noord-Braband geboren (te Helmont).

Twee malen gedurende de bezetting van het Westland door den Koning van Frankrijk (1678-1713) viel de bisschoppelijke zetel open, en tweemaal werd hij aan fransche prelaten toegekend: in 1694 aan Mgr. de Ratabon, en in 1713 aan Mgr. de Laval Montmorrency; deze laatste stierf te IJ peren den 26 Augusti van hetzelfde jaar.

De Koning van Frankrijk hield dus, nog min dan de Koning van Spanje, rekening van de rechtvaardige eischen onzer Vlaamsche bevolkingen, want hij noemde zelfs prelaten die onzen provinciën vreemd waren; en later legde ook het Oostenrijksch beheer aan Vlaanderen bisschoppen op, die in den vreemde geboren waren of de landtaal niet kenden.

Doch het Vlaamsch bleef er immer de gebruikelijke taal van het volk, en indien ondanks lange vreemde heerschingen en de verderflijke strekkingen zijner overheerschers, het Vlaamsche volk sedert eeuwen zijn nationaal karakter heeft behouden, ligt daarvan niet de eerste en voornaamste oorzaak besloten in zijne onoverwinnelijke gehechtheid aan de taal zijner vaderen?

De moedertaal van een volk was altoos de beste waarborg zijner nationaliteit, want zooals het eene Vlaamsche spreuk in hare krachtvolle kortbondigheid zoo wèl zegt; De Taal is gansch het Volk.

Alp. Vanden Peereboom.