De Vlaamsche Kunstbode. Jaargang 2

[p. 534]

Volkswetenschap.

Beschutting tegen den bliksem.
(Vervolg)

III.

Noodzakelijk bestaat een bliksemafleider uit drij deelen:

1^o	De opvangsroede,
2^o	De bovenaardsche leiding,
3^o	De grondleiding.

Al deze deelen moeten uit metaal vervaardigd zijn en in ononderbrokene metalische verbinding met elkander staan. De opvangsroede eindigt van boven met eenen fijnen punt, die om het roesten en afstompen te beletten, verguld is.

Zij verheft zich tot eene zekere hoogte boven het te te beschutten gebouw, terwijl de bovenaardsche leiding langs dien kant afloopt en de grondleiding in de aarde gezonken is, om hierin verscheidene deelen verdeeld, in eene bron in het grondwater of in den gestadig vochtigen grond te eindigen. Dewijl de bliksem steeds de leiding des metaals volgt, om in de onderaardsche wateren van den grond te recht te komen, zoo zal hij, in geval hij nederstort over het gebouw dat met eenen afleider voorzien is, de leiding volgen, en zonder schade te verrichten, in de diepte der aarde verd wijnen. Hierbij ontstaat de vraag: hoe wijd de omkring is door een bliksemafleider beschut. - De nauwkeurige beantwoording dezer vraag is even belangrijk als moeielijk. Over 't algemeen kan men zeggen, dat de bliksemafleider eene kringvormige vlakte beschut, waarvan de straal gelijk is aan de hoogte der opvangsroede boven de dakvorst, maar dat nogtans in afzonder

[p. 535]

lijke gevallen eene menigte omstandigheden, b.v. de natuur der materialen, welke tot het gebouw verbruik. werden, invloed hebben op de grootte van den schutskring. Om een uitgestrekt gebouw voor den bliksem te behoeden, is het noodig dit gebouw verscheidene doelmatig aangelegde afleiders te voorzien. In stede van de ijzeren opvangsroede aan den spits te vergulden, heeft men het zeer goede voorstel gedaan, dien spits uit wit-zilver (platina) te vervaardigen. Dit metaal geleidt namelijk zeer goed den bliksem en is bovendien maar uiterst moeielijk smeltbaar, zoo dat zelfs hevige bliksemslagen een spits niet licht kunnen bederven.

Wanneer een gebouw verscheidene opvangsroeden bezit, zoo is het geenszins noodig voor ieder dezer eene bijzondere afleiding te maken; het is voldoende dat zij gezamentlijk door eene enkele leiding verbonden zijn. Wat de vastmaking der leiding aan het dak- of muurwerk aangaat, het is teenemaal overbodig ze door bijzonder^e dragers te willen bewerkstelligen.

Is de leiding anders goed, zoo springt de bliksem nooit af, om zijnen weg door hout of metselwerk te nemen, tenzij dàn, wanneer zich daar achter aanzienlijke metalen bevinden. Van bijzonder belang is de sterkte - d.i. de middellijn - der leidingsroede.

De ondervinding heeft geleerd dat een groot getal bliksemslagen alleen dààrdoor werden veroorzaakt dat de leidingsroeden der bliksemafleiders, aan den straal geen genoegzaam snellen afloop konden verleenen, dewijl hunne dikte te gering was.

In 't algemeen kan men ijzerdraad van 15 millim. middellijn als dik genoeg voor de bovenaardsche leiding aanzien; indien men koper neemt, zoo is zelfs eene dikte van slechts 6 millim. genoeg. Om het roesten zooveel mogelijk te beletten, moet de leiding met lakvernis overtrokken worden.

De grondleiding is dàt deel van den bliksemafleider

[p. 536]

tegen welks aanleggen tegenwoordig het meest verkeerd gehandeld wordt. Men is dikwijls, maar wel ten onrechte van meening, dat het toereikend is, de leiding enkel tot in den grond te brengen, dat zoohaast den bliksem den bodem bereikt heeft, hij onschadelijk is geworden. Dat is geenszins het geval. De bliksem zoekt niet zoezeer den grond zelven alswel de onderaardsche watermassa's in den grond; tot aan deze moet derhalve de grondleiding voortgelegd worden. Verders moeten deze wateren in genoegzame hoeveelheid voor handen zijn. Het is doorgaans niet voldoende, wanneer die wateren van geringen omvang en van den overigen aardboden zóó afgezonderd zijn, gelijk zulks het geval is bij dicht uitgemuurde en gecementeerde bronputten of gewone ‘reservoirs’ van regenwater. Eenige voorbeelden kunnen deze bewering staven:

Den 19 Juni 1819 trof de bliksem den hoofdtoren der prachtige hoofdkerd te Milanen. Hij volgde denafleider, vernielde intusschen, in derzelver nabijheid verscheidene marmervoorwerpen. Toen Confichliacchi den bliksemafleider, welke uitwendig zonder gebreken was, nauwkeurig onderzocht, bevond hij dat de grondleiding, in plaats van in eene bron, uitkwam in een kleinen regenbak, wel met water gevuld, maar overal met steenschorren bezite. - De kerk van O.L.V. van Bijstand nabij Genua, was langentijd dààrdoor opmerkenswaardig, dat zij herhaaldemaal door den bliksem werd getroffen. Deshalve werd zij in het jaar 1778 van eenen afleider voorzien. In Juni van het volgende jaar sloeg er nogtans de bliksem andermaal in, smolt den spits der opvangsroede volgde eene heele plaats ver de leiding, maar sprong dan tot eenige naar de beuken der kerk leidende roeden over, en vloog door de muren naar den grond alwaar eenige steenen verbrijzeld werden. Opmerkelijk wat hierbij de daadzaak, dat de elektrieke straal bijna juist denzelfden weg nam, als in vroeger tijd, wanneer nog

[p. 537]

geen donderscherm voor handen was. Het wetenschappelijk onderzoek bewees, dat de bovenaardsche $eiding in volkomen goeden toestand was. Des te gebrekkiger vertoonde zich de grondleiding: zij eindigde in eene volkomen drooge steenmassa, terwijl de muur daar waar de bliksem hem trof zeer vochtig was.

Men kan de vraag opwerpen en men heeft ze inderdaad opgeworpen: - Verminderen de donderschermen het aantal onweders? Deze vraag laat zich dààrdoor beantwoorden, dat de bliksemafleiders geenerlei invloed op het getal en de hevigheid der onweders bezitten; zij hebben geen ander doel dan den bliksem die zich op een huis werpt, dat met eenen afleider is voorzien, eenen weg te bieden tot de onderaardsche wateren, op welker weg hij geenerlei beschadiging kan aanrichten.

Vroeger heeft men zich veelmaals met voorstellen bezig gehouden om de onweders te verstrooien en van gansche streken verwijderd te houden. Do meeste dezer projecten zijn waarlijk van zulken aard dat zij tegenwoordig geenerlei inachtneming meer verdienen. Nogtans bestaan er nog eenige ideën die ten huidige dage nog eene nadere proefneming waard schijnen. Hiertoe behoort het afvuren van schietwapenen om de opkomende onweerswolken te verdrijven.

Nog bij den aanvang der tegenwoordige eeuw was dit gebruik - opkomende onweders door geweerschoten te verdrijven-in een groot getal fransche gemeenten in voege. Brinckman vertelt over een nog heden in Oostenrijk en Hongarië bestaande volksgebruik.: ‘Als ik zegt hij, gedurende het woeden des onweders in de nabijheid van een dicht bij de straat staanden snijmolen kwam, zag ik, hoe verscheidene knapen te midden door de bliksems, die links en rechts nederschoten en den reeds aangebroken nacht schrikkelijk verhelderden, herhaaldelijk geweerschoten losten, in 't laatst bijna onmiddellijk voor mijn aangezicht, zoodat ik bij gebrek aan alle

[p. 538]

andere verklaring aanvankelijk geloofde, dat het op mij gemunt was. Men legde mij later uit dat in gansch Steyermarck de meening verspreid was, dat men door gepast schieten op de bergen, door de luchtontsteltenis die het bewerkt, een onweder kan verdrijven en naar eene andere streek heenjagen. Op die wijze zouden wegens zoo gezegde onweders toezendingen reeds belangrijke twisten ontstaan zijn, tusschen verscheidene gemeenten en de overheid zou genoodzaakt geweest zijn met verordeningen tusschen te komen.’

Onaangezien sommige bijgeloovige gebruiken schijnt het toch dat er een middel is om het getal en de hevigheid der onweders te verminderen. Dit middel bestaat in het aansteken van groote vuren in het open veld. De beroemde geleerde Volta was van de werkdadigheid dezer doenwijze zóó overtuigd, dat hij ze dringend aanbevool aan al de streken door onweders bezocht.

Overigens moet men bemerken dat in geval dit middel praktisch nut moet bijbrengen, het aansteken van een enkel vuur, al ware het nòg zoo groot, geenszins genoeg is, maar dat veeleer, een grooter aantal houthoopen of diergelijke moeten aangestoken worden. De studie der elektriciteit laat gemakkelijk herkennen, dat in dit geval zeer aanzienlijke menigten elektriciteit door de smeulende vlammen den onweêrswolken onttrokken, en geneutraliseerd worden.

*_**

Ten slotte wil nog de tegenwoordige gelegenheid benutten om den wensch uit te drukken dit vraagstuk door anderen verder behandeld te zien. - In de rubriek ‘Volkswetenschap’ van De Vlaamsche Kunstbode zijn dergelijke bijdragen mijns inziens goed op hunne plaats. - Overigens, in de studie des onweders ligt nog veel wat duister is; want de Bliksem is een groot heer, dien men

[p. 539]

slechts met uiterste voorzichtigheid naderen kan en die zich bij zijn optreden geene voorwaarden laat voorschrijven. Hierbij geldt vooral, met betrekking op het onweder, de waarheid der dikwijls uitgesprokene bewering: Die daadzaken waarover iedereen het meent ééns te zijn, vorderen juist het nauwkeurigste en zorgvuldigste onderzoek.

C. Mestdagh

Vrij naar Julius Klein.