De Vlaamsche Kunstbode. Jaargang 2

[p. 415]

Nederlandsch tooneel.

Eerder dan men zulks hadt verwacht hebben de bezoekers van ons Nationaal Tooneel het genoegen gehad de twee als gastrollen geëngageerde artisten MM.H. Morrien en L. Bouwmeester te mogen toejuichen. Beurtelings zijn beiden hier een paar voorstellingen komen geven.

Voor zijne twee optredingen had de eerstgenoemde keus gedaan van het drama ‘De Wandelende Jood’ (naar het fransch) waarin hij zich, als Rodin, een alleszins verdienden roem heeft verworven.

Van het stuk valt er niet veel, althans niet veel goeds te zeggen. Zonder vrees van tegenspraak mogen wij zeggen dat, zooals het hier voor 't voetlicht kwam - blijkbaar wat verminkt door talrijke uitlatingen - dit stuk al de eigenschappen van een goed tooneelwerk mist. Wel komen er eenige tamelijk goed gelukte tooneelen in voor; doch deze hangen aaneen gelijk gekapt strooi. Meer dan moeilijk is het den beschouwer alzoo de handeling te volgen, wanneer hij niet op voorhand den roman van Sue heeft gelezen, waaruit het stuk getrokken is. Zonder het boeiend talent van M. Morriën, zou dan ook de bijval meer dan eens twijfelachtig geweest zijn.

De heer Morriën is overigens een artist die wel der belangstellende aandacht waardig is. Zijn spel onderscheidt zich door een ernstig streven naar natuur en waarheid; alles in hem getuigt van eene gewetensvolle karakterstudie, 't Is een realist in den waren zin van 't woord. Zijne buitengewone gave van opmerking doet zich tot in de kleinste bijzonderheden van zijn spel ontwaren.

In hoogen graad bezit hij de kunst typeeren, iets waartoe zijne onberispelijke gelaatsuitdrukking gewis veel bijdraagt. Niet altoos even onberispelijk scheen ons echter M. Morrien's uitspraak, onder opzicht van taalzuiverheid; ook zijne stem kwam ons wat zwak voor, hetgeen hem wel niet in deze, maar wellicht in andere rollen eenigzins hindert.

De heeren Beems, (Dagobert) en Blazer (D'Aigrigny) alsook de

[p. 416]

vrouwenrollen uitgezonderd, heeft de heer Morriën zich niet al te veel van zijne omgeving te beloven gehad. Sommige helpers hielpen doorslecht.

Een akteur van een gansch ander genre, maar met evenveel talent begaafd, is de heer Lodewijk Bouwmeester. - In ‘Lazaro de Veehoeder’ en voornamelijk in ‘De Blinde’ heeft ook hij zijn gevestigden kunstroem gestaafd.

‘Lazaro’ is een aan Bouchardy ontleend stuk, dat ten onrechte op het programma als een ‘tooneelspel’ vermeld stond. Het gelijkt eerder aan een treurspel, dat echter sterk naar het melodrama overhelt. De handeling kwam ons in sommige tooneelen alles behalve waarschijnlijk voor.

Op alleszins verdienstelijke wijze werd door M.L. Bouwmeester de titelrol gespeeld, welke rol voor een groot deel uit louter gebaardenspel bestaat. Vooral in het vierde bedrijf - onzes inziens het schoonste van heel 't stuk - deed hij zich als een zeer kundig treurspeler voor. Het laatste bedrijf kon, meenen wij, zonder hinder weggelaten zijn en vooral het slot-tooneel, dat daarenboven maar ten halven gelukte. - Dergelijke Coups de théatre missen gewoonlijk het verlangde uitwerksel.

Veel beter beviel ons M. Bouwmeester's volgende vertooning: ‘De Blinde,’ - en voor het stuk zelf, en voor de schoone rol van D^r Darcy die de gevierde artist op zijne onverbeterlijke wijze vertolkte. Zelden zagen wij eenig dramatische figuur met meer natuurlijkheid, met meer schranderheid, van opvatting voorgesteld. Beweging, mimiek, uitspraak, alles was puik. Ongekunsteld en gevoelvol was zijn spel, - en zonder de minste overdrijving, iets waarvan hij bij zijne vorige optreding, als Lazaro, niet altoos vrij gebleven was. De heer Lodewijk Bouwmeester bezit daarbij een duidelijk en zeer sympathiek orgaan. - 't Is een kunstenaar zooals de Nederlandsche tooneelkunst er weinige telt.

De heer Frits Bouwmeester - als onder den invloed van zijn talentvollen broeder - speelde ditmaal veel beter dan naar gewoonte... omdat hij ditmaal, als Albert Morel, minder zijne rol overdreef. Dit is overigens het hoofdgebrek van dezen tooneellist, wien het gewis niet aan natuurlijke begaafdheid ontbreekt. Dat hij

[p. 417]

zooals in ‘De Blinde,’ zich tegen overdrijving in acht neme en zijn spel zal er in verdienste oneindig bij winnen. Hem geven wij het gekend italiaansch spreekwoord in bedenking: ‘Chi va piano va sano.’ - Zijne gelaatsuitdrukking speelt eene al te groote rol in zijn spel. Daarin ook is overdrijving op te merken. Zulks was vooral het geval geweest toen hij de hoofdrol vervulde in het drama ‘Zoo werd hij rijk!’ eene rol die hij wellicht goed begrepen, maar door zijne mimiek tamelijk slecht weêrgegeven had.

Dezelfde aanmerking is mede op M. Blazer toepasselijk, die in ‘De Blinde’ de rol van den bankier Duperrier speelde. Dat ook hij een niet onverdienstelijk akteur is, had de heer Blazer ons reeds in ‘De Wandelende-Jood’ bewezen. In volgende stukken nogtans vonden wij hem minder gelukkig. Houding en gebaarden zijn bij hem verre van onberispelijk te zijn: - schier onverpoosd ziet men hem half voorover gebogen en met hangende armen gaan of staan. Hij moet trachten losser van beweging, kortom meer natuurlijk, meer waar te zijn, en zich vooral van dien geaffecteerden spreektoon te ontdoen, die meer dan eens zijn spel bederft. Zulk een toon kan mogelijks goed zijn voor een' kanselredenaar, maar heeft niets gemeens met het spreken op 't tooneel. Hij die de planken betreedt verlieze niet uit het oog dat hij ons dààr de werkelijkheid hoeft voor te stellen, - en in het werkelijk leven spreekt niemand zooals M. Blazer. Dezen zij nog aanbevolen zich met wat meer zorg te ‘grimeeren.’ De manier waarop sommige spelers zich ‘oud’ maken, om een grijsaard te verbeelden, is soms weinig van aard om bij den toeschouwer de illusie te versterken.

In ‘De Blinde’ evenals in ‘Lazaro’ was het Mej. Beersmans die den heer L. Bouwmeester het waardigst ter zijde stond. Dat overigens de verdienstelijke kunstenares dààr zooals altoos volkomen op de hoogte harer taak was, hoeft nauwelijks gezegd. Wel te recht bekwam zij dan ook een ruim aandeel in de vele toejuichingen, alsook Mej. Evelina Kapper, - eene jonge actrice, die evenals hare zuster Eliza, rasse vorderingen maakt. Ook de overige artisten, inzonderheid de heeren Beems, Lenaers en Lemmens brachten veel tot het welgelukken dier beide gastvoorstellingen bij. Laatstgenoemde is een nieuweling, gewezen leerling der Antwerpsche

[p. 418]

declamatieschool, en die aanleg heeft om een goed akteur te worden, wel te verstaan als hij zich ernstig op de tooneelstudie toelegt. - Eene bijzondere melding verdient nog de lieve kleine, die in ‘De Blinde’ de rol der achtjarige Juliette speelde. Die kleine Heilbron schijnt een veelbelovend kind te zijn.

Wij zien met oneindig veel genoegen dat de vertooningen des woensdags - die gewoonlijk uit keurige tooneelspelen (comedies) zijn samengesteld - meer en meer publiek uitlokken. Er heerscht ten voordeele van de Comedie eene beweging die hopen laat dit genre meer en meer veld te zien winnen. De voorstelling van den woensdag, waarop ‘Miss Multon’ werd vertoond, was door een uitgelezen en zeer talrijk publiek bijgewoond, In de zoo echt dramatische hoofdrol van dit welgeslijleerd tooneelspel, heeft Mej. Beersmans ditmaal als het ware zich zelven overtroffen. Uit den vleienden bijval die haar te beurt viel bleek andermaal hoe hoog hare kunst door de bezoekers van ons Nationaal Tooneel wordt gewaardeerd.

Mej. J. Heilbron, die als soubrette-rol uitmuntend is, beviel ons minder in Miss Multon. De eigenaardige toon van losse vlugheid, die in 't luimig vak aan haar spel zulke schalksche levendigheid bijzet, paste hier weinig. Zij had echter eenige goede oogenblikken, vooralin het tweede bedrijf.

Oneindig beter op hare plaats was zij in het daarop volgend tooneelspel: ‘De Paryssche straatjongen’.

Hoe weinig sympathiek ook die titel klinkt, toch aarzelen wij niet dit stukje onder de goede vertalingen te rekenen.

Er komen in deze kleine comedie schoone, volkslievende gedachten voor, die - in tegenoverstelling met de veelal ontstichtende comedies genre-Dumas - in 't hart van den toeschouwer veredelende gevoelens van eer- en plichtbesef opwekken. Bezit het stukje, ook voor ons Vlaamsch publiek, niet meer de aantrekkelijkheid der nieuwheid, toch is 't een van die stukken, die men altoos met genoegen wederziet. Het aantrekkelijke van dit zedentafereeltje ligt hoofdzakelijk in de treffende manier, waarop de verschillige karakters als naar het leven getypeerd zijn.

Onze gelukwenschen aan Mej. Heilbron voor de uitstekende

[p. 419]

wijze waarop zij de rol van Jozef heeft gespeeld. Het is onmogelijk met meer realistische juistheid de type van dien onbezonnen, maar in den grond goedaardigen knaap voor te stellen, dien straatbengel, wiens hoogste genoegen schijnt te bestaan in poetsen en guitenstreken, en wien onder den blauwen, vaak gescheurden drukkerskiel, toch zoo'n edelmoedig hart in de borst klopt.

Recht aandoenlijk is het tooneel waar Jozef, nadat hij zijne grootmoeder - die hij zoo teeder lief heeft - door de eene of andere loszinnigheid heeft bedroefd, dan de betraande wangen kust, en niet heengaan wil, vòòrdat ‘Grootje’ hem, glimlachend door hare tranen heen, vergiffenis geschonken heeft. - Onovertreffelijk schoon is Mej. Heilbron's spel, dààr waar voor goed het plichtgevoel in Jozef's borst ontwaakt, als hij, nu dat het onheil zijn vreedzaam gezin is ingedrongen op eens van ‘straatbengel’ die hij was, zich thans als ‘man van eer’ aanstelt en de eerherstelling zijner arme verleide zuster bewerkt.

Het stuk werd over 't algemeen zeer goed uitgevoerd. Mevr. Beems (Moeder Meunier) en Mej. Evelina Kapper (Liza) waren beiden zeer goed op hunne plaats. Wie zich echter boven allen on derscheidde, was de heer Beems als de Generaal. Karakterrollen van dien aard passen M. Beems bijzonder goed. Niet slecht, maar toch minder gelukkig was M. Van den Einde in zijne minnaarsrol, en M. Lenaers, die een goede komiek is, chargeerde ditmaal wat veel zijne rol.

Van de ‘Zondagsvertoonìngen’ - die nog steeds, ten believe van zeker... ‘zondagspubliek,’ à grand speetacle worden ingericht - zullen wij enkel zeggen dat ze niet goed, sommigen zelfs vrij slecht waren. Onder de laatsten verdient ook ‘Moeder Remy’ gerangschikt te worden, een stuk dat door M. Beems naar ‘Les Mystères du Temple’ is vertaald. Deze akteur hadde zich die moeite gerust mogen sparen, want de dienst dien hij erdoor aan ons Nationaal Tooneel bewezen heeft is meer dan gering. M. Beems heeft ons dunkens beter te doen dan zich aan zulke ‘fransche zonden’ schuldig te maken.

Van oorspronkelijke stukken is tot nu toe weinig kwestie. Op de 18 vertoningen die reeds plaats hadden, telt men er enkel twee: ‘Zòó werd hij rijk’ van Ruysch en ‘Lena’ van Delcroix, vroeger reeds

[p. 420]

door ons besproken. Dat is alles!...Wij weten wel dat er onder het groot getal stukken van het vlaamsch repertorium velen worden aangetroffen die weinig om het lijf hebben. Doch zijn er daar-tusschen ook geen goede, die, welopgevoerd, kans van gelukken hebben? Zeker ja; - als men zich maar de moeite geven wil ze uit te kiezen. Tot nu toe ligt Van de Sande's stuk ‘Leid ons niet in bekoring,’ dat reeds van bij de openings vertooning was aangekondigd, nog immer ‘ter studie’, en daar wij bemerken dat de vier eerstvolgende voorstellingen insgelijks uit vreemde stukken zullen bestaan, zoo zou het daar nog wel wat kunnen blijven liggen.

Wanneer toch zullen eens die gruwelwekkende dramas - met al dat poignardeeren, duëlleeren, fusilleeren, empoisonneeren, en ander massacreeren, - wanneer toch zullen die versleten produkten van het melodrama - die misgeboorte der tooneeldichtkunst, zooals een hollandsche criticus het ding niet ten onrechte noemde - eens voorgoed van ons tooneel verdwijnen om plaats te maken voor goed een degelijke werken: van eigen kunst ofwel aan ‘het puik’ der uitheemsche letterkunden ontleend? Ons Vlaamsche volk heeft betere, gezondere geestesspijs noodig dan al die grove, onverteerbare brokken, hem sedert jaren door de Porte St-Martin voorgediend!...

Naar wij uit goede bron vernemen heeft een onzer beste schrijvers, de heer J. Ducaju, voor ons Nationaal Tooneel een nieuw oorspronkelijk tooneelspel gereed. 't Is een tendenz-stuk getiteld ‘de Opvoeding’ en dat der volksbeschaving zeer bevorderlijk schijnt te zijn. - Zal het nog dit jaar voor het voetlicht komen? Wij hopen het, maar verzekeren niets.

A.J. Cosyn.

N.-B. - Door gebrek aan plaats zien wij ons genoodzaakt ons thans bij het lokaal Tooneelnieuws te bepalen. In een volgend artikel spreken wij over het Tooneel te Gent, te Brugge, en andere vlaamsche steden. Uit Limburg zijn ons van geachte zijde eenige beschouwingen medegedeeld over de tooneelbeoefening aldaar. - Insgelijks voor later.