De Vlaamsche Kunstbode. Jaargang 2

[p. 259]

Petronella Moens, Holland's blinde dichteres,
Mijne Noordnederlandsche kunstvriendin in België herdacht in 1872,
door Mevrouw Van Ackere geboren Doolaeghe. (Vervolg.)

Wat hier als eene verwonderlijke bijzonderheid moet worden bijgevoegd, dat is, dat Jufvrouw Moens, op acht-en-zeventigjarigen leeftijd, haar prijsvers schreef: ‘Antwerpen verheerlijkt’ in 1840, en wel drie jaren vóór heuren dood. Hare dichttonen zijn nog zoo jong, zoo frisch, zoo helder als die eener jonge zangeres, welke nog de eerste krachten van het zingorgaan bezit.

Het is met een zeker gevoel van zusterlijke fierheid, dat ik eenige strofen uit dat verdienstelijk werk nederschrijf, dat nog best de hooge waarde onzer blinde kunstvriendin en haren onuitdoofbaren lettermoed zal doen kennen. Men zou waarlijk zeggen, dat haar uit hooger sfeer nieuwe versche klanken zijn ingegeven geweest:

‘Antwerpen, zusterstad van de eerste handelssteden

Waarop Europa zich beroemt,

Schoon uw geboorte schuilt in 't zwartbewolkt verleden,

Toch werd al vroeg uw naam genoemd.

Geen woeste reuzenmacht heeft U dien naam gegeven⁽¹⁾,

(1) ‘Een oude legende zegt dat er in vroegere eeuwen op de plaats waar Antwerpen gebouwd is, een geweldige reus woonde, Antigoon genaamd, die den stuurder van elk vaartuig dat voorbij voer de hand deed afhouwen, ten einde deze in de Schelde te werpen, waarvan dan de naam “Handwerpen” (Antwerpen) zou herkomstig zijn.’

[p. 260]

 

Neen! boven wreed geweld hebt ge U van ouds verheven:

 

Dit tuigt der eeuwen stof, dat om uw muren stuift;

 

Dit tuigt uw koopvaardij, die op de Schelde wiegelt,

 

't Zij in dien grijzen stroom zich lieflijk 't maanlicht spiegelt,

 

't Zij storm zijn baren als met zilvren pluimen kuift,’

Op eene andere plaats:

‘Ja! 't was de Handel die uw welvaart grootsch deed bloeien,

Hij was de reus die 't goud U in den schoot deed vloeien,

Maar als de statige eik, de vorst van 't lommrig woud,

Wiens loverkroon tot in de wolken is verheven,

Die schoon de stormen vaak en tak en blad doen bleven,

Onwrikbaar toch zijn stand door de eeuwen heên behoudt.

........................’

Verder, sprekend over Antwerpen's Schilderschool:

‘Maar, hoe verblindend is uw luister,

ô Schoone onhoorbre Poëzie!

ô Schilderkunst! wier licht en donker

Versmelt in englenharmonie.

Hier praaldet gij in al uw grootheid,

Antwerpen was uw lieflingsoord.

Niet minder dan in Grieksche beemden

Heeft ook Natuur U hier bekoord.

U lokte Itaalje, waar een altijd blauwe hemel

Ook groeikracht dauwt in elk saizoen -

Waar zelfs in wintermaand, bij 't lisplend loofgewemel

De jonge Lente speelt in 't groen;

Waar de olmen zijn bekransd met rank en druiventrossen

Als 't lieflijk avondrood gekleurd, -

Waar 't gure Noorden van oranje- en mirtebosschen

Nooit jonge vrucht, noch bloezems scheurt;

Waar beekjes, tusschen 't groen, langs bloemrijke oevers dwalen,

Als linten van het schoonst kristal; -

Waar 't licht de dropplen als Gods regenboog doet pralen

Bij 't schuimen van een waterval.’

‘Doch, hoe ook dáár natuur in al heur' glans moog pronken.
Toch, eedle schilderkunst! hebt ge in 't méer Noordsch gewest,
Waar 't Godlijk dichtvuur gloort in onuitdoofbre vonken,

Uw prachtig heiligdom gevest.’

[p. 261]

 

‘Ja, 't oog verliest zich hier in onafmeetbre rijën

 

Van muzenzonen, u, ô schilderkunst! gewijd.’ enz.

 

....................

Dan volgt de treffende beschrijving van Rubens' meesterstuk: De Afdoening van het Kruis;

‘Bewondring, eerbied en 't aandoenlijkst medelijden

Ontvlammen 't koudste hart - dààr - waar de Wereldvorst

Van 't kruishout losgemaakt, na 't zegevierend strijden,

Nog bloedt. en 't hoofd hem rust op de ademlooze borst.

De laatste worstling van het sterven met het leven

Heeft over 't lijk iets grootsch, iets godlijk schoons verspreid;

De dood, ontwapend en tot Engel Gods verheven,

Eert in 't verstijvend lijk een eeuwge Majesteit...’

Elders brengt ook de dichteres verdiende hulde aan de Antwerpsche geleerden en wijdt verder uit over de invoering en de ontwikkeling der boekdrukkunst in de aloude Scheldestad:

‘Van tusschen hooge kloostermuren

Klonk hier de taal der wijsheid luid,

En bronnen van genieting vloeiden

De cellen der geleerdheid uit.

Daar laafden zich dan vriend en vreemde,

En juichend zag't ontwaakt verstand

Den nooit verboden boom der kennis,

Hier in een vruchtbren hof geplant.

Wie kent uw schranderen Gorloeus

En beide uw Adrianus niet?

Wie mint geleerdheid, die geen hulde

Aan de achtbre broeders Schotus biedt?

..................

Dank u Plantinus, dank Moretus!

Van zielverpestend gif nog rein,

Ontsloot uw Drukpers, hier, voor weetlust

Een onuitputbre heilfontein.

Gelijk de ontwaakte zwaan, bij 't glansrijk morgenkrieken,

Verfrisschend speelt en plast in 't helderstroomend nat;

Terwijl 't in zonnegloed, om hals en borst en wieken,

[p. 262]

 

Met parelenden luister spat. -

 

Zóó onbekommerd mocht uw onderzoeklust baden

 

In stroomen van genot: Onkunde's vale nacht

 

Verdween. De Drukkunst schiep op Dwaling's kronkelpaden

 

Den morgenstond voor denkingskracht.

 

........................’

Wie het geheele bekroonde stuk doorleest, zal met mij overtuigd wezen dat de achtenzeventigjarige dichteres wel te recht, door den Olijftak, met den gouden eereprijs werd bekroond, te midden van algemeene toejuichingen en daverend handgeklap.

't Is schier ongeloof baar welk eene kloekte van geest Petronella tot in hoogen ouderdom behouden heelt, alsmede haar van natuur vroolijk karakter envlijtige werkzaamheid, zoo met de naald als met de pen. Een dag voor haren dood, ging de vrouw van haren vriend J. Decker Zimmerman haar bezoeken en vond haar, op 't ziekbed, nog bezig met handdoeken te zoomen, terwijl hare handen door de waterzucht reeds opgezwollen waren - en nòg behield zij haar opgeruimd karakter. Den zelfden dag dicteerde zij aan hare gezelschapsjuffer nog den volgenden brief voor hare oude, geliefde tante; dit was de laatste dien zij onderteekend heeft:

‘Lieve Tante.
‘Mijne ongesteldheid, of laat ik liever zeggen sterfziekte, heeft veel toegenomen. Het water benauwt mij meer dan ik zeggen kan. Ik had niet gedacht het Nieuwjaar weer in te treden; en waarlijk! ik moest vurig wenschen om dit stoffelijk leven met een hooger te verwisselen; dit ook doe ik uit den grond mijns harten; want vermoeienis en smart maken de laatste voetstappen naar het graf mij zwaar, - doch de wil van onzen Hemelschen Vader geschiede! - Die wil is altijd wijs en liefderijk; en gelukkig dat wij eenen vriend en broeder in den Hemel hebben, die voor onze zwakheden pleit en voor ons de zaligheid verdiend heeft. U, mijne lieve, wensch ik alles wat uw heil kan bevorderen, Geniet op deze aarde Gods vaderlijke weldaden; en bereid U om vatbaar ie zijn voor het genot, dat aan de overzijde van het graf voor de getrouwe volgelingen onzes Heilands bereid is, - De weg naar

[p. 263]

ons eeuwig Vaderland is niet donker, niet treurig, neen! Blijdschap is gezaaid voor de oprechten van harte; en de bloemen der vreugd, die God hier voor ons doet bloeien, mogen wij niet onopgemerkt laten.
Dus, lieve! leef blijmoedig; dank God voor elk genoegen dat gij smaakt en denkaltijd: Na dit leven zal ik eerst recht mijn geluk leeren hennen.. Vaarwel mijne lieve!. Hartelijk dank ik U, voor uwe gulle aanbieding van verkwikkingen, waarnaar eene zieke altoos min of meer haakt...’ enz.

Zoo was de moedige blinde vrouw tot haren jongsten levenstond met geest en denkkracht bezield. Deze brief, als gansch hare briefwisseling, draagt den stempel van haren christenmoed, haar geduldig karakter en onomstootbaar geloof.

Wij hebben onze Moens als dichteres geschilderd, thans zullen wij haar in heur bijzonder en maatschappelijk leven trachten in het licht te stellen.

Petronella was eene welopgebrachte vrouw; zij leefde van heure pen, had eene meid in dienst en eene jonge knappe jufvrouw, die haar tot secretaris en gezelschapsjuffer diende. Zij dicteerde en onderteekende heure schriften en brieven. Ofschoon blind zijnde, deed zij goede orde en zindelijkheid in het huishouden heerschen. Zij zelve plooide en schikte al het goed in de kassen en koffers, en legde alles zoodanig wel op orde dat geene klaarziende zulks kon verbeteren. Zij beminde bovenmate bloemen en vogelen, en toen zij aan het venster zat, verkwikte zij zich in den geur van fijne rozen, residas, heliotropes, vergidors, enz. en verheugde zich in het lief gezang harer canarievogeltjes en vinkjes. Zij was altoos zeer netjes gekleed, ontving heure vrienden minzaam en hoffelijk. Zelden verging voor haar één stond zonder nuttige bezigheid. En gebeurde het dat zij soms eenigen tijd van de letterbezigheid afzag, dan nam zij heur geliefkoosd breiwerk op, en breide, zoo goed als de beste breister, alle slach van kunstige beursjes, fijne kantgaren mutjes, witte slaapmutsen, met de namen daarin gebreid. Ook naaiwerk verrichtte zij gaarne en zoomde al het werk

[p. 264]

dater in huis noodig was. Niet van haar had de Satyrieke Juvinales durven vragen: ‘Had de Moeder der Gracchen de romeinsche Cornelia, meer huisselijke deugden?’ - Wat de heer Warnsinck haar toezong in het volgend versje is harer deugd volkomen goed toegepast:

.....................

- Wat God u schonk was u, voor hart en geest.

Ten spoorslag, om Zijn rijk op aard te stichten:

In woord en daad zijt gij getrouw geweest,

Door weldoen en 't volbrengen van uw plichten;

Uw liefdrijk hart was dààr waar gij het meest

Den wanklen voet op 't spoor der deugd kost rigten;

Rein was het licht dat uwe hand ontstak,

En schooner dan wat aan uw oog ontbrak.’

(Wordt voortgezet.)