De Vlaamsche Kunstbode. Jaargang 1

Boekbeoordeeling.

Een stem der Toekomst uit lang verleden dagen, door Dr J.P. Heye. - Amsterdam bij Funcke. 1870.

Wie kent er Dr Heye niet, den gevierden Noord-Nederlandschen volksdichter, wiens gemoedelijke poëzie ook hier in Zuid-Nederland met zooveel graagte wordt gelezen? - Dr Heye, wiens lieve ‘versjes voor de jeugd’ wij als schoolknaap met zulk genoegen van buiten leerden, en dien wij in lateren leeftijd nog meer leerden hoogschatten en liefhebben. - En van waar die sympathieke bijval dien zijne werken bij het dichtlievend publiek vinden? - 't Is dat ook hij met dat echt poëtiek gevoel is begaafd, welk onze onvergetelijke Tollens in zoo hooge mate bezat; 't is dat hij ons in zijne gedichten niet slechts de taal des geestes, maar vooral de taal des harten spreekt.

Ziedaar de bemerking die wij ook dezer dagen tot ons zelven maakten bij de lezing van zijn gedicht: ‘Een stem der Toekomst’.

Dit stuk, waarin op treffende wijze ‘de toonkunst als uitdrukking van het karakter en de roeping der natiën’ wordt gekenschetst, werd - volgens 's dichters verklaring in zijn Voorbericht - reeds in 1841 geschreven, en in 1844, onder den titel ‘De Toonkunst’, in den Muzen-Almanak gedrukt. Thans werd het heruitgegeven, met het oog op de staatkundige gebeurtenissen van 1870, waardoor ‘Dietsche degelijkheid over Gallische wuftheid’ had gezegepraald, thans dat schier alles wat de dichter ‘voor dertig jaren peinzen en droomen mocht,

[p. 470]

hopen en voorspellen dorst’, doch dat hij dan nog slechts ‘als een voorgevoel’ had neergeschreven, thans dat zulks in 1870 tot een ‘bijna wonderdadig feit’ was verwezentlijkt: ‘Italië vrij - Duitschland één - Frankrijk ondergaan - Nederland op nieuw doordrongen

‘Van zucht naar vrijheid, wijsheid, kracht en deugd’. - Het gedicht ‘Eene stem der Toekomst’ is in vijf verschillige zangen verdeeld:

In den Eersten, die als tot Voorzang dient, doet de schrijver ons in verheven dichterlijke taal de voortreffelijkheid zien dier goddelijke Toonkunst, ‘die weerklank der Oneindigheid’, die in het menschelijk hart als het ware een bovenaardsch gevoel doet ontstaan

‘Bij 't stijgen van der toonen rein akkoord,
Een voorgevoel des Hemels, dat geen woord
Of uitdruk vindt - en toch de onleschbre dorst
Naar God een oogwenk stilt, als waar' 'teen dronk
Uit Eden's bron....’

De Tweede Zang is aan Italië gewijd, dat ‘Paradijs van 't Zuid’ zooals men 't noemt, dat eeuwen lang door den gloed van zijne levenskracht en weelderigheid

‘De volkeren deed knielen aan zijn voet’

maar waar, helaas, allengs het heilig vuur verdoofde en

‘- dartle lust

Verving der vaadren deugd en soberheid.’

In de volgende, diep treffende verzen, richt de dichter het woord tot Italië, over het verval zijner kunst, die eens der wereld tot voorbeeld verstrekte:

‘Zoo was uw Kunst: een godgewijde maagd,
Zich zelf ten offer brengend aan den Heer;
En 't loflied, dat zij opzond, Hem ter eer,
Vond weerklank in den boezem van uw volk.
Zij, profetesse, was de reinste tolk
Van 't Woord, dat zonde en schuld heeft uitgevaagd.
............,..
En thans... met vonklend oog en losse vlecht
Op 't donzig bed wellustig uitgestrekt,
Een rozenkrans om 't gloeiend hoofd gehecht,
En 't weeldrig lijf ten halve nauw bedekt,

[p. 471]

 

Bedwelmd door al de weelde van het Zuid,

 

Verlokt door aardsche liefde en vleierij.

 

Drukt ze in de weekheid van haar melodij

 

Het smachten der bedorven zinnen uit.’

Even schitterend openbaart zich Dr Heye's gave van dichterlijk schilderen in den Derden Zang, waar hij den ontaarden den invloed doet uitschijnen, dien het zedenbederf op de kunst van Frankrijk en op Frankrijk zelven heeft uitgeoefend:

‘Was niet uw Toonkunst in haar zoete jeugd
Een lieflijk kind der lieflijke natuur?
Bekoorlijk als in 't eerste scheppingsuur
De vrouw, - zooals (in onbeproefde deugd
En onbewuste reinheid) smet noch schuld,
Haar argloos hart bevlekt had of vervuld!
................
Ja, zij was schoon, ô Frankrijk! - in den dos
Der onschuld en der eenvoud - met heur' krans
Van bloemekens des velds. - een zachte blos
Door 't leliewit der wangen... en een glans
Van frischheid op het voorhoofd!

- Moest uw hand

Haar tooien met der weelde bont sieraad,
Een valschen blos haar teeknen op 't gelaat,
En klatergoud en liegend diamant
Haar hechten in het grillig wulpsch gewaad?
Moest ge iedren hartstocht planten in haar ziel
En ieder gif haar storten in het bloed; -
Tot dat ge, snel verzadigd... met uw voet
Verschoptet, wie door U zoo deerlijk viel?
................
Thans, Frankrijk! gaat gij onder in den stroom
Der wieling, om de schaduw van een droom;
In 't angstig, aâmloos jagen naar een schat,
Dien gij, Verblinde! in eigen borst bevat.’

Niet minder schoon en indrukwekkend is het beeld da e dichter ons in Zang IV voorstelt van

[p. 472]

 

‘- Duitschland's Toonkunst frisch en schoon;

 

Een echte dochter van het blonde Noord,

 

Met lichtblauw oog, en op de blanke koon

 

Een blos als 't rood van vroegen dageraad! -

 

...............

 

Zoo zat zij neder aan der Meestren voet

 

En wat hun geest verhevens, lieflijks dacht

 

Bewaarde zij in onverzwakte kracht

 

Voor hart en zin van 't luistrend Nageslacht...’

Maar ach, ook Germanjes kunst geraakte in verval:

‘In 't harde juk van lage slavernij
(Haar teerheid prangende in den ijzren band
Van dienstbaarheid aan 't koel en traag verstand)
Zoo kromde zich de leest, die fier en vrij
Haar edelheid verkonde, dat geen trek
Van vroegre schoonheid restte...

- tot haar Geest

Den engen boei der aardsche vormen moê,
Het lijf, dat hem ten hulsel was geweest,
Ontvlood............
Wel werd haar lijk met vreemden pronk getooid,
Wel leende Frankrijk aan haar doodsch gezicht
Een valschen blos; wel straalde een grillig licht
Om 't buigend hoofd; wel werd haar kruin bestrooid
Met bloemen van Itaaljes weelgen grond...
Maar 't leven was ontvloden...
...............
Germanje!... eerst dàn herleeft zij, als de dag
Der Toekomst voor U aanbreekt; als uw kracht
Tot één wordt; als ge u losmaakt van 't gezag
Der vormen, die uit middeleeuwschen nacht
Nog kampen tegen 't licht, dat van de zon
Des geestes uitgaat; als ge wijs en vrij
(Uw wijsheid puttend uit der waarheid bron!)
U zelv' bewust wordt in de harmonij
Van ziel en lichaam... - Dat het spoedig zij! -’

[p. 473]

Eindelijk brengt de dichter zijne beschouwingen op Nederland over, in den slotzang, waarin zich al de gloed van zijn kunst- en vaderlandslievend harte lucht geeft:

‘Mijn Vaderland, mijn Holland! dat als kind
Ik reeds in 't harte droeg, als wel bemind
En dat ik, waar 't met de offring van mijn bloed
Zoo 'k mocht, behoeden zou voor dieper val, -
Ook gij gaaft eenmaal wetten aan 't Heelal
In 't rijk der Toonen; en de gloed
Van 't Zuid ontstak zich aan het breed akkoord
En 't harpgezang der barden van het Noord.
Helaas! toen nog der waapnen lauwerkrans
Der wijsheid palm, der dichtkunst rozenblad,
Met bloem en loof uw kruin omvlochten had,
Was reeds die kroon aan U ontzonken...
ô 't Is omdat gij in het hart der Jeugd
Een ijdel pralen voedt op vroegre deugd;
Omdat ge een trotschheid kweektet in 't gemoed
(Een adeldom van naam... en niet van bloed!)
Die ieder beter zaad verstikken doet.
......:.........
... ô Toonkunst! daal van 's Hemels boog
En kies der vaadren grond weer tot uw' troon
(ô Dat ge u mocht verzustren aan de Maagd
Die Neerlands stedeband om 't voorhoofd draagt!)
Uw taak is grootsch, maar grootscher nog uw loon!’

Ziedaar den hoofdinhoud van ‘Een stem der Toekomst’. - Ofschoon bovenstaande fragmenten nog maar een onvolledig denkbeeld geven van dit overheerlijk dichtwerk, dat men om het naar waarde te kunnen schatten in zijn geheel lezen moet, toch zijn zij evenwel voldoende om den lof te wettigen, dien wij, bij den aanvang dezer vluchtige boekbeschouwing, den schrijver hebben toegezwaaid.

Niettegenstaande er in het gedicht wel eenigzins mangel aan afwisse ling van gedacht bestaat, dewijl uit den aard van 't onderwerp zelven voortvloeit dat nagenoeg dezelfde gedachten in de verschillige zangen hervoorkomen, toch moet men erkennen dat de schrijver, door eene

[p. 474]

rijke verscheidenheid in de voorstelling zijner poëtieke beelden, er goed in gelukt is de eentonigheid te verdrijven.

De dichtvorm waar Dr Heye zijne verhevene gedachten weet in te kleeden is gekuischt, wel afgewerkt. Zijne verzen, al loopen er ook al enkele tusschen die niet gansch van stroefheid zijn vrij te pleiten, zijn over 't algemeen vloeiend en welluidend en schier onberispelijk van rhythmus.

Ook onder taalkundig opzicht valt er op dit stuk weinig af te wijzen. - Veel getrouwer dan de meeste hollandsche schrijvers volgt Dr Heye de regels der nieuwe nederlandsche spelling, zooals die door de Taalcommissie zijn vastgesteld. Het woord ‘toonen’ nogtans, in de beteekenis van ‘klanken’ wordt volgens die spelling slechts met enkele, en niet, zooals het hier herhaaldelijk voorkomt, met verdubbelde 0 geschreven. Verders zal aangaande het geslacht dat de schrijver aan sommige substantieven toekent, elkeen het gewis niet met hem eens zijn. Zoo bijv. schijnt ons hier ten onrechte eenvoud (simplicité) als vrouwelijk, en tint (teinte) als mannelijk gebruikt.

Wat dit laatste punt betreft, men weet hoe meer dan eens reeds door onze taalkundigen de opmerking is gemaakt, dat de Noordnederlanders op eene vrij zonderlinge manier de geslachtenleer verstaan. Trouwens, niet zelden hebben wij hollandsche werken aangetroffen - die van Van Lennep niet uitgezonderd - waarin waarlijk wat al te cavalièrement met de geslachten der naamwoorden werd omgegaan!

Achteraan het werkje van Dr Heye zijn als Bijlage eenige opstellen gevoegd, getiteld ‘Neerland's Onzijdigheid’, uittreksels van brieven van een oostenrijkschen kunstvriend, en waarin vele uitmuntende gedachten voorkomen; verders ook een dichtstuk: ‘Dageraad aan Zee’ dat even als ‘De Slem der Toekomst’ van eene rijke verbeeldingskracht getuigt, en onder elk opzicht den begaafden dichter waardig is, die onze moderne nederlandsche litteratuur met zoo menig puikstuk verrijkt.

A.J. Cosyn.