De Vlaamsche Kunstbode. Jaargang 1

[p. 346]

Over den Roman en zijnen invloed op het volk.
(Vervolg.)

Een fransch weekbladje ‘Le Sans-Souci,’ dat vroeger te Brussel verscheen, noemde Conscience eens: l'Alexandre Dumas de la Belgique. - Zeker kan men deze vergelijking tusschen den schrijver van ‘Monte-Christo’ en dien van den ‘Leeuw van Vlaanderen’ enkel aannemen onder opzicht van ‘veel-gelezenheid’, indien ik mij zoo mag uitdrukken. 't Zou overigens weinig juist, en voor onzen vlaamschen volksschrijver nog min vleiend zijn, voor wat den aard van zijn schrijven betreft, met eenen held der moderne fransche romanschool gelijk gesteld te worden.

Van gelijkstelling gesproken, het schijnt dat de franschen doorgaans niet heel karig met dergelijke parallèles zijn. Zoo vond ik nog onlangs in een fransch tijdschrift de fransche schrijfster George Sand vergeleken met.... de zweedsche Frederika Bremer!

‘Immers, zoo redeneerde de geestige schrijver dier geestige vergelijking, die twee romanschrijfsters hebben vooral dit met elkander gemeens, dat zij beiden streven om de vrouw uit haren toestand van maatschappelijke ondergeschiktheid te verheffen, om (zooals de franschen zeggen) de vrouw te émancipeeren!’

Die fransche heer criticus moet misschien dieper in die zaken zien dan wij, Vlamingen, maar ik vraag het aan al wie gezond oordeel bezit, of Frederika Bremer, de stille gemoedelijke volksschrijfster, zij die in hare treffende familielafereeltjes ons de vrouw voorstelt, die aan dat alles leven en bezieling geeft, de vrouw als echtgenote en moeder, tevens aantoonend hoe voor de vrouw eene wat meer uitgebreide geestesontwikkeling van het grootste belang zijn zou - ik vraag het, of Bremer, in hare beschouwingen over de rechten en plichten der vrouw, wel ooit aan eene emancipatie heeft gedacht in den zin van George Sand, zij die tegen de heiligste rechten des huwelijks uitvaart en van de vrouwen halve mannen maken wil? George Sand, voor wie eene vrouw, die als de mannen aan de politiek deel neemt, te paard rijdt. sigaren rookt, enz. eene geëmancipeerde vrouw is!...

[p. 347]

Wat zegt men van zoo eene émancipation à la française? - En dan komt men zoomaar in allen ernst die George Sand aan Frederika Bremer vergelijken!!

Zou het hier de plaats niet zijn om met den dichter Frans De Cort te zeggen:

‘Och Heer, verleen dien geestigen franschen Toch îet of wat gezond verstand.’

Thans eenige woorden over de tegenwoordige fransche romans in 't algemeen. - Het ligt in mijne bedoeling niet, hier de fransche romanciers onder opzicht van verdienste te beoordeclen. Stellig zal niemand aan schrijvers als Dumas, George Sand, Eugène Sue en anderen, talent en veel talent ontkennen; doch is het niet des te meer te bejammeren dat zij van dit talent zoozeer misbruik maken?

Trouwens, dat die boeken, waarmede de parijsche drukpers op onze dagen schier al de landen van Europa, maar vooral ons Belgie overstroomt, dat zulke romans onder 't volk duizendmaal meer kwaad dan goed stichten hoeft geen betoog. Ik zal niet beweren dat er geene uitzonderingen bestaan, dat men in Frankrijk geene schrijvers vindt, die ook zedekundig beschouwd goed zijn; doch stellig is het, dat de goede er bijzonder raar zijn.

De Londensche Literary Gazette, een der meest geachte letterbladen van Engeland, in een artikel waarin de De Cocks, de Lebruns, de Dumas en anderen, zoowat op den toetssteen van het onderzoek worden gebracht, noemt de romans die tegenwoordig in Frankrijk het meest populaire zijn ‘slechter en verderfelijker dan alles wat er sedert twintig jaren is kunnen ingebeeld worden.’

Het zal wel niet noodig zijn hier al dat verderfelijke breedvoerig te doen uitschijnen. Iedereen weet genoeg tot wat soort van moraal de meeste der moderne fransche romanciers hunne pen leenen: Echtbreuk, overspel, tweegevecht, zelfmoord worden in hunne schriften niet zelden als zoovele ‘loffelijke’ daden voorgesteld. Doch wat ik vooral wil doen opmerken is de manier die sommige van die schrijvers hebben, om hunne zedelooze of anti-sociale princiepen steeds onder een schoonen, behaaglijken vorm te verbergen, even als een modderpoel dien men met bloemen overdekt.

[p. 348]

Zoo zijn er van die schrijvers, die bij eene oppervlakkige beschouwing goed schijnen, maar in den grond nog de slechtste en gevaarlijkste van allen zijn, slechter en gevaarlijker zelfs dan publieke ontuchtpredikers als Paul de Cock.

Daarbij weten die mannen over hunne heillooze stelsels zoo soms nog als het ware eenen wasem van deugd te verspreiden. Zoo ziet men hen bijvoorbeeld, ter bescherming van onwettige liefde en schandige echtbreuk, de tusschenkomst der Godheid inroepen, en aldus alles onder eenen schijn van mysticisme verbloemen!...

Maar, blijft wat vergif is geen vergif, al wordt het dan ook in een vergulden beker aangeboden?

Ja, dáárin ligt juist het gevaar: Dusdanige lezing verrukt en boeit; de zinnen worden er door aangenaam gestreeld, maar het hart blijft ledig, en de ziele vreemd aan de minste edele gewaarwording; de geest, dweepend met het ideale schoone dat de romancier aan zijne liefdetafereelen weet te geven, gewent zich alles in de wereld door het tooverglas van dat verleidend romantisme te beschouwen, en schept zich allerlei schoone droombeelden, die in het werkelijk leven toch zelden of nooit verwezentlijkt, maar meest altoos bittere teleurstellingen worden.

Een enkel voorbeeld ter staving: - Eenige jaren geleden, meldden ons de dagbladen den zelfmoord van een jeugdig meisje, ongeveer 16 jaren oud, datzich te Parijs, door verstikking op hare kamer om het leven had gebracht. Voor haar op de tafel, vond men eenen brief, in echten romanstijl opgesteld, waarin de ongelukkige volgenderwijze de oorzaak van haren dood beschrijft:

‘J'ai seize ans, je suis lasse de la vie, je vais mourir! Ainsi que la colombe du déluge, dit-on, ne trouvant pas une pauvre branche où reposer son pied, rentra dans l'arche à tire-d'aile, ainsi je rentre dans le néant, parce que je n'ai pas rencontré, dans le triste pélérinage de ma vie, une âme pour me comprendre, un coeur pour m'aimer. J'ai Iu Balzac, Paul de Cock, Eugène Sue, Pigault-Lebrun; j'ai dévoré George Sand; la nouvelle Heloïse m'a donné le vertige, Detorme a ouvert devant moi des horizons nouveaux; j'ai tout vu, tout goûté, bu mon calice jusqu'à la lie, - oh! la lie, elle s'élève, elle moute à mes lèvres; j'ai senti son amertume... Oui, fatiguée de la

[p. 349]

de la vie à seize ans!.. Où done est le bonheur que George Sand m'avait promis? Et pourtant, on me disait (que j'étais belle, que j'étais reine, qu'il est un trône pour la beauté; j'ai brillé, j'ai triomphé au bal, au théâtre, aux Champs-Élysées; partout j'ai reçu de l'encens,éclipsé mes rivales; elles étaient jalouses de mon bonheur... mon bonheur!... quel mot! en est-il donc sur la terre?... oh! société cruelle, société marâtre, je te maudis. Et toi Dieu... qui ne m'as donné la vie que pour me torturer à ton gré, reprend ton ouvrage, et sois...’

Ziedaar in gansch hare treurige waarheid de strekking van de meeste voortbrengselen der tegenwoordige parijzer romanlitteratuur!...

Doch is het lezen dier overal verspreide zuiderromans overal noodlottig hier bij ons is zulks daarbij nog onder een ander opzicht verderfelijk: Ik wil namelijk spreken van den gewichtigen invloed dien zulke lectuur op den aard, de zeden, het nationaliteitsgevoel de Vlamingen uitoefent.

Inderdaad, zou het misschien niet hoofdzakelijk toe te schrijven zijn aan al de prullen welke ons onder den naam van romans zoo overvloedig uit Frankrijk toekomen, dat de fransche taal zich hier zoozeer heeft uitgebreid, en met haar de verbastering zoo diep wortel heeft geschoten? Zijn het niet de fransche romans die zoovele onzer vlaamsche burgers-jongens herschapen hebben in franskiljons, ellendige naäpers van alles wat maar van de grrande nation komt? Zijn het grootendeels ook de fransche romans niet, die onze vlaamsche meisjes tot ijdele franschpratende en veelal vlaamschhatende modejuffers hervormen?

Voorzeker. Men zou wel ziende blind moeten zijn om iets te ontkennen, waar men dagelijks de overtuigendste bewijzen van onder de oogen heeft.

Het is dus voor het behoud van de taal en zeden des Vlaamschen Volks van het grootste belang dat er middelen aangewend worden om het kwaad in zijnen oorsprong te keer te gaan. En een der krachtigste dier middelen is stellig: de goede nederlandsche roman.

Het lezen van romans is hier, gelijk elders voor het volk eene wezentiijke behoefte van den tijd geworden. Men moet dus den slechten roman door den goeden trachten te bestrijden.

[p. 350]

Uitgaven als de Goedkoope romanbibliotheek en de Bibliotheek van fraaie tetleren bij ons, en de Guldenseditie, de Leesbibliotheek enz. in Holland, waarin werken van onze beste noord- en zuidnederlandsche romanschrijvers voorkomen, zulke uitgaven mogen dus zeker als een gelukkig verschijnsel op letterkundig gebied begroet worden.

Trouwens, wii men dat het romanlezen den vlaamschen lezer heilzaam weze, men trachte het verspreiden van goede romans hier te lande zooveel mogelijk te bevorderen, opdat ons publiek, bij gebrek aan keus in onze eigene romanlitteratuur, niet genoodzaakt zij de bevrediging van zijnen leeslust te zoeken in uitheemsche vodderijen die slechts tot zedenbederf en verbastering dienen.

A.J. Cosyn.