De Vlaamsche Kunstbode. Jaargang 1

[p. 25]

Over de Nederlandsche Toonkunst.
Door Peter Benoit.⁽¹⁾

Hoezeer ook sommige uitheemsche schrijvers de zaken trachten te verdraaien, om zich onzen kunstroem toe te eigenen, het is en blijft eene onmiskenbare waarheid dat de Vlamingen, de Nederlanders, immer bezield met een buitengewonen kunstgeest, ook ten allen tijde in de beoefening der schoone kunsten eene der eerste plaatsen onder de beschaafde natien hebben bekleed.

Met rechtmatige fierheid wijst de Vlaming op schilders als Rubens, Van Dyck, Teniers, Quinten Metsys, Van Eyck, op beeldhouwers als Duquesnoy, Verbruggen, Pauwels, op dichters als Van Maarlant, Daniël Heynsius, Zevecote, als zoovele glinsterende starren aan Nederland's kunsthemel.

Een vak echter, waarin er van de verdiensten der Vlamingen al te weinig gewag wordt gemaakt, is de muziekkunst. De onderhavige beschouwing over de historiek en de gehalte der nederlandsche muziek diene ten bewijze, dat ook hierin onze voorvaderen hunnen nationalen roem hebben weten te handhaven.

De eigenlijke oorsprong der moderne toonkunst is gansch in de oude latijnsche kerkzangen te zoeken. Op die godsdienstige muziek heeft het volk later langzamerhand zijne eigene taal toegepast, er zijne gevoelens van lief en leed in uitgedrukt, en aldus, onder den invloed der Volkstaal die kerkmelodiën tot wereldsche liederen hervormd. In de oude Vlaamsche liederen zien wij dat het Nederlandsch vooral, onze rijke moederspraak, den eigenaardigen stempel op die muziek heeft gedrukt. Treffend en verheven, eenvoudig maar krachtig zijn die liederen, evenals de oude volksaard van den Nederlandschen stam.

Doorgaans straalt er nog iets van de kerkmuziek in door.

(1) Fragmenten uit de mnziekale verhandeling, gehouden in het foyer van den Koninklijken Schouwburg te Antwerpen.

[p. 26]

Zoo bemerkt men, bij voorbeeld, dat het middeleeuwsch klaagliedeken ‘Gequetst ben ic van binnen’ van onze kunstlievende Margaretha van Oostenrijk, klaarblijkelijk onder den indruk van den Salve Regina is getoonzet. Sedert heeft het wereldsch lied, volgens de beschaving en de zedelijke begrippen der natie, vele wijzigingen ondergaan en langzamerhand zijn godsdienstig karakter verloren.

Wanneer wij een aandachtigen blik werpen op den toestand der muziek in de middeleeuwen, dan mogen wij, Nederlanders, te recht fier zijn, over het gewichtig deel dat ons volk in de ontwikkeling dier kunst heeft genomen. Inderdaad, de eerste, de wezentlijke stichters der moderne toonkunst, dezen die ook aan het kunstminnend Italië ten gids verstrekten, dat waren onze voorvaderen, de oude Vlamingen, wier naam toenmaals als algemeene aanduiding van den nederlandschen volksstam diende. Ja, dat destijds de gansche muziekkunst als het ware anders niets was dan de nederlandsche school, getuigt onder anderen de bevoegde schrijver Ambross, die de kunst der XVI^de eeuw ‘de eeuw der Nederlanders’ noemt.

De éénheid in de godsdienstige muziek der middeleeuwen, een natuurlijk gevolg der éénheid van geloof, was algemeen, vóór de reaktie door de wereldsche muziek te weeg gebracht.

Doch na dit tijdperk, dan wanneer het werelsch element zich eene plaats in den kerkzang had ingeruimd, liep die eenheid nog al gevaar. 't Is alsdan dat de beroemde meesters van Nederland die groote school slichtten, welke om zoo te zeggen, gansch Europa door, eene nieuwe richting aan de kunst gaf. Het is dank aan deze school dat de éénheid nog kon worden behouden, zooniet in al hare oorspronkelijkheid, dan toch in zulker mate, dat, toen de beroemde Palestrina in Italië de godsdienstmuziek door eene hervorming trachtte te redden, bij dit toen kon met voor den italiaanschen kunstgeest den invloed te benuttigen van de traditiën, die in Italië onze groote nederlandsche componisten hadden nagelaten.

Onder dezen merken wij vooral op Willem Dufay, Ockeghem van Dendermonde, Joosken Deprez, en vooral Orlandus Lassus, die een zoo groot meester was in de christelijke kunst als Palestrina zelf, en grooter dan hij in de wereldsche muziek, bij het uitdrukken der blijde of droevige gevoelens van het menschelijk hart. Er dien techter bij die ver-

[p. 27]

gelijking in aanmerking genomen te worden dat Palestrina die zich de kerkmuziek als een bijzondere levenstaak had opgelegd, hierom verplicht was binnen zekere perken te blijven, die de ontwikkeling van Lassus' genie nooit zijn komen belemmeren.

In Frankrijk zien wij vervolgens de nederlandsche muziek zich openbaren in de treffende kerkpsalmen van den protestant Godimel; in Spanje dringt zij door met Maralez, die in Italie onder vlaamsche meesters ters zijne studiën had gedaan; in Duitschland met den Componist Senfl, Luther's vriend, en eindelijk in Engeland, alwaar het aan niemand uit den vreemde toegelaten was ondericht in de muziekkunst te geven, doch waar de werken van Ockeghem en Lassus, (door de engelsche leeraars grondig bestudeerd) er toch de nederlandsche muziekschool op den eersten rang hebben geplaatst.

Een Componist wier naam hier ook niet onvermeld blijven mag, is Hubert Waalrant, de talentvolle maëstro der XVI^de eeuw. Men heeft van hem verscheidene verdienstelijke werken, meest madrigalen; onder anderen ook een vierstemmig koor getiteld ‘Het vertrek eens broeders’, een der gemoedelijkste stukken die men schrijven kan.⁽¹⁾

Waalrant is onder onze Nederlandsche toondichters wellicht diegene, welke steeds het nationaal karakter in zijne gewrochten 't getrouwst heeft bewaard. Na een grootdeel van zijn leven in Italië te hebben doorgebracht, keerde hij naar zijne vaderstad terug, en leverde ons het klaarste bewijs van den invloed der vlaamsche kunst in den vreemde, dewijl bij zijne terugkomst, na jarenlange afwezigheid, Waalrant's werken nog zoo eigenaardig vlaamsch gebleven waren als vòòr zijn vertrek.

Deze kunstenaar is de eerste die te Antwerpen eene vlaamsche

(1) Dit gewrocht werd bij de Conferentie van den heer Benoit, te Antwerpen, door de leerlingen van het Conservatorium met buitengewonen bijval opgevoerd, en aldus de naam van den grooten Waelrant, van wien sedert eeuwen niets meer was gehoord geworden, aan de vergetelheid ontrukt. Dit strekt onzer antwerpsche muziekschool tot eere. Overigens zien we met genoegen dat de leerlingen, onder de leiding van wakkeren Benoit, goede vorderingen maken op de vlaamsche kunstbaan. Wij hopen den lezers van De Kunstbode aangenaam te zijn, door hun voortaan omstandig in te lichten over de werkzaamheden dezer voortreffelijke inrichting.
De Redactie.

[p. 28]

muziekschool oprichtte, welke voorname toonkundigen heeft voortgebracht.

Op dit tijdstip was Antwerpen de eerste kunstenaarsstad van gansch noordelijk Europa. Zal zij het eenmaal weder worden? - Sedert omtrent drie eeuwen sluimert thans de nationale toonkunst. Zou Nederland, het kunstminnend Nederland, haar niet uit dien jammerlijken slaap doen opstaan, en aldus een schitterenden perel te meer aan zijne kunstkroon hechten? - Zulks kan geen twijfel lijden.

Vooruit dus, jeugdige, aan de vlaamsche school verkleefde componisten, moedig vooruit! van u hangt de zegepraal onzer schoone zaak, de toekomst der nederlandsche toonkunst af!