Vlaanderen. Kunsttijdschrift. Jaargang 57

[p. 255]

Transit Samenstelling Patrick Lateur

Oceani summo circumfluus aequore lucus
trans Indos Eurumque viret, qui primus anhelis
sollicitatur equis vicinaque verbera sentit,
umida roranti resonant cum limina curru,
unde rubet ventura dies longeque coruscis
nox adflata rotis refugo pallescit amictu:
haec fortunatus nimium Titanius ales
regna colit solusque plaga defensus iniqua
possidet intactas aegris animalibus oras
saeva nec humani patitur contagia mundi.
Par volucer superis, stellas qui vividus aequat
durando membrisque terit redeuntibus aevum,
non epulis saturare famem, non fontibus ullis
adsuetus prohibere sitim; sed purior illum
solis fervor alit ventosaque pabula potat
Tethyos, innocui carpens alimenta vaporis.

Hic neque concepto fetu nec semine surgit,
sed pater est prolesque sui nulloque creante
emeritos artus fecunda morte reformat
et petit alternam totidem per funera vitam.
Namque ubi mille vias longinqua retorserit aetas,
tot ruerint hiemes, totiens ver cursibus actum,
quas tulit autumnus, dederit cultoribus umbras:
tum multis gravior tandem subiungitur annis
lustrorum numero victus: ceu lassa procellis
ardua Caucasio nutat de culmine pinus
seram ponderibus pronis tractura ruinam;
pars cadit adsiduo flatu, pars imbre peresa
rumpitur, abripuit partem vitiosa vetustas.
lam breve decrescit lumen languetque senili
segnis stella gelu, qualis cum forte tenetur
nubibus et dubio vanescit Cynthia cornu.
lam solitae medios alae transcurrere nimbos
vix ima tolluntur humo. Tum conscius aevi
defuncti reducisque parans exordia formae
arentes tepidis de collibus eligit herbas
et tumulum texens pretiosa fronde Sabaeum
componit, bustumque sibi partumque futurum.
Hic sedet et Solem blando clangore salutat
debilior miscetque preces ac supplice cantu
praestatura novas vires incendia poscit.

|CLAUDIUS CLAUDIANUS|

Er ligt een welig bos ver bij de verste oceaanrand
in 't oosten, verder nog dan India. Daar, 's ochtends vroeg,
klinkt van dichtbij gehijg van paarden met geknal van zwepen
wanneer de vroegbedauwde zonnewagen er de oevers
doet dreunen en het morgenrood de dag brengt, en wanneer
de nacht verbleekt voor stralend licht en zwartgesluierd wegvlucht.
Daar is het rijk van Vogel Phoenix, de gezegende,
die zich als enige beschermd weet in dat onbereikbaar
gebied, dat nooit door elders levend onheil wordt bezocht
en nimmer van de boze mensenwereld heeft te lijden.
Hij is een goddelijke vogel, die qua levensduur
de sterren evenaart en met zijn steeds herboren lichaam
eeuwenlang leeft. Hij heeft nooit honger, ook nooit dorst, geen water,
geen eten nodig, want de pure warmte van de zon
is hem genoeg, hij drinkt van vochten die de zeewind aanvoert,
en plukt aldus zijn voedsel uit onschadelijke damp.
Zijn ogen stralen een geheime gloed, een mooie vuurglans
omringt zijn kop, die met zijn hoge, fonkelrode kam
de hem verwante zonneschijn omhoog voert en het duister
met vredig licht doorbreekt. Zijn poten zijn roodgoud gekleurd,
zijn vleugels, die versierd zijn met een hemels blauw waarover
rijkelijk goud gestrooid is, vliegen sneller dan de zefier.

De Phoenix is nooit echt verwekt, hij kwam niet voort uit zaad,
maar is zijn eigen vader én diens zoon: zonder bevruchting
vernieuwt hij zijn versleten lichaam in een zwanger sterven;
telkens wanneer hij doodgaat, vangt een volgend leven aan.
Want als na lange tijd de zomer duizendmaal gekeerd is,
als duizend winters zijn vervlogen en als duizendmaal
de kale herfst voor boeren weer gevuld wordt met het bladloof
van lente, dan tenslotte wordt zijn leeftijd hem te zwaar
en zwicht hij voor de last der jaren - als een lange pijnboom
die moegebeukt door stormen in de hoge Kaukasus
wankelt en in zijn vol gewicht uiteindelijk neer zal storten:
een deel breekt af door de gestage wind of is verrot
door regen, deels ook is de boze ouderdom de schuld...
Dan wordt zijn ooglicht vaag en zwak en als bevangen
door een bejaarde starheid - net zoals de maan zich soms
in nevels hult en haar verbleekte sikkel slecht te zien is.
Zijn vleugels, die gewend zijn aan een hoge wolkenvlucht,
tilt hij nog nauwelijks van de grond. Dan, wetend dat zijn tijd
voorbij is en bereid opnieuw een levensvorm te vinden,
plukt hij in zonbeschenen heuvelland een vracht aan kruiden
bijeen, vlecht zich van kostbaar oosters hout een nest en dekt dat
goed toe - het bouwsel dat zijn graf en ook zijn wieg zal zijn.
Daar zet hij zich. Steeds zwakker wordend groet hij, zachtjes zingend,
de zon, spreekt veel gebeden uit en heft een klaaglied aan
waarin hij smeekt om vuur dat hem weer nieuwe kracht moet geven.

|VERTALING: M. D'HANE-SCHELTEMA|

[p. 256]

Op deze afbeelding in een handschrift uit de universiteitsbibliotheek van Aberdeen (hs. 24, f^o56r) keert de phoenix zich naar de zon. Het manuscript kwam in Engeland tot stand omstreeks 1200.

Claudianus was een Egyptenaar, die door zijn contacten met Romeinse bestuurders naar Italië kwam en daar aan het hof van de Romeinse keizers een hoge positie als hofdichter heeft bereikt. Zijn werk bezingt de daden van de keizers Theodosius en Honorius en vooral hun generaal Stilicho, en is geschreven tussen 390 en 404 n.Chr. Waarschijnlijk is hij, nauwelijks 35 jaar oud, in 404 overleden, althans is na dat jaar niets meer van hem vernomen.

Naast zijn lofdichten, die gemiddeld ongeveer 400 verzen lang zijn en het Romeinse Imperium bezingen alsof het helemaal niet de ondergang nabij is, heeft Claudianus ook een epos gewijd aan de roof van Proserpina (het werk is onvoltooid gebleven) en kortere gedichten geschreven. Tot die laatste groep behoort de Vogel Phoenix, een gedicht van 110 hexameter-verzen, waarvan hierboven het begin is te lezen (vv. 1-16 en 23-47). Claudianus schrijft een mooi, klassiek Latijn, dat alle eer bewijst aan zijn grote voorbeelden Vergilius, Ovidius, Juvenalis en anderen, maar ook een eigen toon en inspiratie heeft.

Phoenix is een mythische vogel, dienaar van de zon, en wonend in een oostelijk oord, waar de zon opgaat. Het meest bekende verhaal over hem is dat hij na een periode van 1000 jaar - maar er worden ook andere getallen genoemd - sterft, verbrandt en uit zijn eigen as herrijst. Hij bouwt dan zijn eigen graf, dat ook zijn wieg is, een geurrijk nest dat hij vanuit het oosten naar de tempel van de zonnegod in Egypte brengt en daar voltrekt zich de vernieuwing. Hij is zijn eigen vader en zijn eigen zoon. Al vroeg is hij het symbool geworden - en hij is dat vooral in de literatuur nog steeds - van het zich steeds vernieuwende leven; op vroegchristelijke sarcofagen komt hij bijvoorbeeld voor om de opstanding te symboliseren.

Claudius Claudianus, Verzamelde gedichten. Vertaald door M. d'Hane-Scheltema, 322 bladzijden, verschijnt in september in de Baskerville Serie van Athenaeum-Polak & Van Gennep te Amsterdam.