Vlaanderen. Kunsttijdschrift. Jaargang 57

[p. 199]

De vleugels van de dichter
Pol Mara en Willem M. Roggeman
Frans Van Campenhout

In 1986 maakte de Antwerpse kunstschilder Pol Mara een portret van de Brusselse dichter Willem M. Roggeman. Beiden waren toen al een kwart eeuw bevriend. Het werd een grote (110 × 74 cm) aquarel, getiteld ‘Willem's wings’, waarop de dichter staat met vleugels en een pijp, en met in zijn nabijheid een mooie vrouw, in wie wij menen de Italiaanse filmactrice Sophia Loren te herkennen. Mara zocht vaak zijn inspiratie in geïllustreerde tijdschriften om mooie vrouwen in zijn schilderijen en aquarellen uit te beelden. Het is ook niet zeker of het inderdaad de filmactrice is en Roggeman heeft het Mara nooit expliciet gevraagd.

Pol Mara was de eerste belangrijke kunstenaar bij wie Roggeman als journalist op bezoek ging. Al bij het eerste contact in 1960 ontstond er een vriendschapsband, die zou duren tot aan het overlijden van Pol Mara in februari 1998. Roggeman heeft eerst in de krant Het Laatste Nieuws, waar hij sedert 1959 als journalist werkte, verscheidene artikelen over Pol Mara geschreven. In latere jaren zou hij ook in gespecialiseerde kunsttijdschriften, zoals Kunstbeeld in Amsterdam, langere artikelen aan Mara wijden.

De dichter Willem M. Roggeman heeft vanaf zijn debuut in 1958 zeer nauw samengewerkt met kunstschilders want door zijn werkzaamheden als journalist kwam hij dagelijks in contact met kunstenaars. Roggeman was immers kunstcriticus en later ook organisator van tentoonstellingen toen hij van 1982 tot eind 1993 werkte in het Vlaams Cultureel Centrum de Brakke Grond in Amsterdam. Hij heeft voor bijna al zijn dichtbundels, zowel die in het Nederlands als voor zijn buitenlandse vertalingen, een beroep gedaan op een beeldende kunstenaar om deze te illustreren. Hij heeft ook heel wat gedichten over kunstschilders geschreven, van algemeen erkende meesters als Goya,

■ Pol Mara, Willem's wings, aquarel, 1986, 110 × 74 cm, privéverzameling.

[p. 200]

■ Pol Mara. Foto: Rony Heirman

James Ensor en Pablo Picasso tot hedendaagse Vlaamse kunstschilders als Maurice Wyckaert, Jan Cox, Marc Mendelson en Fred Bervoets. Maar hij heeft met geen enkele kunstenaar zoveel samengewerkt als met Pol Mara.

Hij kwam trouwens vaak bij Mara thuis in Antwerpen op bezoek. Daar leerde hij in de jaren zestig Luc Wenseleers kennen, de hoofdredacteur van het literaire en artistieke tijdschrift Ruimten, waarin geregeld werk van Pol Mara werd opgenomen. In dat tijdschrift publiceerde Roggeman het lange gedicht ‘Bij de aquarellen van Pol Mara’, dat later werd opgenomen in de dichtbundel Incunabel (Colibrant, Deurle aan de Leie, 1963) en nadien ook nog in de omvangrijke verzamelbundel Memoires (1955-85, Soethoudt, Antwerpen, 1985). Deze verzamelbundel bevat een uitvoerige inleiding door de criticus Paul de Vree, die Roggeman bestempelde als ‘een schilder met woorden’. De manier van schrijven van Roggeman is inderdaad nauw verwant met de schilderkunst. De metafoor, het beeld staat centraal. Zijn poëzie heeft dan ook een uitgesproken visueel karakter. Op de omslag van de dichtbundel Baudelaire verliefd (Die Poorte, Antwerpen, 1963) stond een schilderij van Pol Mara in kleur afgebeeld. Het was een werk uit zijn zogenaamde Griekse periode. De samenwerking werd nog intenser bij de samenstelling van de bibliofiele map Een gefilmde droom (Hooft, Aalst, 1973), met gedichten van Willem M. Roggeman waarbij Pol Mara drie lithografieën maakte.

In de jaren zeventig bezocht Roggeman Pol Mara ook in het Provençaalse dorpje Gordes waar hij een groot atelier had. Sedert de zomer van 1996 is een deel van zijn werk samengebracht in het Musée Pol Mara in Gordes, in de nabijheid van het museum, gewijd aan zijn buurman en vriend Vasarely.

Intussen won Pol Mara talrijke prijzen in het buitenland. Op de Biënnale van Tokio in 1967 kreeg hij de Prijs voor Moderne Kunst van het Museum voor Moderne Kunst van Nagaoka. Tussen 1974 en 1984 won hij prijzen in Italië (1974), Barcelona (1979), Brussel (1976) en Bonheiden (1977) en in 1984 kreeg hij de Onderscheiding voor Schilderkunst van de Vlaamse Gemeenschap. Hij werd dan ook al gauw beschouwd als één van de ambassadeurs van de Vlaamse kunst. Mara maakte ook muurschilderingen voor het metrostation Montgomery in Brussel en voor de Universiteit van Jeruzalem.

In het tijdschrift De Vlaamse Gids (4, 1982, juli-augustus) publiceerde Roggeman een uitgebreid interview met Pol Mara, dat hij afgenomen had op 29 mei 1982 en waarin deze o.m. ook vertelt over zijn reis en ervaringen in Japan. Dit interview werd later opgenomen in het boek Atelier (gesprekken met Jan Burssens, Jan Cox, Paul van Hoeydonck en Pol Mara, Soethoudt, Antwerpen, 1986). In 1989 verscheen in Engeland onder de titel A Vanishing Emptiness (Forest Books, London) een bloemlezing uit de gedichten van Roggeman in Engelse vertaling door vijf vertalers o.a. Theo Hermans en Yann Lovelock. Deze laatste schreef ook de inleiding. De publicatie werd geïllustreerd met figuratieve werken uit Mara's Pop-periode. In de bundel stond ook het portret dat Pol Mara van Roggeman heeft gemaakt en dat, als leek het daarvoor voorbestemd, een Engelse titel had. Bij de presentatie van deze bundel, die werd georganiseerd op de Londense boekenbeurs, las Roggeman zijn gedichten. Hij had er ook voor gezorgd dat in het gebouw van de uitgeverij Forest Books in Londen een tentoonstelling werd gehouden van aquarellen van Pol Mara.

De vriendschap tussen Pol Mara en Willem M. Roggeman duidt op een geestesverwantschap. Beiden zijn sterk esthetisch gericht. De kunstschilder heeft een droomwereld opgebouwd, waarin uitsluitend mooie vrouwen voorkomen. Zijn inspiratie heeft hij ontleend aan de typische communicatiemedia van zijn tijd, zoals televisie, film en geïllustreerde tijdschriften. Maar Mara bracht een dosis poëzie in zijn composities. Ook Roggeman is geobsedeerd door het beeld en heeft steeds geprobeerd met beelden een poëtische spanning op te bouwen. Beide kunstenaars distantiëren zich van een lelijke werkelijkheid en hebben daarom een persoonlijke wereld geschapen.