Vlaanderen. Kunsttijdschrift. Jaargang 57

[p. 181]

Jan Vercammen door Rik Slabbinck
Annemie en Kristien Bonneure

Twee namen als klokken die we heel vaak hebben gehoord ten huize Fernand Bonneure. Beiden zijn al lang overleden - Vercammen in '84, Slabbinck in '91 - maar de herinnering aan deze dierbare vrienden van papa is niet vervaagd.

Vercammen woonde toen met Ria Scarphout, zelf dichteres en voordrachtkunstenares, in een modern huis vol boeken, aan de rand van het bos buiten Brugge, ‘het huis ten einde’ zoals de titel van één van zijn dichtbundels luidt.

Dit portret door Rik Slabbinck vat de man helemaal: een beetje plechtig, met een stijlvolle zwarte bril en een strikje, lang voor dat in de mode was bij journalisten en politici. Vercammen was doctor in de pedagogiek, inspecteur, een onderwijsman met een mooi handschrift. Een workaholic, zouden we nu zeggen. Voorzitter van zowel de Oost-Vlaamse als de West-Vlaamse schrijversverenigingen, secretaris van de Vlaamse Vereniging van Letterkundigen, maar ook lid van Félibrige, een Provençaals dichtersgenootschap.

Bij zijn zestigste verjaardag vatte Johan Daisne het mooi samen: ‘Ontelbare keren heb ik hem feestvergaderingen zien voorzitten, gehuldigden horen toespreken, doden herdenken. Altijd geestig en gevoelig. Geen

■ In het kasteel Drie Koningen te Beernem werden tussen 1951 en 1982 72 kunstweekends georganiseerd. Van Rik Slabbinck is ook een schilderij van de gastvrouw Gravin d'Hespel bewaard.

kleine literator was hem ooit te min, van groten speelde hij nooit de lakei.’

Zelf was Vercammen van vele schrijversmarkten thuis: van aforismen - ‘Wij hebben geen tijd meer om tijd te hebben’ - tot verhalen voor kinderen en jongeren. Hij vertaalde ook veel, en wérd vertaald. ‘Er is waarschijnlijk niet één Nederlands literair blad van enige betekenis, waaraan Jan Vercammen vooral met poëzie niet heeft meegewerkt’, schreef Fernand Bonneure in 1964. De Tijdstroom, De Gemeenschap, om er maar een paar te noemen. In 1976 gaf Bonneure de Verzamelde Gedichten van Vercammen uit (391 blz!). Hij prees de vakman om zijn buitengewoon zuivere taal met ritme en sonoriteit en soms verrassende beelden. Robin Hannelore schreef dat elk gedicht als het ware een kortsluiting vormt tussen de aarde en het metafysische. Of het nu over het kind, de vrouw of de dood gaat: altijd was er het besef van een afgrondelijke eenzaamheid.

Nu zijn ook de gouden katalpa
de moerbeiboom en
de mispelstruik geplant
voor deze derde lente
zoals voor mijn laatste.
En overal schieten eik
en vogelkers op tussen
de koniferen. Kupressen
groeien naar een grafveld toe.
Aldus is alles veranderd.
voor mijn dood zoveel meer om
vertrouwd te worden.
Mijn tijd wordt opnieuw
herteld en in mijn bezit.

(fragment uit: ‘Van de vervolledigde tuin’ uit Het huis ten einde, 1971)

Verbroken zegel was een sleutelbundel uit 1952, over een catharsis na een diepe existentiële crisis. De illustraties waren van Rik Slabbinck, de lay-out van beeldhouwer Jozef Cantré. Drie spitsbroeders van de kunstweekends op het kasteel Drie Koningen, waarover verder meer.

In het portret van Rik Slabbinck - datum onbekend - kreeg Vercammen een baksteenrood vest. Slabbinck maakte studies van de persoon, vaak plechtig en statig, maar het was telkens ook een stukje zelfportret, vooral door de verrassende en onvermengde kleurenkeuze, schreef Fernand Bonneure. Herman Teirlinck tegen een knalgele achtergrond, Stijn Streuvels met een vuurrood hemd. Hij was de portrettist van zijn generatie, volgens Gaby Gyselen.

Slabbinck, overigens een verre verwant van Fernand Bonneure, werkte korte tijd bij Constant Permeke. Vrij vlug groeide hij uit die sombere sfeer weg en werd de colorist bij uitstek, in zinderende landschappen, gulle naakten, vreemde stillevens. In zijn post-expressionisme

■ Een literair weekend in het kasteel Drie Koningen te Beernem.
Van links naar rechts: Fernand Bonneure, Bertien Buyl, Walter Haesaert, Anton van Wilderode en Paul Snoek.

[p. 182]

■ Rik Slabbinck, Jan Vercammen, olieverf op doek, niet gedateerd, signatuur links onder: Slabbinck, 100 × 80 cm, AMVC-Letterenhuis.

had hij zeker veel gemeen met Vercammen. In 1948 en 1958 mocht Slabbinck naar de Biënnale van Venetië. Er waren tientallen tentoonstellingen in binnen- en buitenland.

Over Slabbinck schrijven is kleuren ademen
een wonder van kleuren
uit- en inademen als licht

schreef Fernand Bonneure in zijn gedichtencyclus ‘Suite voor een schilder’ uit Meteen zacht potlood (1966).

Een ander krachtig portret is dat van gravin d'Hespel, in een flamboyante rode jurk tegen een blauwe achtergrond. Naar verluidt hangt het nog altijd in kasteel Drie Koningen in Beernem. De kunstweekends daar zijn de best gedocumenteerde en meest zichtbare uitingen van de vriendschap en de samenwerking van Vercammen, Slabbinck en Bonneure.

Gravin Hélène d'Hespel was de weduwe van Hubert van Outryve d'Ydewalle en ze stelde zich tot doel om zijn ‘testament’ uit te voeren, ‘Noblesse en Flandre’, waarin hij de adel opriep zich onder het volk te begeven en volop deel te nemen aan het culturele leven. Tot 4 keer per jaar nodigde de gravin een groep Vlaamse kunstenaars uit. Tussen 1951 en 1982 werden 72 van die weekends gehouden, met ongeveer 1200 genodigden uit alle kunstrichtingen.

Een blik op de gastenlijst leert dat zowat de hele vaderlandse literatuur langskwam: Streuvels, Michiels, Claus, Boon, Snoek, Daisne, Vandeloo, Schouwenaars, Ruyslinck, Walschap, Gijsen, Lampo. Er waren componisten als Tinel, Devreese, Peeters, De Boeck of Laporte. Beeldende kunstenaars als Rik Poot, Jozef De Loose, Luc Peire, Michel Martens, Octave Landuyt, Paul Van Hoeydonck..., acteurs, filmregisseurs. Het ging verder dan een old boys' network: er kwamen voor die tijd opvallend veel vrouwelijke kunstenaars: Maria Rosseels, Clara Haesaert, Bertien Buyl, Julia Tulkens, Lucienne Van Dijck, Suzanne Lilar. Soms was er koninklijk bezoek: Elisabeth, Fabiola jaren later, prins Karel zelfs twee keer. Een graag geziene gast was striptekenaar Marc Sleen. Hij tekende Jan Vercammen, Rik Slabbinck en Albert Vermeire als Drie Koningen. Dat trio organiseerde de eerste kunstweekends, en vanaf '57 werd ook Fernand Bonneure adviseur en vaste gast.

De weekends spraken tot de verbeelding van ons thuisfront. Op de foto's zitten alle kunstenaars jongens- en meisjesachtig op een brede trap. Het moet bijzonder geweest zijn: een adellijke dame die artistiek salon houdt in een kasteel, een musicus die aan de vleugel een nieuwe compositie uittest, een acteur die nieuw werk van een dichter brengt, een tekenaar die ondertussen zit te schetsen. Misschien is het portret van Jan Vercammen door Rik Slabbinck wel aangevat in Beernem? Zijn daar de eerste lijnen op papier gezet, in de ovalen kamer van het kasteel Drie Koningen?