Vlaanderen. Kunsttijdschrift. Jaargang 57

[p. 155]

Schrijvers in beeld
Koen Broucke: reeksen onder spanning
Julien Vermeulen

Met de doorbraak van een nieuwe figuratieve tendens in de jongste schilderkunst krijgt ook het portretschilderij een opvallende herwaardering. Zo wordt het klassieke portret losgekoppeld van zijn sociale gebruikswaarde en gevaloriseerd als een autonoom kunstgenre. Luc Tuymans' Lumumba uit 2000, dat een vaste plek verworven heeft op de internationale kunstscène, is een sprekend voorbeeld van deze trend. Bij Tuymans wordt de direct herkenbare werkelijkheid telkens door een sobere en vaak minimalistische uitwerking in een onderkoeld perspectief aangebracht. Kleurreductie, zachte silhouetten en een opengehouden achtergrond creëren een fascinerende stemming.

De stijl van Tuymans mag dan wel hoogstpersoonlijk zijn, toch treffen we in het actuele kunstcircuit een aantal overeenkomsten aan. Het figuratief werk van Guy Van Bossche is eveneens gekenmerkt door een frappante soberheid in lijnen en kleuren. We ontdekken lege ruimtes, sombere zalen en kille fabriekspanden waarin een zeldzaam menselijk silhouet de eenzaamheid en de contactloosheid suggereert. In donkere tinten en strakke vlakken confronteert Van Bossche ons soms met geïsoleerde en vervreemdende mannenfiguren. Een gelijkaardige fascinatie voor ongedecoreerde zalen, holle bunkers en een ijzig-koude bevangenheid leeft in het oeuvre van Marc Vanderleenen en Florent Vermeiren. De toevallige aanwezigheid van een fragmentarisch

<■ Koen Broucke, Menskunde, 1994-2002, aquarel op Ingres, 31,5 × 24,5 cm. [Copyright Koen Broucke]. ‘In de reeksen fysionomieën die ik samenstelde zijn er soms thematische verbanden. Voor het Kunsttijdschrift Vlaanderen heb ik een reeks geselecteerd in functie van het thema literatuur. Bijvoorbeeld in de reeks gemaakt als muurschildering in het Ministerie van Onderwijs (1998) plaatste ik uitspraken van pedagogen naast uitspraken van studenten, of in de begraafplaats Ruggeveld (2002) met “laatste woorden” (waaronder Goethe: “Meer licht”).’ (Koen Broucke)

■ ‘Aan de basis van de reeks Menskunde liggen honderden knipsels uit tijdschriften: verknipte en onderlijnde interviews uit tijdschriften en in schriften geplakt. In de geschilderde reeksen is de herkenbaarheid niet echt van belang. Het gaat meer om fysionomieën of een typologie van fysionomieën. De uitspraken zijn hieraan gerelateerd en niet aan een bepaald individu. De gezichten functioneren als façades. Zij onthullen en verbergen. In publicaties geef ik de namen van de geportretteerden dan ook nooit prijs. De anonimiteit van het gelaat is immers van belang’ (Koen Broucke)

menselijk corpus intensifieert er de atmosfeer van een fundamentele verlatenheid. Donker ingekleurde composities vinden we eveneens bij Paul De Vylder die wel eens in een gesloten verband compacte groepen menselijke profielen samenbrengt. Minimalistisch van uitwerking zijn ook de doeken van Bert De Beul waarin niet zelden een gevoel van verlatenheid domineert. Ook Jan Van Imschoot en Hugo Heyrman scheppen een pakkende sfeer en een vervreemdend effect door wazige figuren in een gereduceerd coloriet neer te zetten. Een enigszins afwijkende vorm van figuratie vinden we bij Liliane Vertessen: de beschilderde zwart-witfoto's vormen al enkele decennia één van de hoofdthema's van haar oeuvre. In het verlengde van de videokunst gaat men ook in picturaal werk experimenteren met video-stills of de imitatie ervan. Dit leidt tot de evocatie van een aparte, beklemmende spanning die het werk van diverse hedendaagse kunstenaars karakteriseert. Deze ijle sfeer van leegte vinden we tevens in de vele composities die de illustrator Jan De Maesschalk rond het thema ‘boek’ uitgewerkt heeft. Met een knipoog naar de zoekende kijker verbergt De Maesschalk telkens boeken, boekwijzers, bladen of teksten in een hyperrealistische context. Een stapeltje boeken op het dak van een bungalow, een winterlandschap met een overdekte ‘boekenmijt’, een bladspiegel die een doorkijk biedt op een zwembadscène of een keistrand waarop een vereenzaamde Claus met een megafoon als regisseur te kijk wordt gezet: dit zijn allemaal tijdloze momentopnamen waarin de stroom van het dagelijks leven telkens klem gezet wordt. De meeste vertegenwoordigers van deze neofiguratieve tendens delen

[p. 156]

een gemeenschappelijke fascinatie voor het magisch-realisme waarbij een subtiel gesuggereerd menselijk profiel in een ijle leegte gepositioneerd wordt.

Bij enkele kunstenaars wordt het portret ingeschakeld in een reeks, een serie of een multiple. Bij Koen Broucke vinden we geïsoleerde koppen die horizontaal of rastervorming in reeksen geplaatst worden en door hun strakke combinatie onder spanning staan. In aquarel of acrylverf schildert hij tientallen, vaak ook anonieme, gezichten die in hun samenspel een afstandelijkheid oproepen. Aanvankelijk maakte Koen Broucke (Sint-Amandsberg, 1965) naam met zijn reeksen Menskunde die hij tussen 1995 en 2000 creëerde. In deze series plaatste hij geschilderde koppen naast elkaar, soms van schrijvers en kunstenaars, af en toe aangevuld met een citaat dat dwars doorheen de gezichten aangebracht wordt. De schilder combineert op die manier een reeks figuratieve profielen met een gestileerd tekstcorpus. Onder de starende blik van een man lezen we in naïef schoonschrift bijvoorbeeld: ‘Je me souviens qu'à 3 ans, je baissais déjà ma culotte devant la voisine pour la faire réagir.’ De aaneenschakeling van vrij kleine (27,5 × 34 cm), niet nader benoemde gezichten veroorzaakt een effect van aliënatie. Lichte aquareltinten en zachte toetsen suggereren meer dan dat ze concreet identificeren. Een onderkoelde sfeer is er het resultaat van. De kunstenaar inspireert zich hoofdzakelijk op reproducties uit tijdschriften waardoor het anonieme aspect beklemtoond wordt. Beeld en woord worden gecombineerd in een subtiel spel van lijnen, toetsen en tinten. Zijn techniek vermijdt scherpe contouren en beperkt zijn coloriet. De onbepaaldheid van deze suggestieve aanzetten roept ook vragen op over de referentialiteit van zijn reeksen. En hier wordt de kunstenaar een cultuurfilosoof die zich vragen stelt over het waarheidsgehalte van afbeeldingen en de maakbaarheid van een culturele identiteit. Onderzoek en verbeelding, waarheid en leugen, ernst en ironie zijn voor deze kunstenaar perfect combineerbare invalshoeken om te komen

■ Koen Broucke als painter in residence in het atelier op Isola Comacina, 1997, aan het werk aan een portret van Karel van de Woestijne. ‘De relatie tussen dit werk over Karel van de Woestijne en mijn verblijf daar was toevallig. Ik had toen gewoon het plakboek met een artikel van de dichter bij.’ (Koen Broucke).

tot een in scène gezette authenticiteit of een compleet gefantaseerde setting.

Maar hoe functioneren die gemonteerde koppen vanuit esthetisch standpunt? Is het belangrijk te weten dat het eerste beeld Hugo Claus voorstelt? Moeten we beseffen dat Jotie t'Hooft als tweede figureert? Is het nodig de buitenlandse auteurs Kafka, Simenon en Goethe te kunnen identificeren? En wat is de rol van een minder gekend schrijver als Jean-Marie Berckmans in deze reeks? Moeten we ons ervan bewust zijn dat het effectief om historische personen gaat? Of worden literaire iconen opzettelijk van hun eigen identiteit ontdaan door ze als stukken van een mozaïek in een structuur samen te schuiven? En hoe werkt het repetitief principe dan binnen zo'n montage? Zelf beklemtoont Koen Broucke dat in deze reeks Menskunde de anonimiteit van het gelaat van belang is en dat hij in publicaties de namen van de geportretteerden eigenlijk nooit prijsgeeft.

Naast tentoonstellingen en workshops in binnen- en buitenland manifesteert Broucke zich ook op andere artistieke domeinen. Vanaf 1997 begon hij biografieën te schrijven over fictieve kunstenaars. Hij publiceerde en documenteerde ook zoektochten naar verzonnen steden, verloren boeken of verdwenen schilderijen. Het resultaat is een amalgaam van fictie waarin gevonden geschiedenissen en uitgevonden genealogieën hand in hand gaan. Gefantaseerde teksten worden fictief onderbouwd door fotoreeksen, schilderijen en installaties. Ondertussen creëerde hij muurschilderijen, installaties en videokunst. Enkele jaren al is hij gefascineerd door de expressiviteit van de lichaamstaal, meer bepaald van negentiende-eeuwse pianovirtuozen als Liszt. Terwijl muziek van Liszt gespeeld wordt, projecteert de kunstenaar schilderijen waarin hij de pianovirtuoos dynamisch typeert. Werk van Broucke bevindt zich in het MUHKA (Antwerpen), het Vlaams Parlement (Brussel), het Museum Dr. Guislain (Gent) en diverse buitenlandse musea en universiteiten. Als painter-in-residence werkte hij onder meer in Italië, meer bepaald in de Academia Belgica in Rome (1992) en op het Isola Comacina (1997).