Inleiding
Jean Luc Meulemeester & Robert Nouwen
In 1987 schreef Gerhard F. Mehrtens met De nieuwe Romeinen. Een cultuurfilosofische verkenning een opmerkelijk essay waarin hij betoogt dat de Amerikanen de ‘Romeinen’ van vandaag zijn. De auteur wijst op de talloze overeenkomsten die tussen de beide ‘supermachten’ bestaan. Alles wat Rome eertijds teweegbracht, herhaalt zich thans op wereldschaal vanuit de Verenigde Staten. In 1991 vond de operatie Desert Storm plaats waarbij het Iraakse leger van Saddam Hoessein uit Koeweit werd verdreven. Na deze ‘Golf Oorlog’ is voortdurend sprake van een nieuwe wereldorde en het begrip Pax Americana, naar analogie van Pax Romana, deed zijn intrede. Een tijdperk zou aantreden dat zich zou karakteriseren door mensenrechten, democratie en vrijheid. Het westerse samenlevingsmodel zou zich overal in de wereld doorzetten.
■ Romeinse muntschat van Velzeke, tweede helft derde eeuw
Nu twintig jaar later, is de situatie op wereldvlak nog minstens even precair. Tegen het westerse samenlevingsmodel bestaat onder meer in de Arabische wereld op zijn minst een grote weerstand. Bovendien is het duidelijk dat de Pax Americana een gewapende vrede is, dat de Verenigde Staten erg gemakkelijk optreden als een soort politieagent officieel om de specifiek westerse waarden te vestigen en te vrijwaren, zelfs als die niet noodzakelijk stroken met de normen en waarden van andere volkeren, officieus zeker ook om de eigen politieke, militaire en economische belangen te verdedigen en veilig te stellen. In 2000 publiceerde Project for a New American Century (PNAC), dit is een in 1997 opgerichte denktank en pressiegroep waarvan o.a. Dick Cheney, Paul Wolfowitz, Donald Rumsfeld en Francis Fukuyama mede-ondertekenaars zijn, het rapport Rebuilding America's defenses. Hierin staat te lezen dat: ‘De Verenigde Staten al decennia lang hebben gepoogd een permanente rol te spelen in de regionale veiligheid van de Golf. Waar het onopgeloste conflict met Irak voor een onmiddellijke verantwoording zorgt, overstijgt de behoefte aan de aanwezigheid van een substantiële legermacht in de Golf het probleem van het regime van Saddam Hussein.’
Terwijl de conflicten in bijvoorbeeld het Midden-Oosten en in Afghanistan verder woeden en de oorlog tegen het terrorisme nooit uit het nieuws is, wordt voortdurend een communicatie gevoerd waarin het begrip vrede een vooraanstaande rol speelt. Vrijheid en vrede zijn uitdrukking van een intens beleefde opvatting. Die vrijheidsopvatting houdt de erkenning van onder meer mensenrechten in. Het vredesverlangen bij de burgers, waar ook ter wereld, is uiteraard een evidentie. Maar de vredescommunicatie, die op dit verlangen inspeelt, leidt tot een vredesideologie. Deze is in belangrijke mate gebaseerd op westerse normen en waarden. En zo kan zelfs een vredesideologie tot oorlog leiden, indien er onvoldoende tolerantie is voor een andere maatschappijvisie.
In feite is er dus niets nieuws onder de zon. Eigenlijk zien wij in onze hedendaagse nieuwe wereldorde een terugkeer van oude imperiale Romeinse concepten waarvan het bellum iustum, de gerechtvaardigde oorlog, deel uitmaakt. Oorlog heeft het karakter van een politionele taak, het leger heeft een vredesmissie, de uitvoerder ervan wordt op een voetstuk geplaatst. De gerechtvaardigde oorlog is niet noodzakelijk een verdedigingsoorlog. De oorlog in Irak is hiervan een excellent voorbeeld. De tegenstander wordt gedemoniseerd en afgeschilderd als een bedreiging voor de orde.
Dit alles betekent dat het voorliggende nummer van het Kunsttijdschrift Vlaanderen, ondanks de titel, een hoog actualiteitsgehalte heeft. Vredesideologie, Pax Romana, gewapende vrede, Pax Christiana worden vanuit dit standpunt in een relevant historisch perspectief geplaatst. De auteurs geven samen een boeiend beeld hoe het Romeinse samenlevingsmodel zich in de Lage Landen doorzette. Het is geen systematisch overzicht. Hiervoor is de beschikbare ruimte te beperkt. Maar de gekozen invalshoeken zijn sprekend en zullen aan de oplettende lezer opvallen. Hoewel de verschillende bijdragen niet geschreven zijn met de actualiteit voortdurend in het achterhoofd, toont dit nummer wel aan hoe actueel geschiedenis soms kan zijn wanneer de lezer verleden en heden met elkaar in verband brengt.
Auteursrechtelijk beschermd