Vlaanderen. Kunsttijdschrift. Jaargang 57

[p. 17]

Panter Print en Atelier Rudolf Broulim: twee bijzondere grafische ateliers
Ernest Van Buynder

Roger Van Akelijen en Panter Print

Galerie De Zwarte Panter

In 1968 opende galerie De Zwarte Panter onder impuls van Adriaan Raemdonck de deuren in een oud pand in de Wisselstraat, op een boogscheut van het Antwerpse stadhuis. Twee jaar later verhuisde de galerie naar de Hoogstraat 70-72 om het aloude Sint-Julianusgasthuis nieuw en artistiek leven in te blazen. Talrijke, meestal jongere kunstenaars presenteerden in de loop van de voorbije 40 jaar meermaals hun werk in de galerie. In de strekking van de hedendaagse kunst waarin vrije uiting van het gevoelsleven een rol speelt, nemen velen onder hen nu een belangrijke plaats in.

De galerie deed bovendien geregeld dienst als forum voor muziekavonden, film- en literatuurvoorstellingen en andere culturele evenementen. De Zwarte Panter speelt als tentoonstellingsruimte en als sociale en artistieke ontmoetingsplaats zonder drempel dan ook een belangrijke en stimulerende rol in het Antwerpse en Vlaamse culturele leven, met als leidende beginselen aandacht voor de schilderkunst, zorg voor kwaliteit, tolerantie en vrijheid.

Kort na de opening van De Zwarte Panter richtte Adriaan Raemdonck met Roger Van Akelijen en Roger Vandaele twee grafische ateliers op: in 1970 het etsatelier Panter Print, onder leiding van Roger Van Akelijen, een jaar later het zeefdrukatelier Panter Pers Atelier, geleid door Roger Vandaele. Sinds 1974 opereren deze twee ateliers volledig zelfstandig. Panter Pers, inmiddels tot V-editie omgedoopt, geniet nu een internationale bekendheid en werkt onder meer voor Luc Tuymans.

In 1979 organiseerde het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen (KMSKA) als waardering voor het werk van zowel Panter Print als Panter Pers Atelier de tentoonstelling ‘Antwerpse grafiek na 1970 gedrukt in de werkplaatsen van Roger Vandaele en Roger Van Akelijen’. In 1986 volgde ‘Drie maal Panter in druk’ in het Archief en Museum voor het Vlaamse Cultuurleven (AMVC, nu Letterenhuis) in Antwerpen.

Roger Van Akelijen: een eigen invalshoek, een open geest

De kunstenaar Roger Van Akelijen (Antwerpen, 1948) werkt met een open geest. Nooit heeft hij zich aan een -isme en modetrend bezondigd. Hij is altijd zijn eigen weg gegaan: als graficus met prachtige, al dan niet ingekleurde etsen, als tekenaar met onder meer schitterende pastels, als driedimensionaal kunstenaar met verrassende kijkkasten.

Van Akelijen ontving zijn artistieke opleiding aan de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten van zijn geboortestad. Hij volgde vier jaar schilderkunst bij prof. Rudolf Meerbergen, voormalig lid van Jeune Peinture Belge, en één jaar grafiek bij de professoren Jos Hendrickx en Anton van Omme. In 1969 exposeerde hij samen met Omme in De Zwarte Panter. Deze galerie zou zowat zijn vaste stek worden. Hij stelde er een tiental keren tentoon en raakte er bevriend met de talrijke artiesten die in de loop van de jaren de kern van de galerie vormden en vormen: onder andere Jan Cox, Fred Bervoets, Walter Goossens, Wilfried Pas,

■ Fred Bervoets en Rudolf Broulim, Atelier Rudolf Broulim, Ekeren
[Foto: Cor Hageman]

Ysbrant, Marcel van Maele, Frank Maieu. Op een heel persoonlijke wijze heeft Roger Van Akelijen zich in de traditie van De Zwarte Panter artistiek ingewerkt, en heeft hij vanuit een innerlijke bewogenheid zijn versie gegeven van de menselijke existentie die als een rode draad door het oeuvre loopt van de meeste kunstenaars binnen de galerie.

De meester-drukker Roger Van Akelijen heeft zijn etsatelier in een belendend pand van de galerie. In dit atelier werkt hij onder andere voor kunstenaars als Sam Dillemans, Jan Vanriet, Bruno Vekemans, Fred Bervoets, Hugo Claus, Jan Decleir, Pjeroo Roobjee en Frank Maieu. Gevoeligheid voor het humane vinden we terug in de bibliofiele uitgaven die Van Akelijen onder de imprint Panter Print met zijn eigen etsen creëerde, in samenwerking met bevriende schrijvers als Staf De Smedt, Marleen De Crée-Roex, Kris Geerts, Marcel van Maele en Karel Ringoet. Maar daarnaast brengt hij ook bibliofiele uitgaven met etsen van andere kunstenaars met wie hij regelmatig samenwerkt.

[p. 18]

■ Fred Bervoets, Liefde aan de Schelde, krijtlitho en gewassen techniek, 65 × 48 cm, oplage 65/65, 2006 (gerealiseerd in Atelier Rudolf Broulim)
[Copyright: Fred Bervoets]

Een unieke samenwerking: Panter Print en Fred Bervoets

‘Elke mens heeft twee handen. Ik heb er drie dankzij Roger.’
Fred Bervoets

De traditie van samenwerking tussen grafische ateliers en beeldend kunstenaars gaat in Antwerpen terug tot de coöperatie tussen de beroemde schildersschool van de zestiende en zeventiende eeuw - Rubens, Van Dyck, Jordaens, Teniers - en drukateliers als dat van Plantin-Moretus. Die traditie loopt door. Vandaag werken op grafisch vlak de schilders Luc Tuymans en Koen van den Broek samen met Roger Vandaele, Fred Bervoets met Roger Van Akelijen.

Fred Bervoets (Burcht, 1942) studeerde aan de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten Antwerpen, waar hij tot 2007 zelf docent was, en aan het Nationaal Hoger Instituut voor Schone Kunsten Antwerpen. Daar kreeg hij niet alleen een opleiding in de schilderkunst, maar ook in de grafiek. Aan zijn werk werden tot nog toe twee retrospectieve tentoonstellingen gewijd: de eerste in het KMSKA in 1982, de tweede in het PMMK in Oostende in 1992. Najaar 2007 was er dan weer de expo ‘Welcome Home: hommage aan Fred Bervoets’ in het MuHKA in Antwerpen.

Fred Bervoets heeft van bij de aanvang De Zwarte Panter als huisgalerie. De samenwerking tussen Panter Print en Bervoets van 1970 tot nu resulteerde in reeksen grote en kleinere etsen. Vanuit zijn opleiding kent Bervoets de traditionele grafische technieken: ets en droge naald. Eind 1980, na de dood van zijn vriend Jan Cox, zal hij voor een hommagereeks zelf een nieuw procedé ontwikkelen: ‘acideverkeerd’. Door dat procedé kan Roger Van Akelijen slechts één of twee afdrukken maken. De afdrukken op papier bestaan op zichzelf of worden aan elkaar gekleefd tot grote composities en op doek gemaroufleerd. Het eindresultaat wordt vaak bijgekleurd, beschilderd met acrylverf. Kortom, de kunstenaar gebruikt dit specifieke medium als een schilder.

Fred Bervoets is van in het begin van zijn carrière een verhalend kunstenaar geweest. ‘Voor mij is het onderwerp essentieel. Ik ben een prentenmaker,’ zegt hij. Een zelfportret is steeds al of niet verdoken aanwezig.

Rudolf Broulim en het Atelier Rudolf Broulim

Hoe het begon in Praag

Rudolf Broulim (Praag, 1943) genoot van 1957 tot 1960 een opleiding in het Grafisch Centrum Svoboda in Praag. Daar bekwaamde hij zich in reproductietechnieken. Van 1966 tot 1967 studeerde hij aan de Praagse Academie voor Toegepaste Kunsten, waar hij tekenen volgde. In 1967 maakte hij de overstap naar de Kunstschool voor Algemene Publiciteit in dezelfde stad. Uit zijn academietijd herinnert hij zich met dankbaarheid Oldrich Eiselt, de meester-lithograaf, van wie hij veel opstak. Broulim leidde van 1971 tot 1980 het atelier voor grafische druktechnieken aan de voornoemde academie. In 1972, 1973 en 1975 volgde hij stages in de professionele grafische ateliers van het Fonds van de Tsjechische Kunstenaars. In die periode was hij ook werkzaam als grafisch ontwerper. Een en ander leidde op het gebied van de kunstdruktechnieken tot samenwerking met de top van de Tsjechische grafici: onder andere Jiří Anderle, Oldrich Kulhanek en Vladimir Suchánek. De erkenning bleef niet uit: in 1977 ontving Broulim het meesterstatuut in de artistieke lithografie, uitgereikt door het Centrum voor Kunstambachten in Praag, en in 1979 werd hij geregistreerd als meester-steendrukker bij het voornoemde Fonds.

Zijn relatie met Vlaanderen begon in 1975, als gastdocent in het Centrum voor Grafische Kunsten Frans Masereel in Kasterlee. Daar ontmoette hij Wim Van Remortel, toenmalig docent lithografie aan de Antwerpse academie, die een trouwe vriend werd en die twee van zijn beste studenten naar de Praagse academie stuurde om lithografie te volgen bij Broulim: Ingrid Ledent (1978-1979) en Dirk Vander Eecken (1979-1980). Beide kunstenaars behoren nu in ons landsgedeelte tot de top van de grafiek.

Hoe het evolueerde in Vlaanderen

De vrijheid wenkte. In 1980 vestigde Rudolf Broulim zich in ons land. Hij bracht niet alleen zijn eigen ervaring mee, maar ook de rijke Tsjechische traditie van hoogwaardige en technisch perfecte grafiek. Hij woonde en werkte eerst in Beveren-Waas, richtte vervolgens in 1987 een volwaardig grafisch atelier op in

[p. 19]

■ Sam Dillemans, De vrijers, krijtlitho, 54 × 38 cm, oplage 150/150, 1998 (gerealiseerd in Atelier Rudolf Broulim)
[Copyright: Sam Dillemans]

het nabije Zwijndrecht, om ten slotte in 2000 naar Ekeren te verhuizen. Hier heeft hij in een mooie, rustgevende architecturale omgeving een prachtig atelier uitgebouwd met persen voor vlakdruk (lithografie), hoogdruk (lino- en houtsnede) en diepdruk (etsen).

Inmiddels werkte Broulim samen met Vlaamse kunstenaars als Maurice Wyckaert, Rik Poot, Roger Raveel, Pjeroo Roobjee, Roger Wittevrongel, Walter Brems, Fred Bervoets, Dr. Hugo Heyrman, Jean Bilquin, Yvan Theys, Sam Dillemans, Ronny Delrue, Philippe Vandenberg, Jan Vanriet, Wim Van Remortel, Guy Leclercq en Hugo Besard, met de Waalse kunstenaars Maurice Pasternak en Gabriel Belgeonne en met de Nederlander Ysbrant. Maar ook de Tsjechische en Slovaakse artiesten bleven komen: zo bijvoorbeeld Oldrich Kulhanek en Vladimír Gažovič.

Zijn liefde voor de lithografie geeft Rudolf Broulim door aan zijn studenten aan de RHoK Academie voor Beeldende Kunsten in Etterbeek, en tijdens introductielessen lithografie aan de Ecole Nationale Supérieure des Arts Visuels de la Cambre in Brussel. Aan het RHoK is hij al verbonden vanaf 1982. In zijn ruime studio daar begeleidt hij stagiairs van overal ter wereld. Ondertussen houdt hij contact met zijn moederland. In 1998 werd hij lid van de vereniging Hollar van Tsjechische kunstenaars-grafici en in de periode 1997-2000 was hij correspondent van het vaktijdschrift Grapheion in Praag.