Vlaanderen. Kunsttijdschrift. Jaargang 44

[p. 113]

Bourgondië tot hier en niet verder
Ann Tack

i.s.m. de leerlingen van het 6de Toerisme 1994-1995, Hotel- en Toerismeschool Spermalie, Brugge

Bij wie doet de naam Bourgondië niet een paar belletjes rinkelen: Dijon, Beaune, Chalon, Mâcon? Dit traject kennen de talloze vakantiegangers die over de ‘Autoroute du Soleil’ naar het Franse Zuiden trekken. Bourgondië is een streek waar al eeuwen iedereen gewoon doorheen rijdt, op weg naar noord of zuid, zonder zich te realiseren dat ook daar een bont stukje Frankrijk ligt. Het is een mooie en boeiende streek die - zeer ten onrechte - te weinig bekend is bij de Vlaming.

Bourgondië wil nochtans al te graag het verblijfstoerisme promoten. De troeven daarvoor liggen voor het grijpen. Op amper 700 kilometer van Vlaanderen voelen we het Zuiden al, de wijnvelden zijn aantrekkelijk, 25.000 jaar geschiedenis bloeien voor ons open. Hier komen de buitenlanders zeker in toenemende mate op af. Hopelijk niet allemaal tegelijk! Wat dacht u van een korte verkenning?

Wijn en cultuur zijn genoegzaam bekend, maar ook sportievelingen en fijnproevers, evenals natuurliefhebbers komen hier ruimschoots aan hun trekken. Bourgondië bestaat uit vier departementen: Yonne en Nièvre zijn de sportieve en natuurrijke regio's, Côte d'Or en Saône-et-Loire zijn de streken van de Grand Crus en de culturele rijkdom. De meest westelijke departementen, Yonne en Nièvre zijn het minst toeristisch.

Het voorportaal van Bourgondië wordt gevormd door de stad Sens. Misschien een te povere uitdrukking voor een stad die kunst en geschiedenis op een harmonische manier weet te combineren in de oudste gotische kathedraal van het land, toegewijd aan de H. Stefanus. Het Palais Synodal herbergt een gerenommeerde collectie Gallo-Romeinse voorwerpen. Overigens is aan de plattegrond van het centrum te zien dat het hier om een voormalige Romeinse nederzetting gaat. Als we de Yonne stroomopwaarts volgen duikt de kunststad Auxerre op, van oudsher de hoofdstad van Beneden- of Laag-Bourgondië en sinds 1790 van het departement Yonne. Het sfeervolle middeleeuwse stadscentrum, dat in zijn geheel beschermd is als historisch monument, wordt gedomineerd door de St.-Stefanuskathedraal en de abdij van St.-Germain. De crypte onder de abdij is een absolute must: dit heiligdom met unieke

Place St.-Nicolas, in het hart van Auxerre, is een rustiek pleintje met fraaie vakwerkhuizen (foto: J.L. Meulemeester).

Karolingische fresco's bewaart de relikwieën van de H. Germain. In Auxerre pronken vele voorname burgerwoningen en vakwerkhuizen. De stad is bovendien hét centrum voor boottoerisme. Heel wat bedrijven verhuren volledig ingerichte boten voor een weekend, een week of langer. Een vaarbewijs hoeft niet. Cruises op een péniche-hôtel, een hotelboot, vertrekken vanuit Auxerre of Dijon.

Het meest Bourgondische van Bourgondië zal wel de wijn zijn. Dat klopt, maar Bourgondië zwelgt ook in een roes van natuur en cultuur die soms naar het bovennatuurlijke neigt. Dit geldt in het bijzonder voor de vermaarde bedevaartoorden uit de middeleeuwen zoals Vézelay en de grote abdijen van Cluny, Citeaux en Pontigny. Vézelay, ooit een bedevaartoord op de route naar Santiago di Compostela, behoort ongetwijfeld tot de belangrijkste plaatsen uit het Christendom. Vandaag wordt de kerk, met de monumentale kracht van zijn sobere architectuur en met zijn geïntegreerd beeldhouwwerk, unaniem bejubeld als het hoogtepunt van de Romaanse kunst. De basiliek van St.-Madeleine imponeert 700 jaar later, net als weleer, de bezoeker. Ten zuiden van Vézelay ligt St.-Pèresous-Vézelay met één van de fraaiste gotische kerkjes van Bourgondië, de Eglise Notre-Dame. Een wandeling van St.-Père naar Vézelay of omgekeerd is zeker de moeite waard. Vézelay heeft zich genesteld op een heuvel in het meest noordelijke stukje van de Morvan. Voor natuurliefhebbers ligt het mooiste deel van Bourgondië echter rond het raakpunt van de vier departementen. Daar klopt het groene hart van de provincie. Het Parc Naturel Régional du Morvan, één van de 23 regionale natuurparken van Frankrijk, beschermt nochtans niet alleen natuurschoon, flora en fauna, maar ook aloude tradities. Bovendien probeert het economische impulsen te geven aan de meest vergeten en dunstbevolkte streek van Bourgondië. De ‘Morvandeaux’ richten zich echter vooral op het zachte toerisme: dit van de cultuur- en natuurliefhebbers met respect voor het karakter van de streek. De laatste jaren is het aantal hotelletjes, pensions en andere eenvoudige verblijven sterk toegenomen. Daarnaast is er een redelijk aanbod van campings, zeker in de nabijheid van de zes stuwmeren, die aantrekkelijke recreatiedomeinen vormen. De Yonne, vroeger één van de economische slagaders van Bourgondië, wordt nu uitsluitend voor ontspanning en boottoerisme gebruikt. Ook het ‘Canal du Nivernais’, ten westen van de Morvan gelegen, is bekend voor de pleziervaart.

De hoofdstad van de Morvan, Château-Chinon, is één van de beste uitvalshoeken voor een verkenning van dit natuurgebied. De wandelaar en de fietser kan kiezen uit een waaier van uitgestippelde routes door heuvels, bossen, heidevelden of weiden, langs oevers van meren of door woeste en lieflijke groene dalen van bruisende of kalm voortkabbelende rivieren, of gewoon van dorpje naar dorpje. Vooral in Avallon, aan de zoom van de Morvan, stelt de dienst voor toerisme een uitgebreid gamma van folders met korte of langere wandel- of fietstochten in de directe omgeving ter beschikking. In Château-Chinon raden we het Musée du Septenat aan. Het stelt alle geschenken tentoon die President Mitterrand sinds

[p. 114]

Een binnenzicht van de uiterst sobere kerk (zijbeuk) van de abdij van Fontenay; de oudste overgebleven cisterciënzer kloosterbouw in Frankrijk, maar ook een van de fraaiste en meest volledige in Europa (12de eeuw) (dia: J.L. Meulemeester).

1981 als staatshoofd ontving. Het geeft een aardig beeld van de uitbundige artisanale tradities van diverse landen. Aan de zuidoostrand van de Morvan ligt Autun, beheerst door de flamboyant-gotische St.-Lazaire. Pronkstuk van deze kathedraal is het bas-reliëf ‘Het Laatste Oordeel’, het indrukwekkend gesculpteerde tympaan van Gislebertus. In het ‘Musée Rolin’, dat zijn naam dankt aan kanselier Rolin en voor een deel is gehuisvest in zijn 15de-eeuws paleis, zijn Gallische en Gallo-Romeinse voorwerpen en middeleeuwse kunst tentoongesteld. Autun is bovendien een bijzonder gezellige stad met een klein, overzichtelijk centrum en uiterst geschikt als verblijfplaats. De stadsomwalling met torens en stadspoorten, het Romeinse theater, de ‘Pierre de Couhard, een piramidale steenmassa, wellicht een grafmonument uit de eerste eeuw, verdienen eveneens onze aandacht.

Nu verlaten we de Yonne en Nièvre, twee minder bekende en rustiger departementen voor de meer befaamde en bruisende regio's: de Côte d'Or en de Saône-et-Loire.

Het departement van de Côte d'Or verwierf wereldfaam om zijn grote wijnen. De beroemde wijngaarden van de Côte de Nuits en de Côte de Beaune liggen op de oostelijke hellingen van een kalkstenen heuvelrug. Op meer dan 264 adressen kunnen we terecht om wijn te proeven, meestal in heuse wijnkelders. De wijnboeren geven maar al te graag advies voor eventuele wijnaankoop. Diverse bewegwijzerde wijnroutes leiden de toerist door de wijngaarden, zoals de Route des Grand Crus van Dijon naar Beaune. Intussen ontdek je naast wijnstokken ook kastelen en pittoreske wijndorpjes. In Nuits-St.-Georges, dat zijn naam gaf aan de wijnstreek Côte de Nuits, vinden we heel wat internationaal befaamde wijnhuizen. Iets buiten Nuits ligt het beroemdste wijngoed van Bourgondië, het Clos de Vougeot, waar de gelijknamige Grand Cru werd gemaakt. In het kasteel zelf wordt geen druif meer geperst. De wijngaarden zijn nu verdeeld over zo'n 70 wijnboertjes, die ieder hun eigen Grand Cru ‘Clos de Vougeot’ produceren. In de wijnboerderij staan originele houten wijnpersen, kuipen en bewonder je allerlei plukgereedschap. De Confrérie des Chevaliers du Tastevin, een wijngilde die veel bijdraagt tot de verspreiding van de faam van ‘Le Bourgogne’, beheert het kasteel sinds 1944.

Wijn en cultuur gaan in Bourgondië hand in hand. Zo is Fontenay één van de vele bekende en cultureel belangrijke sites in de Côte d'Or. Verscholen in het groene ‘Forêt de Fontenay’ ligt dit schitterende voorbeeld van cisterciënzerbouw. Het is niet alleen het oudste overgebleven cisterciënzerklooster in Frankrijk, maar ook één van de fraaiste en meest volledige in Europa. Het complex, waarvan de kerk, de kapittelzaal, het scriptorium, het dormitorium, de kloostergang en de smidse het indrukwekkendst zijn, kan enkel bezocht worden onder begeleiding van een gids. Een bezoek aan deze plaats is een bijzondere ervaring.

Dijon is de hoofdstad van het departement Côte d'Or en dus het kloppende hart van Bourgondië. Dijons mooiste kunstschatten liggen gecentraliseerd in het oude stadshart. De belangrijkste monumenten zijn: de kathedraal St.-Bénigne, de O.-L.-Vrouwekerk, het Museum voor Schone Kunsten en, iets buiten het centrum, de Chartreuse de Champmol met de Mozesput. Dijon is een stad om in rond te lopen, langs de talloze patriciërshuizen en winkeltjes met de typische produkten als de mosterd en de ‘cassis’. Dijon is trouwens een voortreffelijke shoppingstad met heelwat autovrije zones.

Dijon mag de hoofdstad van Bourgondië zijn, Beaune is de hoofdstad van de Bourgognewijnen. En ook al begint de wijnroute in Dijon, Beaune is en blijft de eerste grote halte. De

‘La Roche Solutré’ is een prehistorische site met een archeologisch museum en een prachtig panorama over de wijnvelden van de Côte Mâconnaise (dia: J.L. Meulemeester).

[p. 115]

stad ligt middenin de Côte de Beaune, waar wijnen als Pommard, Meursault, Montrachet, Clos Vougeot het levenslicht zien. Wijnkelders zijn er in overvloed. Je vindt ze in een klooster of abdij, in een kasteel, in stadswallen, in de crypte van een vroegere kerk of onder de prachtige land- en herenhuizen van weleer. Beaune heeft echter meer te bieden dan zijn beroemde wijngaarden. Het oude centrum, dat nog gedeeltelijk door begroeide wallen wordt gemarkeerd, is bekend voor zijn Hôtel-Dieu, een godshuis voor armen en zieken. Achter de sobere voorgevel verbergt zich een gotisch gebouw met een dak van geglazuurde pannen in geometrische patronen en een indrukwekkende ziekenzaal. In het daarbij horende museum vinden we het ‘Laatste Oordeel’ van de Vlaamse Primitief Rogier van der Weyden, één van de topprodukten uit de westerse kunstgeschiedenis. Beaune koestert nog andere rijkdommen: oude herenhuizen, de Notre-Dame, het Hôtel des Ducs de Bourgogne met daarin nu het wijnmuseum.

Aangrijpende architectuur vind je niet alleen in grote steden maar ook in oude stadjes als Tournus, met de Romaanse kloosterkerk van de St.-Philibertusabdij en Brou, met het laatgotische kerkje ‘Eglise de Brou’. Ondertussen zijn we reeds in het zuidelijke departement Saône-et-Loire aangekomen. Cluny, één der grote centra uit de geschiedenis van de westerse beschaving, behoort tot de meest bezochte sites in Bourgondië. Dat in Cluny een abdij stond die tijdens de Middeleeuwen het geestelijke, politieke en culturele centrum van Europa vormde, kunnen we ons nauwelijks meer voorstellen. Het grondpatroon van de toenmalige kerk, de klokketoren en een aantal kloostergebouwen zijn de enige restanten. Begrijpelijk dat menig toerist teleurgesteld is na een bezoek aan deze stad. Nochtans ligt ze gezellig tussen wijngaarden en heuvels en biedt ze in het pittoreske centrum fraaie Romaanse huizen.

De wijngaarden van de Mâconnais liggen bezaaid met prachtige Romaanse kerkjes. Paray-le-Monial, ten westen van Cluny, met de basiliek Sacré Coeur, een verkleinde versie van de

De ‘Cour d'Honneur’ van Hôtel Dieu in Beaune met het kleurrijke dak van geglazuurde dakpannen in geometrische patronen afgewisseld met houten dakkapellen (15de eeuw). De andere dia toont het binnenzicht in de ziekenhuiszaal (dia's: J.L. Meulemeester).

abdijkerk van Cluny, is een aanrader. Hoog op een heuvel tussen twee ravijnen, in het schilderachtige vestingsdorp Brancion, vinden we een prachtexemplaar van een uiterst sober Romaans kerkje. Vanaf de heuvel hebben we een prachtig panorama op het dal van de Grosne en de heuvels van de Charolais. Verderop staat één van de gaafste Romaanse godshuizen in het iets westelijker gelegen Chapaize. Maar ook andere oorden zijn vermeldenswaardig voor hun middeleeuwse kunst: Berzé-la-Ville, Anzy-le-Duc, Mazille, Taizé, Uchizy, enz. De streek ten westen van Mâcon is niet alleen bekend voor zijn wijnbouw en Romaanse restanten. Iets buiten het gelijknamige dorp ligt de prehistorische site Solutré. Aan de voet van ‘La Roche Solutré’ zijn op een paar hectaren ongeveer 100.000 skeletten van dieren - voornamelijk van paarden - gevonden. Ze dateren uit het Laat-Paleolithicum. Het archeologisch museum, dat in de rots is uitgehouwen, toont naast werktuigen en beenderen eveneens een schat aan voorwerpen en reconstructies van andere prehistorische nederzettingen in Frankrijk.

De naam Bourgondië roept vele verschillende associaties op: de historicus zal denken aan het voormalige Bourgondische rijk en aan de bloeitijd van de Romaanse en gotische bouwkunst. Voor de fijnproever is Bourgondië het land van de kostelijke wijn en de talrijke specialiteiten van de ‘cuisine bourguignonne’. Voor de vakantieganger is Bourgondië een streek vol variatie en sfeer, natuurlijke schoonheid en een schitterende cultuur, rust en ontspanning gelegen op een korte afstand van Vlaanderen. Zonder twijfel vormt Bourgondië dan ook een hoogtepunt, zonder meer!

Beknopte bibliografie

Michelin, Bourgogne Morvan, Parijs, 1990; Koninklijke Nederlandse Toeristenbond ANWB, Bourgondië Champagne, Hilversum, 1990; Gérard Lorimy, En Bourgogne, Hachette, 1988.