Vlaanderen. Kunsttijdschrift. Jaargang 44

[p. 87]

Taizé: ontstaan en uitstraling
Johan Vanhove

Inleiding

Niet omwille van een historische relatie is er vandaag contact tussen het Bourgondische dorpje Taizé en Vlaanderen. Ook niet omwille van de religieuze uitstraling die Cluny had, het stadje op tien kilometer van Taizé. Waarom is dit onooglijke dorpje dan toch bekend geworden? Wat is ‘Taizé’? Waarom zijn daar jongeren?

Wat volgt is een poging tot antwoord. De hier neergeschreven ervaring is gegroeid uit vele verblijven in Taizé. De meer zakelijke gegevens komen uit het boek van Kathryn Spink: Broeder Roger van Taizé (Averbode, 1989).

Vandaag een dag in Taizé

Een nieuwsgierige toerist die de Taizéheuvel eindelijk gevonden heeft en langs de enige dorpsstraat rijdt, is verrast door

Roger Schutz (foto: Bert Hulselmans uit de Gazet van Antwerpen).

een uitgestrekte autoparking, door de vele tenten links en rechts van de weg, en misschien het meest door de vele jongeren wandelend of in een kringetje rustig discussiërend. De toerist had wellicht gehoord over een oecumenische ‘Gemeenschap van Broeders’ of over jongeren die er naartoe trekken. De broeders verwelkomen jaar in jaar uit duizenden jonge mensen die, ongevraagd, naar Taizé komen. Er zijn ook volwassenen en hele gezinnen. Ze hebben een eigen programma en een eigen gastenverblijf. Vijfhonderd meter voorbij de dorpskom staat een nieuwe kerk.

Het midden van de kerk is voorbehouden voor de broeders. Zij dragen, alleen voor de gebeden, een eenvoudige witte pij. We tellen zo'n tachtigtal mannen. Hun centrale ‘witte’ aanwezigheid stemt tot bezinning. Rond de broeders zitten jonge aanwezigen op een dun tapijt, of op bidbankjes. Vooraan staat het tabernakel en een Maria-icoon. De wand achter het altaar is bezet door veel kaarslichtjes. Met een blij ‘Alleluia’ begint de lof aan God. Een evangeliefragment wordt voorgelezen in een tiental talen. Dat is ook bezinning. Elke vrijdag is er kruisverering. De zaterdagavond wordt vanuit de ene kaars bij het evangelie het licht doorgegeven aan alle aanwezigen.

De liturgische liederen in Taizé zijn heel eigen. Eén meditatieve zin op een muzikaal eenvoudig thema wordt steeds zingend herhaald. Dit repetitieve brengt een rustige sfeer, zoals het bekende ‘Ubi caritas et amor, Deus ibi est’.

Een week in Taizé

De meesten arriveren de zondagavond. Het weekprogramma gaat van de maandag tot de hoogmis van de volgende zondag. Het onthaal gebeurt door jongeren. Ze geven je uitleg over wat Taizé is: ‘Een plaats van gebed en bezinning’. Voor jouw week in Taizé kan je kiezen: allerlei handwerk, discussiegroepjes, bijbelgroepen of een week van stilte.

Na het ontbijt is er voor de groepjes uitleg over een bijbelfragment. En met enkele vragen gaat men gedachten en ervaringen uitwisselen in groepjes. Elk groepje is meertalig en moet zelf voor vertaling zorgen. Na de middag gaan de gesprekken verder. Soms zijn er getuigenissen of is er een culturele uitwisseling. Eén of twee keer is er een ontmoeting van de Belgen. Je kan ook steeds een persoonlijk gesprek met een broeder aanvragen. Na het avondgebed blijven sommigen in de kerk, luisterend naar gebeden, zingend, bezinnend, soms tot middernacht. Anderen zoeken ontspanning in volksdans of bij de bar aan de non-profit-store. Nog anderen zetten de gesprekken verder in verlichte groepstenten.

De broeders worden geholpen door jonge vrijwilligers die het reilen en zeilen van Taizé kennen. Sommigen blijven er twee of drie maanden om te werken in de opvang.

Waarom komen jongeren?

Het intense karakter van het bidden van de broeders, de lange momenten van stilte, de diep persoonlijke contacten en de

[p. 88]

vlotte internationale ontmoetingen verklaren een beetje wat Taizé aantrekkelijk maakt.

Sommige jongeren komen één enkele keer. Taizé is niet voor hen. Voor anderen is één week voldoende om zicht te krijgen op hun leven, en ze komen niet terug. Nog anderen maken er hun jaarlijkse bezinningsweek van.

Toen in de grote vakantie na ‘Mei '68’ plots méér jongeren naar Taizé trokken, was de commentaar in de kranten: de jongeren gaan van de politiek naar de godsdienst. Een broeder die zich die vakantie herinnert nuanceert: ze kwamen hier om te rusten en na te denken. Een langharige hippie uit de Parijse straatbetogingen kwam er ook rusten en denken, en is er ‘gebleven’.

Wat Taizé vandaag is, is gegroeid

De kern van ‘Taizé’ is een gemeenschap van broeders. Hun stichter is de Zwitserse protestant Roger Schutz. Eén feitje uit zijn kinderjaren vertelt hij graag. Het zal een en ander verhelderen.

Als kind had hij eens bezoek van zijn grootmoeder aan moeders zijde. Hij ziet haar nog steeds binnenkomen: mager en ziek. Als hij zes was, stierf zij. Tijdens zijn kinderjaren hoorde hij zijn ouders met bewondering over haar vertellen. Tijdens de Eerste Wereldoorlog woonde zij in Noord-Frankrijk in de oorlogszone. Bommen vielen vlak naast haar huis. Zij herbergde gewonden en gaf onderdak aan vluchtelingen. Zij was protestants en ging vaak bidden in de katholieke kerk. Vaak had ze herhaald: ‘De christenen in Europa zijn mekaar aan het vermoorden. Hoe kan dat?’ Vrede en verzoening zullen sindsdien in de gedachten van Roger Schutz een leidraad zijn voor wat later zal worden: een oecumenische gemeenschap van broeders die een levende parabel van verzoening willen zijn.

De jonge Roger Schutz gaat theologie studeren aan de universiteiten van Straatsburg en Lausanne. Als de student eens terugkeert uit Straatsburg en uitstapt in het station van Lausanne, wordt hij er opgewacht door medestudenten: ‘U bent verkozen tot voorzitter van de Christelijke Studentenvereniging’. Hij weigert de functie. Hij was ten andere nooit naar hun vergaderingen geweest. Hij voelt zich onbekwaam. Na lang aandringen aanvaardt hij dan toch. Die vereniging zal een forum worden van een brede visie op geloof, wereld en wetenschap. Zij nodigt vele eminente sprekers uit en de zalen lopen steeds voller. Jaren later zal de vereniging haar bezinningsdagen organiseren in... Taizé. Intussen was ook de titel van Roger Schutz' thesis gerijpt: ‘Het monastieke ideaal vóór de Heilige Benedictus en zijn overeenstemming met het evangelie’.

In september 1940 koopt hij een landhuis in Taizé, een eigendom van een oude wijnbouwer. In het dorpje staan slechts een tiental woonhuizen, de meeste vervallen en verlaten. Taizé lag op twee kilometer van de demarcatielijn, net buiten de door de Duitsers bezette noordelijke helft van Frankrijk. Roger Schutz, alleenwonend, herbergt er in 't

Vézelay

In stippels bruin en roze valt de boog
op bijbels beitelwerk waarvan gewaden
verglijden in de pijlers hemelhoog
geplant op deze heuvel van genade.

Dit is Jeruzalem gevat in tijd
en ruimte, samenzang van steen en licht.
De voorhal schemert en verplettert mij
gehurkt onder gewelven en gewicht

van kapitelen. Maar de pinksterstraal
die op de hemelpoort bevrijdend spreekt
tot mensendrommen, warmt me en herhaalt
het licht dat buiten door de wolken breekt.

Patrick Lateur

Het centraal portaal met het Romaans tympaan (12de eeuw) van de St.-Magdalenabasiliek in Vézelay.

geheim vluchtelingen, joden, oorlogswezen... In 1942 begeleidt hij iemand naar de Frans-Zwitserse grens, maar krijgt intussen de wenk niet naar Taizé terug te keren. Hij gaat naar Genève, zoekt er enkele vrienden op, praat over zijn plannen en begint zijn oecumenische gemeenschap op een appartement in de buurt van de Geneefse kathedraal met Max Thurian, Pierre Souvairan en Daniel de Montmollin.

In de herfst van 1944 neemt het viertal definitief zijn intrek in Taizé en op Pasen 1949 hebben zeven broeders zich levenslang verbonden tot drie geloften: het celibaat, de gemeenschap van goederen en het aanvaarden van een gezag. De broeders aanvaarden nooit giften, geschenken of erfenissen. Ze engageren zich voor eenheid en verzoening tussen de volkeren en voor de oecumenische beweging. De keuze voor het celibaat is echter de meest indringende gelofte. In de

[p. 89]

protestantse traditie was die vreemd. In zijn dagboek beschrijft Roger Schutz zijn communiteit als volgt: ‘Wie zijn wij? Een groep mensen die elkaar niet gekozen hebben, een kleine kwetsbare gemeenschap die zich vastklampt aan een waanzinnige hoop: de verzoening van de christenen en van alle mensen. Wie zijn wij? Wij zijn als een opeenstapeling van persoonlijke zwakheden, doch tevens een gemeenschap bezocht door een Ander dan onszelf’.

De broeders deden in de jaren vijftig veel voor de restauratie van het dorpje en stimuleerden een coöperatie onder de landbouwers. De gastvrijheid vroeg steeds meer tijd en ruimte. Het Romaanse dorpskerkje werd te klein. Een broeder architect maakte plannen voor een nieuwe kerk. Duitse jongeren kwamen er helpen bouwen. In 1962 werd de ‘kerk van de Verzoening’ ingewijd.

De broeders werken in bedrijven, de landbouw, de medische sector, het onderwijs, in de eigen pottenbakkerij, de drukkerij, of in hun eigen geïnformatiseerde administratie. Sommigen wijden zich helemaal aan de studie, schrijven boeken, geven conferenties, leiden retraites. In de jaren tachtig hebben sommigen hun beroep buiten de communiteit opgegeven om voltijds te werken in geestelijke begeleiding.

Vanuit Taizé zijn er broeders in kleine groepjes gaan wonen overal in de wereld. Zo zijn er fraterniteiten in de armenwijken van Amerika, Azië en Afrika.

Wereldwijd

Elk jaar schrijft Roger Schutz een brief aan de jongeren. De tekst wordt verspreid tijdens de jaarlijkse Europese jongerenontmoeting tijdens de laatste week van december. Telkens is dat in een andere stad en een ander land. Eind 1993 was het in München. De brief is tevens de basis voor bezinning en gesprekken in Taizé zelf tijdens de vakantiemaanden. In de jaren zeventig kreeg het thema ‘strijd en aanbidding’ veel aandacht. Sinds de politieke veranderingen in Oost-Europa wordt het ‘wereldwijd vertrouwen’ geaccentueerd. Eind december 1994 waren de kerkgemeenschappen van Parijs de gastheren voor de Europese jongerenontmoeting. De Jaarbeurshallen aan de Porte de Versailles werden ingericht als gebedsplaatsen voor ruim 80.000 aanwezigen.

Boergondië en Vlaanderen

De broedercommuniteit is een oecumenische communiteit. Er zijn broeders uit verschillende christelijke families, uit twintig verschillende landen, ook uit Vlaanderen.

Betreffende de uitstraling van Taizé wordt eerst deze vraag verwacht: wat betekent Taizé voor Vlaanderen? Tijdens een verblijf in Leuven in 1966 vroeg Roger Schutz aan de Zusters van Sint-Andreas te komen helpen in het gastenverblijf. Ze zijn er op ingegaan en hebben een communiteit gesticht in Ameugny, één kilometer voorbij Taizé. Eén van de zusters was Godelieve Deleye uit Oostende en is tot vandaag verantwoordelijk voor heel het onthaal. In 1990 schonk de universiteit van Leuven het eredoctoraat aan Roger Schutz voor zijn inspirerende rol bij de jongeren.

Bij ons, in de liturgie, worden wel eens liederen uit Taizé overgenomen. Het gemeenschappelijk gebed van de broeders blijkt jongeren aan te trekken, en dat is voor sommige mensen uit de Vlaamse pastoraal een stimulans om op hun beurt te zoeken naar aansprekende liturgie.

Naar aanleiding van ‘Antwerpen '93’ was er op vrijdag 1 oktober in de gerestaureerde kathedraal van Antwerpen een vredeswake met een getuigenis van Roger Schutz en met liederen uit Taizé. Op 11 november 1994 was er in Erpe-Mere bij Aalst een ontmoetingsdag voor jongeren die in Taizé geweest waren. De dag was tevens een voorbereiding op de Europese Jongerenontmoeting in Parijs.

Tijdens een verblijf in Taizé vinden Vlamingen van een zelfde streek wel eens de weg naar elkaar en maken plannen voor vedere ontmoetingen in een plaatselijke gebedsgroep of een bezinningsgroep. Zo zijn er groepjes in Aalst, Brugge, Kortrijk, Leuven... die elke week of elke maand een bijeenkomst hebben.

De broeders van Taizé vragen dat je niet veel over Taizé praat maar uit te kijken wat je thuis kan doen, in jouw parochie, in jouw gemeente, daar waar je leeft en werkt.

Clair Regard

te Crécey-sur-Tille

In uw stilte heb ik mij teruggevonden
je voert dezelfde maan boven de heuvels
dezelfde wind van bij ons nestelt in uw bomen
uw huis spreekt herbergzame taal
uw handen zijn van dienstbetoon,
in uw open blik
heb ik mijn weg gelezen,

voor de droogte van mijn velden
veranderde uw naam in helder water.

Fernand Florizoone
(uit: Dorpsgewaden, 1978)